Albclub, që nga 12 marsi 2006: Diskutime të ... - Albemigrant.com

A KA PASUR NDONJËHER Ë DIKTATUR Ë TEK NE? 

Nga Pëllumb Kulla 

Këshilli Evropës qënka kujtuar të bëjë një rezolutë për 

krimet e komunizmit. Përfaqësuesit tanë atje e paskan votuar 

me mirëdashje dhe ia kanë sjellë parlamentit shqiptar për një 

rifreskim të së kaluarës dhe për një dënim të krimeve të 

gjysmë shekullit nën diktaturë. 

Evropa, mbase ka përfytyrime e veta për gjendjen në 

Shqipëri, por tek ne 15 vjet pas largimit të komunizmit ajo do 

të shohë një klimë tjetër. Është një mori gazetash dhe 

Pëllumb Kulla kanalesh televizive, ku një tabor studjuesish faqepadirsur, 

merren me historinë e shtetit komunist duke kërkuar të na i tregojnë se si ka 

qenë ajo, byroistët e thinjur nga hallet, sigurimsat fisnikë, hetuesit 

zemërdhemshur, policët e devotshëm, dhe gjykatësit e drejtë e parimorë… 

1.Nyrenbergu shqiptar 

Aty nga fundi i vitit ’90, lexoja ato që shkruheshin gjatë natës nëpër 

muret e Kavajës e Tiranës dhe drithëroja nga brohorimat e turmave, që më 

në fund dukej se do kalonin pa u ndëshkuar edhepse shfaqnin urrejtje për 

Hoxhën, duke e krahasuar atë me Hitlerin. E më pat shkuar disa here në 

mend gjyqi për krimet naziste që u zhvillua pas luftës në Nyrenberg të 

Gjermanisë. 

Isha i bindur se për diktaturën enveriane, për rënimin shpirtëror të një 

populli të tërë, për prapambetjen e llahtarshme ekonomike, do të kishim 

edhe ne një Nyrenberg tonin. Dikush do të dilte para këtij gjyqi, të jepte 

llogari e të merrte ndëshkim. 

Tani shoh ideologët dhe zbatuesit e zellshëm të nazizmit tonë tek dalin 

në Nyrenbergun mediatik. Jo në kinema 17 Nëntori, as në atë të Brigatave, ku 

bëheshin më parë gjyqet me peshë politike, por në ca studjo televizive dhe 

gjyqin ua bëjnë zakonisht ca gazetarë që të japin përshtypjen se kanë lindur 

të tërë më 21 shkurt ‘91, një ditë pasi u zvarrit Shtatorja e Madhe. 

Dalin shend e verë para kamerave, Ramiz Alia, byroistë të tjerë, 

ministra, gjykatës, hetues dhe deri gardianë burgjesh. Gazetarët fytyrë 

ëmbël, që i presin në rolin e përzjerë të avokatit, gjykatësit dhe prokurorit, 

duket që kanë vrapuar deri poshtë për t’u hapur dyert e veturave. Në vend të 

prangave ata kanë nxituar t’i çlirojnë të akuzuarit nga palltot e rënda dhe 

pasi i udhëheqin përballë kamerave, në vend të aktakuzave, u shtyjnë 

përpara mbi tavolinë, filxhanët avullues të ekspresëve. 

Pëllumb Kulla: A ka pasur ndonjëherë diktaturë tek ne? 1

Pastaj Ramizi me të tijtë, rrëmbejnë penelët dhe bëjnë portretet e 

veta, në qetësi të plotë, pa bezditë e të vuajturve, pa dëshmitarë të 

përzishëm a të gjymtuar. Në stilin e tij paskomunist, delfini i Enver Hoxhës 

sqaron se shumë gënjeshtra të thëna në kohë, ka qenë i detyruar t’i jepte 

ashtu, pasiqë e tillë ishte koha dhe ai ish i merakosur se popullit do t’i bënte 

dëm e vërteta lakuriq. Dhe nuk na tregon, a ka ardhur koha tani, a jemi 

pjekur ne, që e vërteta e tij të mos na dëmtojë më. 

Nëntorin e shkuar, lexova një intervistë të Hekuran Isait, përfaqësuesit 

më domethënës të acarit komunist, ministrit të burgjeve, të kampeve të 

internimit dhe shfarosjes, kryekreut të Sigurimit të Shtetit. 

Duke folur për internimet dhe zhvendosjet masive të qindramijë 

shqiptarëve të pafajshëm- gazetari e pyeste: “a mund të na thoni mendimin 

tuaj në lidhje me atë fenomen të çuditshëm… nëse kanë qenë internimet 

ashtu siç pretendohet nga mbarë opinioni”? 

. Nga një shtrimi i tillë i pyetjes u binda që për Nyrenbergun e Isait 

paskesh qenë zgjedhur tamam njeriu i përshtatshëm! Aty Hekurani, në 

pikturim e sipër të Hekuranit, për versionin historik që parapëlqen të ketë, ka 

kënaqësinë të bëjë edhe shaka! 

