Libri i Mësuesit

Në përfundim të shekullit (1895) vëllezërit francezë Lumier arritën të
projektonin pamjet e para në lëvizje: kjo shënoi lindjen e kinematografisë, që njëherë
për njëherë, ishte pa zë (me zë u bë më 1927-ën). Kinemaja u bë menjëherë mjet
shfaqjeje dhe argëtues, që për më tepër – si fotografia – u bë një mjet i fuqishëm për
dokumentimin në kohë të ngjarjeve të rëndësishme: episodet e Luftës së Parë Botërore u
fiksuan në pamjet kinematografike të cilat kishin fuqi të madhe përshkruese.
2 Epoka e artë e kimisë dhe e mjekësisë
Shkenca bashkëpunon me industrinë • Zhvillimi i madh industrial shtoi
kërkesën për lëndë të para. Për shembull, nevojiteshin ngjyrues për industrinë tekstile,
sodë për prodhimin e xhamit dhe të sapunëve, copëra liri për prodhimin e letrës. Porse,
meqë me kalimin e kohës, burimet natyrore nuk ishin të mjaftueshme, sipërmarrësit dhe
qeveritë kërkuan bashkëpunimin e shkencëtarëve, në veçanti të kimistëve, me qëllim që
të krijonin lëndë të para në laborator dhe metoda të reja pune.
Prandaj, në gjysmën e dytë të shekullit të 18-të ngjyruesit natyrorë që nxirreshin
nga bimët nisën të zëvendësoheshin pak nga pak me ngjyrues sintetikë; në vend të
copërave që përdoreshin për prodhimin e letrës filloi të përdorej celuloza, material që u
nxirrej kimikisht nga druri ndërsa më 1866-ën belgu Ernest Solveji shpiku një metodë të
re për nxjerrjen e sodës, e cila përdoret për prodhimin e sapunëve dhe të xhamave.
Brenda një kohe të shkurtër lëndët kimike gjetën zbatim në fusha nga më të
ndryshme të veprimtarisë njerëzore. Bujqit në vendet e industrializuara mund të
përdornin – përveç: plugjeve, makinave korrëse dhe makinave shirëse – edhe fertilizues
kimikë për plehërimin e terreneve.
Industria e luftës u revolucionarizua nga shpikja me dinamitit, të cilin arriti ta
siguronte fillimisht kimisti suedez Alfred Nobeli më 1866-ën. Prodhimi i lëndës së parë
plastike artificiale (1869), celuloidi, që kishte ca kohë që shfrytëzohej për prodhimin e
filmit kinematografik, shënoi lindjen e industrisë plastike.
Në laboratorët kimikë u prodhuan ilaçe të reja, si aspirina dhe substanca të tjera
që mund të përdoreshin si antiseptikë për lehtësimin e dhembjeve.
Shtrihet praktika e vaksinimit • Tashmë që në shekullin e 18-të një mjek
britanik, Eduard Xhejner, kishte praktikuar me sukses vaksinimin kundër lisë, megjithatë
duke shpërfillur se çfarë e bënte të suksesshme këtë. Por ishte kimisti dhe biologu francez
Lui Pastëri (1822-1895) që tregoi me prova se sëmundjet infektive provokoheshin nga
organizma mikroskopikë (mikrobet patogjene), që shumëzoheshin me një shpejtësi të
tmerrshme dhe që përcilleshin nga njëri individ tek tjetri. Ai kuptoi se injektimi i
mikrobeve patogjene të dobëta, domethënë vaksina, formonte antitrupa që parandalonin
infeksionin. Pastëri vuri në punë disa vaksina mes të cilave vaksina kundër tërbimit,
sëmundje që transmetohej nga kafshimi i qenit (1885). Me emrin e Pastërit është e lidhur
edhe metoda, që quhet pikërisht pasterizimi e cila, kur artikujve ushqimorë të lëngët
(qumështi, vera, birra…) u ngrihet temperatura, lejon shkatërrimin e mikroorganizmave
që janë të ndjeshëm ndaj nxehtësisë dhe ushqimet i ruan shumë gjatë.
Fillon epoka e anestezisë dhe sterilizimit • Njohuria e gjerë ndaj mikrobeve
patogjene ndihmoi në përparimin e sterilizimit. Nga gjysma e shekullit të tetëmbëdhjetë
afro gjysma e pacientëve vdiste nga infeksionet fill pas ndonjë ndërhyrjeje. Listeri, një
kirurg skocez që i njihte eksperimentet e Pastërit, mendoi të shmangte infeksionet e pas