Libri i Mësuesit

zbardhimin e pëlhurave, nuk praktikoheshin më: nuk kishte në Angli livadhe të lira ku të
hapje sasitë e mëdha të stofit që prodhohej.
Për përpunimin e pëlhurave, por edhe të qelqit, sapunit, u përdorën lëndët kimike, që
prodhoheshin në laborator dhe mund të prodhoheshin në sasinë e dëshiruar.
Jo më kot shekulli XVIII ishte një shekull i suksesshëm për kiminë. Pati zbulime të
shumta dhe shumë kimistë me vlerë. Ndër ta ishte edhe francezi Lavuazje, që njihet si
themeluesi i kimisë moderne, shkencës që studion cilësitë dhe shndërrimet e lëndëve.
Avulli gjen zbatim te anijet.... Përparimi industrial u shoqërua me zhvillimin e
transportit. Përpjekjet për të zbatuar një motor me avull në karro dhe karroca nuk patën
sukses fillimisht. Rezultate më të mira u arritën në lundrimin me avull. Anija e parë me
avull (Pyroscaphe) u ngrit në Francë në vitin 1783. por lundrimi lumor pati një zhvillim
të madh kryesisht në Amerikë, një kontinent me lumenj të mëdhenj dhe thuajse ende pa
rrugë. Në vitin 1807 anija me avull Klermont, e amerikanit Robert Fullton, nisi
udhëtimet e përditshme Nju Jork Albani. Në vitin 1818 anija amerikane Savana përshkoi
në nëntëmbëdhjetë ditë oqeanin Atlantik. Avulloret e para ishin të ngadaltë dhe në
udhëtime të gjata shpenzonin shumë qymyr, që mbushte plot hambarët e anijes dhe
furnizimi në udhëtim e sipër ishte i vështirë: në udhëtimet transoqeanike këto anije edhe
për shumë vite përdorën edhe velat krahas motorëve me avull.
...dhe tek trenat. Shumë më i shpejtë ishte zhvillimi i lokomotivave me avull. Në fillim,
këto makineri ishin kaq të rënda sa i thyenin shinat e brishta prej gize. Ishte inxhinieri
Xhorxh Stefenson dhe i biri Roberti që ndërtuan lokomotiva vërtet efikase dhe një
sistem të ri hekurudhor. Falë tyre hyri në veprim linja e parë hekurudhore e botës
Stokton-Darlington, që lidhte një minierë me bregdetin. Kundër ngritjes së hekurudhave
nuk munguan protestat. Kishte nga ata që thoshin se shpejtësi më të mëdha se 50 km në
orë mund të asfiksonin udhëtarët, duke u marrë atyre ajrin; bujqit frikësoheshin se mos
lopët, të trembura nga rropama e lokomotivave, do të humbnin qumështin. Por përvoja
tregoi se këto frikëra u zhdukën shpejt dhe Evropa u përshkua nga një rrjet i dendur
hekurudhash.
Del një formë e re energjie: elektriciteti. Por po dilte një formë e re energjie,
elektriciteti, që pak njihej hë për hë dhe përdorej kryesisht për zbavitjen e fisnikëve dhe
borgjezëve. Gjatë gjithë shekullit XVIII u bë e modës që në sallone të krijoheshin dukuri
elektrike, të përhapeshin shkëndija, të provonin mbi trup dridhjet e rrymës elektrike.
Vetëm në fillim të shekullit XIX, shpikja e pilës nga Aleksandër Volta, aparati i parë që
mund të prodhonte rrymë elektrike, i hapi udhë përdorimit të elektricitetit në fushën e
industrisë.
Fjalë kyç: revolucion bujqësor, punë në shtëpi, mekanizim, makinë me avull, kapital, fabrikë, ndarje e
punës, ndotje.
Tryezë kronologjike: 1765-shpikja e spinning Jenny; 1769-ndërtimi i një makine me avull; 1770-filaturë
hidraulike e R.arkrajtit, 1787-shpikja e telajos mekanike; 1807-anija me avull Klermont; 1818-anija me
avull Savana kapërcen Atlantikun, 1825-linja e parë hekurudhore Stokton-Darlington.
Përcakto lidhjet
Në skemë termat e vendosur në formë rrethi janë në marrëdhënie mes tyre. Përpiqu ta shpjegosh me një
fjali secilin çiftëzim.
Fabrika (makineri, energji, qytet, ndarje e punës, qymyr, ndotje.