- Për cilat familje po flet, për ato që i kemi marrë… dhe i kemi sjellë në 

Myzeqe? Ata … tani janë bërë pronarë tokash dhe unë, në të vërtetë, kam 

pritur të më falenderojnë. 

Qerrata ministër! Mjaft i prirur drejt humorit!... 

Ish pikërisht ky Hekuran, që Gani Kodra, oficer i lartë i Ministrisë së 

Brendëshme 

ka shkruar se ndodhej gjithmonë i pranishëm në torturimin e Kadri Azbiut me 

shokë! 

- Ju thoni se ka qenë e ndaluar tortura? – e pyet gazetari 

- Po të të them që ishte e ndaluar me ligj, nuk do të më besosh, por 

kjo është një e 

vërtetë që duhet të pranohet. Ka pasur raste që lejohej, për ëkzemplarë të 

veçantë të ndaluarish, për ata që përbënin rrezik shoqëror. Në këto raste 

miratohej veprimi i torturës mbi ta. 

- Ju, zoti Hekuran, … nuk keni asnjë faj? – pyet me frikën se mos e 

lëndojë gazetari. 

- Fajet e mia i gjejnë të tjerët…. duke filluar që nga Ramiz Alia që 

pranoi të 

futesha në burg për shtatë palë qejfe, (Hekurani qesh me lot). (Pyetjet dhe 

përgjigjet, duke perfshirë edhe ”qeshjen me lot” i kam shkëputur nga 

Panorama në dt 11 dhe 13 nëntor 2005.) 

Në një kanal televiziv ish ftuar për Nyrenbergun e tij mediatik, ishkryetari 

i Gjykatës së Lartë, Aranit Çela. Në atë intervistim televiziv që e 

udhëhiqte dhe aty një gazetar riosh, e pyesnin Aranitin famëmadh për 

mëkatet që i varen në qafë atij. Çela i flaku tej një e nga një të gjitha torbat e 

përgjegjësive. Drejtuesi i emisionit nuk thërriste dot aty asnjë nga priftërinjtë 

katolikë të varrosur në ato gropat e përbashkëta, pas proceseve gjykatore të 

Çelës. Gazetari nuk merrte dot në studjo asnjë nga ministrat e brendshëm të 

Hoxhës të dërguar rregullisht në botën tjetër me verdiktet e Aranitit. Djaloshi 


nuk sillte dot aty Feçor Shehun e torturuar, (kam parasysh filmimin bardhezi 

të gjyqit që kryesonte Aranit Çela me theksin e tij lab). Gazetari pat 

ftuarAranitin të na fliste për vetë Aranitin. Në një çast djaloshi i 

Pasnëntëdhjetës e pyet: “Zoti Çela, po ju nuk keni asnjë brrejtje 

ndërgjegjeje?” Ish kryetari i Gjykates së Lartë i përgjigjet: “Aspak. Unë 

zbatoja ligjet e asaj kohe” 

Ligjet e asaj kohe!.. Mbështetur mbi cilët ligje, mbi cilat prova i shpuri 

Aranit Çela para skuadrës së pushkatimit Beqir Ballukun, Feçor Shehun dhe 

të tjerët? Mbi cilat dëshmi? Mbi dëshmitë e Paranoiakut të Madh? Krimi i 

Çelës bëhet më i rëndë kur të gjithë e kuptojnë, se edhe ai kish të njëjtit 

opinion me ne, që akuzat ndaj shokëve të tij të maleve partizane nuk kishin si 

të qendronin më këmbë! Pale ato të katolikëve të shquar që nuk kishin 

këmbë fare! Ligjet e asj kohe!.. Është një nga shfajësimet më tipike të 

dëgjuara në gjyqin e Nyrenbergut nga goja e kriminelve nazistë gjermanë: 

“Zbatoja ligjet! Zbatoja urdhërat!” Alia, Çela dhe Isai fshihen pas ligjeve dhe 

askush nuk u kërkon llogari për pjesën e parë të tragjedisë, atë të bërjes së 

ligjeve! Ata ishin deputetë të Kuvendit Popullor, (asaj kovaçhanës që 

farkëtonte ligjet), që nga dita e parë e Kuvendit në dhjetor ‘45 e deri ditët e 

fundit - në dhjetor ‘90. Ata ishin antarë të Komitetit Qendror që kur u shpik e 

deri kur u fik ai komitet! E këta kryekrerë të regjimit i trajtojnë tani ligjet sikur 

ato t’i paskesh sjellë nga qielli një mesagjer i Zotit! 

Le të buzëqeshim duke sjellë ndërmend frikën e tyre të ndëshkimit, e 

cila pati kulme dhe rënie, por ama vazhdoi mbi 40 vjet dhe vetëm kur hyri 

shekulli i ri u davarit. Ramiz Alia është mburur me dhjetra herë duke kërkuar 

Çmimin e Madh për ndërrimin e sistemeve dhe vendosjen e pluralizmit pa 

gjak. Por çdo me thënë “pa gjak”? Përse duhej që ndërrimi i sistemeve të 

kryhej me gjak?! Nuk e pat thënë njeri që duhej derdhur gjak për këtë. Mos 

vallë shoku Ramiz ka në këtë frazë një vlerësim të sinqertë për dënimin që 

meritonte ai dhe shokët e tij? Se nuk ka shpjegim tjetër. Vetverdikti i Aranitit 

ishte gjaku. Pra kishin plotësisht të drejtë të trembeshin dhe ne duhet t’i 

urojmë ata për shpëtimin e gjakut të tyre, pavarësisht se gjaku i shqiptarëve 

vazhdon e po shkon rrëke! 

