Libri i Mësuesit

PROFILI I TEMËS
Të orientohesh në hapësirë (hartë e lehtë)
Të llogaritësh kohën (shkalla e kohës)
Protagonistët
Krijo një ide për temën:
Stacioni londinez i Pedingtonit në një pikturë të Uilliam Pauell Frith (1862).
Lokomotiva dhe makinisti në sfond.
Protagonist i vërtetë i pikturës është turma laramane e njerëzve që mbush stacionin
Zhvillimi i hekurudhave. Dy harta. Diskutim.
1. Rritja e popullsisë dhe zhvillimi i industrisë
Një shtim i jashtëzakonshëm i demografisë që vazhdon gjer më sot • Shekulli 18-të
regjistroi një rritje të madhe demografike e cila vazhdoi intensivisht edhe gjatë gjithë viteve 1800
e akoma edhe më shumë në shekullin vijues. Në vetëm njëqind vjet, nga 1750 gjer në 1851-shin,
popullsia e Evropës u dyfishua (pothuajse) duke u rritur nga 140 në rreth 270 milionë banorë
(dhe mbi 400 milionë në 1900-ën). Më parë, ritmi i shtimit nuk është se kishte qenë kaq i shpejt,
ritëm që vazhdoi të rritej më tej.
Shkaqet e rritjes demografike • Nuk dihen me saktësi shkaqet e kësaj rritje të
jashtëzakonshme. Së pari, ra në sy një ulje e madhe e vdekshmërisë, sidomos ajo foshnjore. Në të
vërtetë, në Evropën perëndimore reshtën së pllakosuri epidemitë e murtajës, mbase ngaqë u
zhduk miu i zi i gjirizeve pleshtat e të cilëve shërbenin si mbartës të infeksioneve. Kundër një
sëmundje tjetër të tmerrshme, si ajo e lisë së tmerrshme, nisi të bënte hapat e para praktika e
vaksinimit. Në fshatra u përhap kultivimi i patates dhe i misrit, dy kultura të importuara nga
Amerika, rezistente dhe pak të kushtueshme, që u bënë ushqimet kryesore të njerëzve të varfër.
Periudha njëzetvjeçare e zhvillimit industrial të Evropës • Gjatë gjysmë së parë të
viteve 1800 industrializimi i Evropës kontinentale kishte qenë i ngadaltë dhe kjo qe arritur vetëm
nga Belgjika dhe veriu i Francës, vende të pasura me hekur dhe qymyrguri. Por në periudhën
midis 1850-ës dhe 1873-shit zgjerimi u bë më i shpejtë kështu që zhvillimi industrial preku mjaft
vende të tjera evropiane, ndonëse në shkallë të ndryshme nga njëra-tjetra. Ky zhvillim qe i plotë
në Gjermani, Francë, Holandë, Belgjikë, më modest në Austri dhe në Zvicër, dhe thuajse i
paqenë në vendet mesdhetare (Itali, Gadishulli Iberik). Jashtë Evropës nisën të industrializoheshin
Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Japonia.
Vetëm mes viteve 1800 dhe 1900, falë rrymës së prodhuar nëpër hidrocentrale – që
shndërrojnë në energji elektrike forcën e ujit në lëvizje – industria arriti të ngrihej edhe në këto
vende që nuk ishin të pasur me qymyr por të pasura me burime ujore dhe ujëvara si Italia veriore
dhe Zvicra.
Zhvillimi i hekurudhave dhe i transportit• Zhvillimi të industrisë i dha një nxitje të
madhe – në mënyrë të veçantë metalurgjisë së zezë për përpunimin e hekurit – zgjerimi i shpejtë i
rrjeteve hekurudhore. Pas 1850-ës, Evropa dhe bota hynë në epokën e hekurudhave.
Në rrjedhën e pak dhjetëvjeçarëve shpejtësia e trenave u rrit ndërsa sistemi i frenimit u
përmirësua. Udhëtimi me tren u bë më i rehatshëm: vagonët nisën të bëheshin prej metali në
vend se me dru që është i prirë ndaj zjarreve dhe çdo vagon u pajis me ngrohje dhe ndriçim. Nga
viti 1857 deri në vitin 1871 u arrit të ndërtohej tuneli i parë alpin i Fréjus-it (apo i Çenizios) që
lidhte Francën me Italinë.
Në vitet shtatëdhjetë të 1800 Evropa dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës – vend që
qëndronte në pararojë sa i përket ndërtimit të hekurudhave – përshkoheshin në të gjitha drejtimet
e tyre nga një mizëri rrjetesh hekurudhore.
Edhe lundrimi detar u përmirësua shumë. Krahas gjemive prej druri nisën të çanin
oqeanet vaporë prej hekuri (dhe më pas prej çeliku), të afta për të lidhur kontinentet me njëratjetrën
me rregullsi.