Libri i Mësuesit

Shtohen mjetet e transportit publik • Në qytetet e zmadhuara tashmë ishte e pamundur
ecja në këmbë. Të pasurit kishin nën zotërim karroca private apo përdornin karroca për
shërbim publik (taksitë e atëhershme). Për të tjerët, u caktuan mjete transporti publik që në fillim
u quajtën omnibus që tërhiqeshin nga kuaj (omnibus në latinisht do të thotë për të gjithë) dhe, pas
1890-ës, tramvajet elektrike. Në qytete më të mëdha (Londër, Nju-Jork, Paris, Berlin) u
ndërtuan hekurudha metropolitane. Më e vjetra prej tyre u përurua në Londër më 1863.
Hapen magazinat e para të mëdha dhe shfaqen reklama • Më 1852-shin, në Paris, u
çelën magazinat e mëdha (apo supermerkatot) në të cilat shiteshin të gjitha llojet e artikujve me
çmime më të ulëta se ato të dyqaneve. Pronarët e tyre arrinin të fitonin gjithnjë, për shkak të
numrit të shitjeve. Ishte e nevojshme tërheqja e shumë vizitorëve në mënyrë që të kryheshin
blerjet: për këtë qëllim nisi të shfrytëzohej reklama. Nëpër gazeta nisën të shfaqeshin lajmërime,
manifeste, parulla; madje dhe artistë të famshëm pranonin të vizatonin manifeste për efekt
reklame.
Rritja e rehatisë • Një nga mrekullitë e shekullit qe ndriçimi me gaz. Çdo mbrëmje një
ndezës fenerësh rrugorë kalonte për të ndezur dritat që më pas i shuante në mëngjes. Në të dalë të
shekullit ndërtimi i centraleve elektrike dhe shpikja e llambës (nga amerikani Edison më 1879-
ën) çuan në shtrirjen e shpejtë të ndriçimit elektrik: Nju-Jorku ishte qyteti i parë që më 1882-
shin u ndriçua me anë të rrymës. Ndërsa nëpër fshatra përdoreshin ende llambat me vaj dhe më
pas llambat me vajguri.
Brenda një kohe të shkurtër nisën të hapeshin rrugë dhe të shtroheshin me asfalt.
Kilometra të tëra tubacione prej gize filluan t’i furnizonin shtëpitë me ujë të pijshëm dhe me gaz
që shërbente si ndriçues. Kanalizimet u shtrinë duke formuar një rrjet të tërë galerish dhe
kanalesh që gjarpëronin nëntokë.
Lagjet e borgjezëve ndahen nga ato popullore • Ndryshimet që ekzistonin midis
lagjeve borgjeze dhe atyre të punëtorëve ishin tmerrësisht të mëdha. Në të parat binin në sy
ndërtime të rehatshme të zhytura në gjelbërim. Kurse të dytat mbetën për një kohë të gjatë pa
mjetet e nevojshme, ishin të mbipopulluara dhe të rrezikshme për shëndetin. Në vitet 1800
epidemitë e përsëritura të kolerës pllakosnin veçanërisht lagjet më të varfra.
Shtëpitë borgjeze janë të gjera dhe të rehatshme • Banesat tipike të borgjezisë,
përveç vendeve për përdorim privat (kuzhina, dhoma e gjumit, studioja) kishin dhoma “pritjeje”,
ku priteshin miqtë dhe mysafirët (salloni, oda e bukës) dhe dhomat e shërbyesve, të cilat
zakonisht ndodheshin te katet e larta. Furnizimi me ujë, rrymë dhe pajisja me rrjet kanalizimesh
bëri të mundur vendosjen e WC-ve, bideve që është në përdorim edhe sot e kësaj dite, dhe e
vaskave që furnizohen me ujë nga një rubinet (më parë për t’u larë përdoreshin kova që
mbusheshin me dorë).
Bulevardi i Kapuçinëve në Paris, në fund të shekullit XIX, në një pikturë të Zhan Berodit.
Kioska për publicitet, ndriçim publik, borgjezë që presin në hyrje të teatrit.
Fjalët kyç: kapitalist, proletar, ludizëm, Tredunion, çështje sociale, socializëm, marksizëm.
Tryeza kronologjike: 1799-Anglia ndalon shoqatat e punëtorëve; 1825-legalizimi i Tredunioneve; 1833-
ligjet angleze në mbrotje të punës së fëmijëve; 1848-Manifesti i Partisë Komuniste të Marksit dhe Engelsit;
1864-Internacionalia e Parë; 1889-Internacionalia e Dytë; 1891-enciklika papale Rerum Novarum e Leonit
XIII.
Përcakto lidhjet
Çështja sociale ishte një problem shumë i rëndë për të cilin u gjetën zgjidhje të ndryshme. Cilat qenë këto
dhe kush i gjeti? Shëno me kryq.
Kush donte (vertikalisht)