Unë thjesht i përbuz këta njerëz për amoralitetin e tyre në shmangjen 

e përgjegjësive. Por tani, pasi e shmangën Gjyqin e Madh, çfarë dreqin duan 

që janë hedhur në fushatën mjerane të pikturimit të pejzazheve të 

gënjeshtërt edhe në bërjen e autoportreteve plot gaz e dritë?! 

Ç’është kjo ndërmarrje masive ku të gjithë përshkruajnë veten, shokët 

eprorët? Përse gjellbërës, peshkatarë, karrocierë e shoferë na tregojnë 

Byronë Politike e Komitetin Qendror, rreshtojnë virtutet e ca kriminelve si 

Feçor e Mehmet Shehu, cilësitë e vyera të Petrit Dumes e Beqir Ballukut, e 

publikojnë ditare që bien erë bojë të freskët, të patharë?. Ç’janë këto media 

të mbushura me këto piktura e kujtime të përpunuara, perverse dhe 

amorale? Janë ngaqë i do tregu? Shumë redaktorë gazetash shfajësohen 

kështu. Po vallë tregu qënka kaqë i gjithpushtetshëm? Ka kode morale në 

median tonë, apo ne nuk duhet të kemi më asnjë iluzion? Po të jetë se mediat 

tona udhëhiqen nga tregu, mua më lejohet të pyes: cili treg? Ai treg ku 

shkojnë e blejnë ushqimin e tyre përtypës nostalgjikët? Ka plot mallra të tjera 


që tregu i rinisë, e cila përbën shumicën, do t’i gllabëronte. Ka prodhime të 

pornografisë që në krahasim me kujtimet e stisura të diktaturës janë 

njëqindfish më të moralshme! Pornot mund të jenë keqedukuese, por 

njëqindfish më i dëmshëm është amoraliteti i kujtesës së shfytyruar të 

gjysmëshekullit më të turpshëm të historisë së shqiptarëve, të cilët të hutuar, 

të sulmuar nga e tërë kjo breshëri artilerish të propagandës po pyesin: 

atëhere ku është diktatura? Ku u tret ajo? 

2. Racizëm sui generis 

Këmbëngulja ime në kërkim të diktaturës është temë e rëndësishme e 

çështjes shqiptare. Një pjesë e madhe e dështimeve në ndërtimin e sistemit 

të vlerave demokratike vjen ngaqë gjeneratorët e trashëguar të padrejtësive 

nuk e kanë rreshtur ende prodhimin. Kapitalizmi, ekonomia e tregut në 

vendin tonë është ai sistem i egër, i pamëshirshëm, e i pashpirt, tamam siç 

na e pat përshkruar kombinati i propagandës të KQ. Në fakt sistemi kapitalist 

nuk është i tillë, por menaxherët e kombinatit ia dolën që ta imponojnë 

teorinë dhe ta aplikojnë dhe praktikën e tij në Shqipëri Këtu dhuna e më të 

fortit bëhet më e egër dhe më mizore, pasi mekanizmat e mbrojtjes janë të 

pafuqishme për të mos thënë nuk gjenden fare. Le të mos e përfillim për një 

çast rezultatin konkret të varfërimit të skajshëm të shqiptarëve dhe 

pasurimin përrallor të të fortëve. Le të shohim pasojat që do të lërë ethja e 

arit në këto vite që kaluam. Sa kohë do të duhet vallë që kodet morale të 

rivendosen edhe të rinisin të ndikojnë siç duhet në marrëdhëniet njerëzore? 

Dekada? Ndoshta më shumë se aq. Të fortët sot janë bërë edhe të 

admirueshëm, edhe pse veprimet e tyre kanë emra të ndotur si grabitje, 

vrasje, rrahje, mashtrim, falsifikim, pengmarrje, rryshfet e turrlilloj gjëmash. 

Është kjo kastë, që pasi të ngjeshë armët e kamjes, do të udhëheqë jetën 

shoqërore dhe do të jetë më afër pushtetit, i cili do të ndërmarrë (në mos e 

lëntë në atë katandi) kurimin e sëmundjeve shpirtërore të këtij tranzicioni. 

