Libri i Mësuesit

Me një revolucion paqësor Anglia arrin në një monarki kushtetuese. Këtë radhë lufta kundër
Stjuartëve u zhvillua pa gjakderdhje, kështu që anglezët e quajtën të lavdishëm këtë revolucion të
dytë paqësor (1688).
Për të larguar çdolloj rreziku absolutizmi, ata e vunë mbretin e ri të betohet, para kurorëzimit, për
njëlloj Deklarate të të drejtave (Bill of Rights, në anglisht), apo një kushtetutë të mirëfilltë, me
të cilën ai zotohej të respektonte të drejtat e parlamentit dhe të qytetarëve (1689).
Lindi kështu në Angli monarkia e parë kushtetuese dhe parlamentare, një formë qeverisjeje
ligji i së cilës përcakton kufizimet e mbretit dhe parlamenti kontrollon veprimtarinë.
Monarkia kushtetuese i dha fund kundërshtive civile dhe fetare dhe në vitin 1707 bashkoi Anglinë
dhe Skocinë, duke krijuar Mbretërinë e Bashkuar të Britanisë së Madhe.
Monarkia absolute-e realizuar nga – Franca-Luigji XIV (mbreti Diell)-Shteti jam unë; i karakterizuar ngapushteti
i pakufizuar i mbretit.
Monarkia kushtetuese-në Angli-e arritur falë-revolucionit të lavdishëm dhe Shpalljes së të drejtave-e
karakterizuar nga-pushteti i mbretit i kufizuar nga ligjet.
4. Ekspansioni kolonial evropian dhe tregtia trekëndëshe.
Spanja dhe Portugalia themelojnë perandoritë e para koloniale. Perandoritë e para koloniale
u krijuan nga spanjollët dhe portugezët dhe lindën fill pas zbulimeve gjeografike të shekullit XV
– XVI.
Spanja pushtoi më shumë se gjysmën e kontinentit amerikan, nga Meksika në Argjentinë dhe në
Azi zotëroi, në vitin 1569, ishujt Filipine (të quajtura kështu për nder të mbretit Filip II).
Portugalia pushtoi Brazilin, në Amerikën e Jugut, ndërsa në Afrikë dhe në lindje u mjaftua me
krijimin e qendrave tregtare të mbrojtura me fortesa.
Gjithsesi spanjollët dhe portugezët nuk mbetën vetëm në zbulime dhe pushtimin e botës. Fuqi të
tjera evropiane, sidomos Franca, Holanda, Anglia, nxituan t’i imitojnë, sapo u ndjenë të
fuqishëm për ta bërë këtë.
Në vitet 600 lindën perandoritë e reja tregtare franceze, holandeze dhe angleze. Në vitet 600
shoqëritë tregtare holandeze, franceze dhe angleze, të mbrojtura nga qeveritë përkatëse, sunduan
mbi tërë oqeanet dhe kontinentet. Disa prej tyre ishin aq të fuqishme sa nuk mjaftoheshin vetëm
me mbylljen e bizneseve, por pushtonin edhe toka, lidhnin aleanca, shpallnin luftëra. Në lindje,
brenda pak kohësh shpartalluan fuqinë tregtare të portugezëve dhe zunë vendin e tyre në
kontrollin e trafiqeve tregtare të zonës.
Francezët, anglezët dhe holandezët mbërritën edhe në Amerikë, si piratë dhe kontrabandistë,
eksploratorë dhe kolonë dhe vunë në zotërim territore të gjera, duka ia rrëmbyer Spanjës dhe
Portugalisë apo duke pushtuar territore të reja, në fund të viteve 700 edhe Australia e largët u arrit
nga eksploratori Xhejms Kuk dhe iu nënshtrua mbretit të Anglisë. Për zotërimin e kolonive dhe
epërsinë në tregtinë ndërkombëtare Franca, Holanda dhe Anglia luftuan ashpër dhe shpesh mes
tyre, në gjysmën e dytë të viteve 600 dhe në shekullin e ardhshëm.
Importohen skllevër zezakë për të punuar në plantacionet e Amerikës. Në Amerikën jugore
dhe në disa zona të Amerikës veriore, ku klima ishte e ngrohtë dhe trualli pjellor, u krijuan
plantacione të gjera duhani, kallam sheqeri, kafeje, kakaoje, indakoje (një ngjyrosës i kaltër),
pambuku. Për t’i punuar ato u sollën nga Afrika mijëra e mijëra skllevër zezakë, që shiteshin si
mall në tregje. Portugezët, holandezët, anglezët, por edhe francezët e spanjollët siguruan
monopolin e kësaj tregtie të turpshme, prej nga negrierët, pra tregtarët e skllevërve, nxirrnin
fitime të majme.
Fillon tregtia trekëndëshe. Tregtarët niseshin nga portet evropiane, sidomos nga Liverpuli dhe
Bristoli (Angli), nga Nanta dhe Bordoja (Francë), duke marrë me vete copëra pëlhurash, xhingla,