Libri i Mësuesit

anda, për të protestuar kundër taksave doganore, tatimeve dhe kundër shtrenjtësimit të mjeteve
të jetesës.
Asokohe, kreu i qeverisë ishte ish-garibaldiani Françesko Krispi, një politikan me prirje
autoritare, që e drejtonte shtetin me energji të madhe. Krispi nxiti zbatimin e disa reformave të
rëndësishme, si rritja e numrit të zgjedhësve dhe miratimin e ligjeve, më 1890, të kodit penal
Xanardeli (u quajt kështu për shkak të ministrit që e nxori këtë): në të shfuqizohej dënimi me
vdekje dhe pranohej e drejta e zhvillimit të grevave. Krispi kundërveproi me ashpërsi kundër
bandave siciliane: Sicilinë e vuri në gjendje rrethimi, shkriu gjithë shoqëritë e ndryshme dhe e
shtypi revoltën me gjak.
“Kriza e fundshekullit” • Kriza ekonomike dhe shoqërore arriti kulmin në katër vitet e
fundit të viteve 1800.
Ngjarjet më të rënda ndodhën në Milano më 1898-ën, kur popullsia u ngrit për të
protestuar kundër rritjes së çmimit të bukës. Kryeministri i atëhershëm Di Rudini, deputet i të
Djathtës, lejoi që ushtria të hapte zjarr mbi manifestuesit: viktimat ishin të paktën tetëdhjetë e
sipas disa burimeve edhe më shumë.
Pasoi një periudhë e nderë gjatë të cilës kreu i ri i qeverisë, gjenerali Peluksi, u përçap të
kufizonte pushtetin e parlamentit, të lirisë së shtypit dhe shoqatat e qytetarëve. Por orvatja nuk ia
dot mbanë, pasi më 1900-ën zgjedhësit votuan kundër kësaj politike autoritare dhe për pasojë
Peluksi u detyrua të dorëhiqej.
Në korrik të po atij viti mbreti Umberto I – që kishte pasur më 1878-ën Viktor
Emanuelin II – u vra me pistoletë nga anarkisti Gaetano Breshi, që donte të hakmerrej për të
pafajshmit që qenë vrarë në Milano.
Epoka xholitiane • Sovrani i ri u bë Viktor Emanueli III, mbret i Italisë nga 1900 gjer
më 1945-ën. Detyrën e kryeministrit ia besoi një piemontezi që kishte drejtim liberal-demokratik,
Xhovani Xholiti, i cili e drejtoi këshillën e ministrave pothuajse pa ndërprerje nga 1903-shi deri
më 1913-ën (këtë dhjetëvjeçar historianët e quajnë “epoka xholitiane”).
Xholiti kishte pikëpamjen se shteti duhej të ishte asnjanës sa u përket konflikteve të
punës, ngaqë e drejta e grevave ishte vendosur me ligj. Prandaj, ai nuk pranoi të dërgonte forcat e
rendit kundër punëtorëve dhe argatëve që nuk shkonin në punë.
Më 1902-shin, ministri i brendshëm, nxori disa ligje që përmirësonin legjislacionin
shoqëror italian, që asokohe ishte një nga më të prapambeturit e Evropës (më pas shikoni
reformat kryesore xholitiane në tabelë). Reforma e fundit e Xholitit – nga pikëpamja politike ishte
më e rëndësishmja – ishte dhënia e të drejtës ë votës meshkujve (1912) që e rriste numrin e
zgjedhësve nga 3 në 8 milionë (24,5% të popullsisë). Gratë nuk qenë përfshirë ende.
Epoka xholitiane përkoi me një zhvillim të jashtëzakonshëm ekonomik të Italisë e cila,
ndonëse kishte hyrë me vonesë në fazën e zhvillimit industrial, ia doli të shkurtonte largësinë që e
ndante me vendet më të zhvilluara se ajo.
Proteksionizmi
Proteksionizmi ndihmon industrinë veriore dhe latifondistët jugorë; dëmton bujqësinë e jugut që mbetet e
prapambetur
Fjalë kyç: analfabetizmi, koncentrimi i kapitalit, hajdutëria, çështja romake, e djathta historike, e majta
historike, transformimi, proteksionizmi.
Tryeza kronologjike: 1864 – Firence, kryeqytet i Italisë, 1866 – lufta austro-prusiane (lufta III italiane për
pavarësi), 1870 – marrja e Romës, 1876 – e Majta në pushtet, 1882 – firmoset Aleanca Tripalëshe, 1900 –
vrasja e mbretit Umberto I, 1903-1913 – epoka xholitiane.
Të llogaritësh kohën:
Ndërto një kronologji relative të ngjarjeve kryesore të historisë italiane të mbretërisë deri në fund të epokës
xholitiane, pastaj diskutoni faktet më të zgjedhura.