Pasojat e tanipërtanishme janë katastrofike. Legjislaturë pas 

legjislature, po shohim gjithnjë e më shumë intelektualë të shquar t’i 

largohen jetës politike dhe gjithnjë e më shumë badigardë, shefa policie dhe 

doganierë që zgjidhen deputetë, vijnë të bëjnë ligjin në sallën e Kuvendit 

Popullor! Është një situatë e paramenduar, fryt i zbatimit të kujdesshëm të 

strategjive të përpunuara në kupolën e shefave komunistë. Impakti mbi 

masat popullore u doli me rezultate të shkëlqyera. Impakti mbi të 

ashtuquajturën shtresë të përsekutuarve dha rezultate edhe më të 

shkëlqyera akoma. Atëhere nuk ka pse të mos brohorasin. Nevojat 

elektorale, thonë ata, e kërkojnë që opiumi i luftës klasore, skema e vjetër e 

ndarjes klasore të vazhdojë: të varfërit tanë që kanë qënë me ne, nuk ka 

përse të ulin kokën! Ata duhet të ndihen më të lumtur se të varfërit e tjerë, 

ata të rriturit fushave të internimit!.. 

Luftë e klasave ka qënë një emërtim i ndyrë burracakësh. Si luftë, ajo 

qe një luftë e fituar që në nisje, pasi armiqtë në të ishin irrealë e të paqenë. 

Ata nuk të këthenin asnjë goditje. Por si mund ta quash luftë, atë bombardim 


të njëanshëm, natë e ditë muaj e vite pa fund, përmbi njerëz të paarmatosur, 

përmbi fëmijë të pambrojtur, përmbi qënie të brishta e të pafuqishme?! 

Për mua jeta ka qenë një jetë e ngjeshur me përjetime komplekse. 

Fëmijëria ime përbën një film horror me të arrestuar në mes të natës, me të 

afërm të pushkatuar, të vrarë në hetuesi, të varur, të arratisur, të intenuar. 

Në këmbët e mia janë ende ndjesitë e rraskapitjeve pas ecjeve me torbat me 

ushqime mbi shpinë, nëpër kampet e punës të të burgosurve të Orman 

Pojanit, Maliqit, Thumanës, Zejmenit e plot vendeve të rrethuar me tela prapa 

të cilave uniforma bojëkafe e të burgosurve gërryente dhe grryen brazdat e 

kujtesës sime. Jeta ime në rrugën që zura, ca nga që desh fati e ca si 

shpërblim i përpjekjeve vetjake, më shpuri në disa vende të zgjedhur, në 

shoqëri njerzish të pushtetshëm, në mjedise të propagandës, të spektaklit 

dhe televizionit. Qe një jetë publike disi vezulluese, ku nuk mund ta 

përfytyronte veten asnjëri nga fisi im i stërgjërë. Koha dhe rasti më solli në 

shesh të vëmendjes, mua, një hibrid jo tipik, një lloj qënie shoqërore të cilën 

e përdornin si shëmbull të dy palët. Ato e përdornin këtë hibrid publik, si për 

të ilustruar persekutimin, ashtu edhe lëshimet e zemërgjerësinë e kupolës 

komuniste. Unë u përkisja nga pak të dy skajeve, pa përfaqësuar dot asnjërin, 

duke gëzuar herë dashurinë dhe herë përbuzjen e të dy palëve. 

E hap perden mbi këtë qoshe private nga që dua të kërkoj besimin 

maksimal në rrëfimin, se kurrë nuk kam menduar se do vijë një ditë që të 

“kërkoj gjakun”, siç u trembej të nënshtruarve të tij, diktatori Alia. As unë dhe 

asnjë nga fisi im. Dhe është e dhimbshme të nënkuptohet se ishte risku 

përpara kësaj ndërmarrje të vështirë që na pengonte. Në se quhet marrje 

gjaku, kjo që po bëj sot duke vënë në ballë pyetjen e madhe se ku u tret e 

humbi diktatura, atëhere po, e pranoj, kjo është marrja e gjakut!. Sa për 

gjakun e mirëfilltë nuk e kam menduar asnjëherë. Gjyshi im u pushkatua e ky 

ishte rezultati i parë i njohjes së armiqve të tij. Kjo ishte jeta e tij, rezultati i 

zgjidhjeve që bëri ai në një kohë, kur unë nuk kisha lindur ende. Ne kemi 

qenë gjithnjë të mendimit se atë e vranë pa faj, vite më vonë shteti 

postkomunist i dha pafajësinë e askush nga ne nuk merret me gjakun e tij. 

Unë nuk shihja nevojen e hakmarrjes as atëhere kur në një dhomë të vogël 

rrëzë kodrës së Shën-Thanasit në Korçë, ku jetonim të dy me xhaxhain tim, ai 

kthehej i dehur dhe më shihte mua duke bërë detyrat e klasës së V-të. Nën 

efektin e alkolit ai niste të qante e i përlotur, më pyeste: 

– A e mban mend kur na e vranë babanë?” – Po – ia ktheja unë, si në 

një seancë mësimi, – më 2 tetor 1945! – A e di ku na e vranë? – Po. Në të 

djathtë sapo del nga Korça, për Bilisht. – A e di emrin e atij që na e vrau? – Po 

– përgjigjesha unë, për të njëqindën herë. – Nevzat Haznedari! – A premton se 

do ta mbash mend? – Tërë jetën! 

As atëhere nuk e shihja nevojën e hakmarrjes. Isha thjesht një fëmijë 

11 vjeçar i hutuar. 

Tani në skajin tjetër të fillit të jetës, shoh me dhimbje hendekun që nuk 

po mbushet më. Dhe këtij hendeku i shërben manipulimi i historisë, gazetat, 

librat dhe mali i memuarëve të shtirur. Një racizëm allasoj e pengon 

mbushjen. 


