Libri i Mësuesit

Risheliëja, të cilët ia dedikonin mbretin funksionin dhe karrierën dhe ishin besnikë të tij. Në krye
të ushtrisë vuri njerëzit e tij të besuar.
Punëtor i palodhur, sovrani gjente kohë që të informohej për gjithçka, priste ambasadorët e huaj,
dëgjonte lutjet dhe ankesat e shtetasve. Pasi përqendroi në duar tërë pushtetin, ai mund të thoshte
me plotgojë: “Shteti jam unë”. Tërë Franca varej prej tij: ligjet, taksat, ushtria, drejtësia, vetë
shtetasit me pasuritë që kishin.
Mbreti ndërhyn në jetën ekonomike të vendit. Mbreti ndërhyri fuqishëm në jetën ekonomike të
vendit. Nga njëra anë ai pakësoi ardhjen e mallrave nga jashtë duke vendosur taksa të rënda dhe
nga ana tjetër mbështeti zhvillimin e manifakturave që vareshin nga shteti, për prodhimin e
mëndafshit, porcelanit, tapicerive dhe sendeve të tjera të luksit. Në atë kohë mendohej që pasuria
e një vendi varej nga sasia e arit dhe argjendit që ai zotëronte, prandaj eksportet (që sillnin para
në arkat e shtetit) duhet të kapërcenin importet (që i pakësojnë paratë në arkën e shtetit).
Në bazë të këtyre parimeve ekonomike monarkia bëri gjithë përpjekjet për të mbështetur
aktivitetin e kompanive franceze. Kështu Franca mundi të shtjerë në dorë disa baza në Indi,
ndërsa në Amerikë, rreth deltës së Misisipit, po themelohej një koloni e madhe, e quajtur
Luiziana, për nder të mbretit Luigj. Ajo i shtohej zotërimeve franceze në Kanada (Kebek) dhe
në Antile (Guadalupa, Martinika).
Mbreti përndjek hugenotët. Mbreti Luigj deshi të imponojë vullnetin e tij edhe në fushën fetare
dhe për këtë arsye u ndesh disa herë me Kishën e Romës. Por përndoqi sidomos hugenotët dhe ua
hoqi të drejtën e kultit, duke zhbërë editin e Nantës. Shumë ugonotë e braktisën Francën dhe
gjetën strehë në Holandë e Angli, ku u pritën krahëhapur sepse ishin kryesisht tregtarë,
sipërmarrës, zejtarë dhe sillnin me vete përvojë e para.
Evropa në luftë kundër Francës. Për të vendosur sundimin e Francës në mbarë Evropën, Luigji
XIV nisi një varg luftërash: kundër Holandës, rivale shumë e rrezikshme në tregti; kundër
Habsburgëve të Austrisë dhe të Spanjës, që Luigji i konsideronte si armiqtë e tij të natyrshëm;
kundër Anglisë që po zhvillohej me shpejtësi. Franca korri fitore të shumta, por rreth fundit të
shekullit përpjekjet për ekspansion u ndalën. Fuqitë kryesore evropiane, të frikësuara nga
agresiviteti dhe arroganca e mbretit francez, u bashkuan kundër tij dhe e detyruan të hiqte dorë
nga pjesa më e madhe e pushtimeve. (1697, paqja e Risvikut).
Ndërkaq ushtria franceze, që rreth fundit të shekullit mezi numëronte 50.000 ushtarë, kishte
arritur në fund të viteve 600 numëronte 300.000 trupa. Për ta mbajtur kushtonte shumë dhe arkaat
e shtetit, mes shpenzimeve pa kriter dhe luftërave, u zbrazën me shpejtësi. Kështu qqë mbreti i
rriti vazhdimisht taksat, duke krijuar pakënaqësi dhe revoltë në radhët e popullsisë.
Lufta për pasardhësin e fronit spanjoll varfëron Francën. Lufta e fundit e kryer nga Luigji
XIV shpërtheu për një problem të pasardhësit në fron. Në vitin 1700 vdiq mbreti i Spanjës pa lënë
trashëgimtarë dhe Luigji XIV, që ishte martuar me një princeshë spanjolle, pretendonte koronën
e Spanjës për nipin e tij. nëse ky plan realizohej, pjesa më e madhe e Evropës do të vihej në
sundimin francez. Për të shmangur këtë, Anglia, Holanda, Austria dhe më vonë Portugalia dhe
Savoja u bashkuan kundër Francës, duke hapur një luftë të re, të quajtur lufta për trashëgiminë e
fronit spanjoll (1702-13). Franca ishte dobësuar nga luftërat e mëparshme. Konflikti i ri ishte për
francezët një vijim i humbjeve dhe mjerimi u përhap në radhët e popullsisë.
Paqja e Utrehtit dhe Rastadit i japin fund luftës. Më në fund u arrit paqja, që u përfundua në
Utreht (1713) dhe në Rastad (1714). Filipi i Burbonës, nip i Luigjit XIV, u njoh mbret i Spanjës,
por iu desh t’i japë Austrisë Vendet e Ulëta jugore dhe tërë zotërimet italiane. Kështu Italia kaloi
nga sundimi spanjoll në atë austriak: austriake u bënë Lombardia, mbretëria e Napolit dhe
Sardenja. Duka Viktor Amedeo II i Savojës mori titullin mbret dhe Sicilinë. Por pak më vonë e
shkëmbeu këtë ishull me Sardenjën dhe që atëherë Savojat morën titullin “mbret i Sardenjës”
Qyteti i Gravelinit në një fotografi ajrore. Gravelini fillimisht ishte port, por u fortifikua nga Vobani në
vitin 1680 me kulla në qoshe dhe hendeqe.