Ajo luftë klasash groteske shfaqet me të gjitha ngjyrat në librin 

memoralistik të Todi Lubonjës “Nën peshën e dhunës”, kur ai në burgun e 

Burrelit gjen vetëm shokët e tij të luftës, gjeneralë të shquar, ish antarë të 

KQ, të ndryrë në burgun famëkeq. Nuk gjeti z. Lubonja në burg asnjë 

nacionalist, asnjë klerik katolik, asnjë intelektual nga “Bota e Re” asnjë nga 

përfaqësuesit e borgjezisë korçare! Mbase intelektualë të shquar 

antikomunistë, si fv, Kudret Kokoshi, Engjëll Çoba apo At Mëshkalla, nuk 

kishin nevojë për shoqërinë e Todi Lubonjës, por ky i fundit nuk i pa që nuk i 

pa në ndonjë nga qelitë a kthinat e oborreve të burgut! Racizëm i llojit të 

vet! 

Shaban Sinani, drejtor i arkivave, nis të gërmojë pasuritë arkivale të 

cilat ia patën lënë në dorë t’i administronte dhe vihet të gjejë persekutimin e 

…Kadaresë! Punë e çmuar, por nuk themi dot që nuk e ka tërhequr krrabën 

nga vetja nën shtytjen “hajde se në është për t’i treguar botës persekutime, 

le të mos ia japim kënaqësinë armiqve të klasës! Më vete më për mbarë të 

nxjerr në dritë vuajtjet e Ismailit!” Këtë e ve re dhe publicisti Agim Shehu që 

shkruan që nga Gjeneva: “Nese kjo dëshmi-libër, e para në llojin e vet, del 

për të dëshmuar persekutimet apo ligësitë që i bëri diktatura shkrimtarit më 

të shquar, le të dilte ky libër i pari! Por nëse do të donim, (dhe mendoj, kjo do 

qe më e rëndësishme) që të dëshmohej fytyra e vërtetë çnjerëzore gjer në 

rrënjët më kriminale të diktaturës mbi tërë artet shqiptare, atëhere radhën 

për Dosjen-«K» do ta kishte Dosja K-Kuteli, Dosja K- Kokoshi, Dosja 

Kokalari…” 

Vetë Kadareja, me penën e tij të artë, kur i kthehet ferrit enverian, 

mendja i rri tek një natë dhjetori e ’81, kur u gjend i vrarë në shtrat numuri dy 

i pushtetit, komandanti legjendar i Brigadës së Parë dhe kryeministër i vendit. 

Dhe tek përpiqet qe ta zgjerojë klubin e viktimave të persekutimit, Ismaili 

shkruan nje libërth me të vërtetë tronditës për kalvarin e Liri Belishoves dhe 

vuajtjet e bijës së saj të përbuzur nga të gjithë. 

E kështu me rradhë… 

Në vitrinat e librarive, në kioskat e gazetave, në ofertat e botimeve, e 

gjen historinë. Dhe historia do jetë ajo që tregojnë librat më të shpeshtë, 

gazetat më autoritare, penat më të fuqishme. Ato do të tregojnë për historinë 

e shqiptarëve të gjysmës së dytë të shekullit që shkoi, për të cilën ca thonë 

se jetuan në një diktaturë çnjerëzore e ca të tjerë tregojnë se jeta ish e 

vështirë, ku një numër i gjërë komunistësh idealistë u munduan të ngrenë një 

sistem shoqëror të paparë ndonjëherë, atë të barazisë së plotë të njerëzve. 

Dhe në këtë luftë pat gabime, njerëz të përkushtuar ndaj socializmit edhe u 

persekutuan. Ama, ish thjesht një persekutim brenda llojit. Pa sa për 

diktaturë, bah, as që bëhet fjalë! 

3. Në vend të diktaturës, na qënka përmbysur parajsa 

Zoti Vangjush Gambeta po boton kujtimet. Vendin kryesor në to e zë 

angazhimi i tij në gazetën “Zëri i Popullit”. Përgjatë shkrimit ai tregon se në 

tërë periudhën që punoi tek “Zëri i Popullit”, në drejtim të gazetës u ndërruan 


pesë kryeredaktorë: që nga Paçrami e deri te Xhelil Gjoni. Gambeta flet me 

respekt e simpati për të gjithë ata, duke nënvizuar tiparet e veçanta 

karakteriale e duke mbajtur të përgjithshëm, profesionalizmin, kujdesin 

atëror për gazetarët e rinj, besnikërinë e fjalës së dhënë e tjera. 

- Lexuesi, - shkruan Gambeta, -mund te më pyesë: ku do të dalësh me 

këto “grimca kujtimesh”. Për t’iu përgjigjur kësaj pyetjeje po mendoj gjatë, i 

frymëzuar nga libri i prof. Hamit Beqës “Edhe engjëlli, edhe djalli është 

brenda tek i gjalli”. Engjëllin na i ka dhënë Zoti që kur u lindëm, djallin na i 

futi në trup diktatura…. 

Por megjithatë, nga sa lexojmë prej zotit Gambeta, kuadrot drejtuese 

të gazetës më mashtruese e më të mërzitëshme në historinë e këtij rruzulli, 

nuk kishin asnjë tipar nga ata që ta shpien mendjen te diktatura. 

Një diplomat i viteve ‘80 reagoi njëherë ndaj një shkrimit tim, ku flisja 

për dallimet e detyrave të sotme me ato të djeshmet, që kanë qënë para 

diplomatëve shqiptarë. Ai m’u kundërvu duke derdhur një lumë 

konsideratash me kurrikulumet e pasura e të ndritura të njerzve të caktuar 

nga Hoxha në shërbimin diplomatik. Zotëria nuk përmendëte ndonjë gjë të 

veçantë dhe bile nuk qe ndalur fare në detyrat që kryenin ata në shërbim të 

asaj politike ultraizolacioniste, e cila e kish vendosur Shqipërinë kundër ShBAve, 

Japonisë, Kanadasë, Gjermanisë, Francës, BRSS, Kinës, Australisë, Italisë e 

shumë të tjerëve edhe ndërpres listën pasi nuk kam vend të rreshtoj mbi 150 

e ca shtete! Ai i quan kolegët e tij të atëhershëm, diplomatë të përsosur. 

Askush nuk e kupton se çfarë përsosmërie duhej pasur që të zbatoje detyrën 

parësore të diplomatëve enverianë, atë të mbajtjes gjallë të armiqësisë me 

tërë botën dhe shpërndarjes së veprave të të ndjerit komandant! 

Me të tillë tone flet për kolegët e tij policë edhe i madhi i policëve të 

kryeqytetit në një libër, ku përshkruan gremisjen e rendit komunist dhe një 

nga tronditjet më spektakulare, atë të pushtimit të ambasadave nga 

shqiptarët që u pat vajtur sharra në kockë.. Edhe pas kaqe viteve ai nuk e ka 

ndërruar gjuhën dhe për profesionalizmin dhe devotshmërinë e forcave të 

rendit, ai ve notat më të larta. Sipas D. Bengasit, hetuesët, sampistët dhe 

policët i kishin plotësisht të qarta detyrat në marrëdhënie me keqbërësit. E 

vetmja gjë e paqartë ishin keqbërësit vetë: ishin ata të mbyllurit në 

ambasada, apo ata të mbyllurit në Bllok?! 

Për një ide mbi kuadrot e ushtrisë të atëhershme ndihmojnë me 

kujtimet e tyre Veli Llakaj dhe Hito Çako. Në shkrimet e tyre do të gjeni njerëz 

parimorë, të guximshëm, mikpritës bujarë, strategë të shkëlqyer dhe 

atdhetarë të përgatitur për të mbrojtur lirinë deri në sakrificën sublime. Edhe 

kur rrufetë, gjatë purgave staliniane të viteve 74-76, u kthyen përmbi kokat e 

tyre, ata shfaqën trimëri të rrallë dhe shqiptuan me zë të lartë fraza me shtat 

historik. Kundër kujt u thanë ato fraza, nga shkruesit e kujtimeve nuk del në 

dritë. Diktatura që po kërkoj unë me fener në dorë, në ushtri është akoma më 

e vagullt. 

Ditë të shkuara, në Tiranë, u shfaq një film kushtuar Fadil Paçramit dhe 

u ekspozuan libra të shkruar enkas për të! 

Nuk kam asgjë personale me z. Paçrami. E prek në këto shenime pasi 

më vjen turp të hesht e të pajtohem me ata që e njohin si unë dhe nuk e 


kuptoj se ç’interesa janë pleksur e i detyrojnë të ndalen e të thërresin 

projektorët mbi jetën e një njeriu të zakonshëm, që meriton megjithatë 

keqardhje për vuajtjet, por që nuk të ve në lëvizje fantazinë edhe pse ka qenë 

luftëtar antifashist, udhëheqës i rinisë në vitet e pas çlirimit, dramaturg, 

ministër kulture dhe deri kandidat i Byrosë Politike. . 

Dhe askujt nuk i vjen zor që në filmat e librat që kanë bërë për të, nuk 

arrijnë të nënvizojnë dot njëzë akt heroik jo e jo, por as edhe një episod 

përplasjeje. Nuk veçojnë dot asnjë tezë të tij, e cila të ishte disi jashtë 

binarëve të kohës. Nuk munden dot t’i atribuojnë atij as shkëndija disidence 

as novatorizma në shtypin që ka drejtuar, apo të dramave të shumta, të cilat 

përmenden si korpus, si tituj, por nuk botohen nuk rivihen në skenë, lihen 

mënjanë. Dhe është e logjikshme që lihen mënjanë pasi është më mire që ato 

të numërohen se të shfletohen. Askush nuk thotë dot, se cila dramë, cili 

personazh, meriton të veçohet për dëmin që i solli autorit Paçrami! Subjektet 

e tij ishin tipikë për realizmin socialist. Hymnizohej revolucioni, (“Në tufan”, 

“!9 ditët”), bëhej thirrje për luftë klasash, dënohej social demokracia e 

Musine Kokalarit (“Mbi Gërmadhat”), shprehej vendosmeria për të udhëhequr 

revolucionin botëror nga një vend i vogël (“Viti 61”). Figurshmëria letrare 

ishte inekzistente, gjuha ishte ajo e gazetës “Zëri i Popullit” që ai e pat 

drejtuar vite me radhë. 

Pavarësisht se sa nderohen e përkujtohen sot, tërë këta individë, 

gjeneralë si Balluku e Dumja, figura qëndrore si Lubonja, Paçrami dhe 

Ziçishtët! Ata u vranë e u burgosën ngaqë kuçedra Hoxha iu vërsul atyre dhe 

jo ngaqë ata i dolën ndonjëherë përballë kuçedrës! Antarët e plenumeve të 

KQ, i dënuan këta shokë të vjetër, duke tjerë e stërtjerë akuzat e shpifura dhe 

bajate të Kryezotit e duke mos përfillur hiç autokritikat, që ata i bënin në 

mënyrë të natyrshme për t’i shpëtuar dënimit. Askush nuk ua vuri veshin kur 

ata përgjëroheshin, se ishin besnikë të partisë dhe tërë jetën kishin ecur pas 

mesimeve të shokut Enver. Kjo ishte drama tipike që luhej në plenume, ku të 

vetmit që nuk gënjenin ishin ata që po shkonin drejt pushkatimit. 

Këtë dramë Fadil Paçrami nuk e shkroi kurrë. 

Z. Mark Dodani na ngatërron edhe më shumë në kërkimin e gjurmëve 

të diktaturës, kur në kujtimet e tij, na flet për misionet heroike të Sigurimit, 

mes diversantëve malsorë, që hidheshin me parashutë, apo braktisnin 

fshatrat e qytetet e jetonin dhe organizoheshin maleve, për të përmbysur 

regjimin e Hoxhës me shokë. Po t’u besosh shënimeve të Dodanit, duhet që 

nëpër malet e veriut numuri i statujave për Kadri Hazbiun dhe Mehmet 

Shehun t’ia kalojë numërit të shkëmbinjve! 

Në “Tirana Observer”, të 3 shkurtit 2006, Dodani përsërit fjalë për fjalë 

fjalimin patriotik të diversantit Hamit Matjani të lëshuar nga zbulimet 

amerikane me parashutë mbi territorin tonë. Ja fjalët e Matjanit: “Nuk e dija! 

Ju lumtë! Paska vërtet djem Shqipëria! Ju nuk po luani vetëm me mua, ju po 

luani me CIA-n amerikane dhe në këtë rast me të mirënjohurin, kolonelin 

Xhon. Ia kisha thënë, se akoma nuk i kishte njohur mirë shqiptarët, i kisha 

thënë se sa herë kaloja kufirin shqiptar mbi mua binin breshëri plumbash. Kur 

t’i vijë koha do ta kuptojë edhe Xhoni, që mua mu vërtetuan fjalët që i pata 

thënë. Edhe unë në vena gjak shqiptari kam” Dhe më tej Dodani shkruan, për 


operacionin e zënies së Hamit Matjanit, i cili u përdor në lojën kundër CIA-s 

(që atëhere nuk ishte me ne - shënimi im). “Në udhëzimin e posaçëm të 

Kadri Hazbiut”, - nënvizon Dodani, - “grupi special kishte përcaktuar që nuk 

duhej të vriste kurrsesi, jo vetëm Hamit Matjanin, por asnjërin syresh, sepse 

me ta, “si shqiptari shqiptarin mund të merremi vesh për të kundërvepruar 

me mjeshtëri kundër armiqve të përbashkët të Shqipërise. Madje ata mund të 

integrohen të rehabilituar në strukturat tona” – parashikonte Hazbiu. 

A nuk duken të shkëlqyera, si deklarata kalorësish fisnikë, si faqe nga 

eposi i Veriut! Kemi një burrë që arratiset para dy vjetësh, zbret me 

parashutë dhe ve re për herë të parë, se, pas dy vjetësh, “paska djem 

Shqipëria”!!! Pastaj kemi një ministër të brendshëm, nga burrat më të lartë 

që ka patur ky vend, që jep udhëzim që ta trajtojnë Hamitin “si shqiptari 

shqiptarin” dhe urdhëron të mos e vrasin se …..u duhet ta varin! (Hamit 

Matjani është varur në fushën sportive të Lushnjës në prag të festave të 

nëntorit 1953, pa u integruar e pa u rehabilituar hiç nga Hazbiu! – Këtë herë, 

ky shënim nuk është i Dodanit, por imi!) 

Por nuk është metoda letrare ajo që më shqetëson mua. Unë dua të di 

në se duhet t’i vlerësoj Dodanin e Mëlyshin si heronj që mbronin lirinë, teksa 

Matjanin, Leshanakun dhe malsorët e Mirditës e Mbishkodrës t’i quaj të 

pabesët, që u shërbenin anglo-amerikanëve në dëm të kombit të vet? Apo 

këta që zbrisnin nga qielli të lëshuar nga CIA, (që tani është me ne!), ishin në 

të vërtetë heronj të përkushtuar për të përmbysur diktaturën e egër 

enveriane, teksa Dodani me Mëlyshin ishin shërbëtorë të verbër të saj?! Kam 

frikë se në gjëndjen ku e ka futur politika shoqërinë shqiptare, askush nuk ma 

jep dot një përgjigje të saktë dhe mua më dhimbsen librat e historisë! Më 

dhimbsen sidomos fëmijët, që do t’i hapin ato tekste duke u përpjekur të 

njohin vendin e tyre dhe njerëzit që u rritën në këta troje. Shumë vetë janë të 

mendimit se përgjigja për mua nuk është përcaktuar dot qartë, pasi dy 

partitë që heqin vallen nuk janë në një mendje. Kurse unë ngul këmbë se kjo 

nuk ka marrë zgjidhje të plotë, nga që të dyja këto parti janë tmerrësisht në 

një mendje!... 

Një nuse me buzagazin e saj fotozhenik vete më larg akoma, kur në 

faqet e gazetave, gati për ditë, ngre në qiell virtutet e Enver Hoxhës, duke 

arritur suksese në ndërmarrjen që ka filluar para tre vjetësh. U bënë tre vjet 

që Enver Hoxha, nga shkrimet e nuses së djalit, po njihet me tërë hiret e tij, 

me tërë madhështinë, si prind, si burrë shteti dhe si njeri vazhdimisht i 

mashtruar dhe i tradhëtuar nga bashkëpuntorët dhe …njerëz të familjes! Kjo 

Liliana Hoxha po e kryen më së miri detyrën e saj, ama është një detyrë e 

vështirë dhe ka kosto të kripur, pasiqë të lartësohet Ai, duhet të paguajnë 

harxhe figurat e Nexhmies dhe të Ramizit. Nusja e Hoxhatëve i njeh mirë 

ballancat. Ajo i njeh mirë dhe legjendat e ndërtimeve të mëdha: vetëm një 

therrori e madhe i bën të patundur themelet e piedestalit të monumentit! 

Dhe tani të nderuar lexues a nuk e vini re se gjurmët e diktaturës nuk 

shihen gjëkundi? E ç’m.. kërkon rezoluta e Këshillit të Evropës mbi krimet e 

komunizmit ne Shqipëri?! Më lejoni, kështu të revoltuar të shtroj një pyetje 

tjetër: në këtë fazë foshnjore të demokracisë, 15 vjet pas përmbysjes së 

Statujës së Enverit dhe heqjes së saj zvarrë në atë ditë të 20 shkurtit ’91: 


përse duhej hequr zvarrë ajo dhe përse ka ende disa segmente zyrtarë që e 

përkujtojnë atë datë?! Dhe kush mund të bëhet pengesë që ATË ta risjellim 

përsëri në shesh? Aty vendi është bosh! 

Mjekun personal të Enver Hoxhës, zotin Isuf Kalo, kryeministri vajti e 

caktoi këto ditë, drejtor te një qendre të rëndësishme mjekësore në Tiranë, 

bile i pari i qeverisë mori pjesë në kurrorëzimin e Kalos, si i pari i qendrës. 

Reagimi i opinionit publik ishte zero! 

Unë nuk do të habitesha tani, që si Komandant të Shërbimit Informativ 

Shtetëror, (atë që dikur e quanin Sigurim të Shtetit), të emrohej i mirënjohuri 

Sulo Gradeci, i cili ka përvojë të shkëlqyer dhe jam i bindur katercipërisht, që 

as nga Opozita e as nga partitë satelite në pushtet, nuk do të kundërshtohet. 

Përse të kundështohet?! Njëmijë e një kundërshtime bëri Opozita për 

kandidaturat e ambasadorëve. U gërmua në të kaluarën e znjës Harxhi, që 

vajzë e re, në një gjëndje të trazuar emocionale pat cituar hamendje, (vetëm 

cituar!), në lidhje me ndikimin e Perëndimit në kalvarin e ’97. Nuk u morën 

parasysh as shpjegimet e saj dhe as mundësia e pjekurisë që sjell koha. Ama, 

nuk u ndoq i njëjti kriter për Mehmet Elezin. Nuk i hodhi asnjeri sytë nga e 

kaluara e Elezit, e të vetmit prej ambasadorëve të emëruar nga ‘91 e këtej, - 

absolutisht i vetmi(!), që ka qenë antar i Komitetit Qendror të një partie 

komuniste, nga figurat më kyçe të sektorit të propagandës enveriane. Dhe 

dihet bukur fort se ç’ka përrallisur ai për ShBA-të dhe borgjezinë 

perëndimore… 

Jo, jo, tani nuk ka kufizim emërimesh për gardën e vjetër të hierarkisë 

ramizo-enveriste. Tani zoti Berisha nuk ka më droje. Ai e shkundi pudrën 

antikomuniste të viteve të para. Në qeverinë dhe institucionet e tij nuk gjen 

më, të burgosur e martirë që i nevojiteshin aq shumë për mitingjet e fillimit, 

nuk i lypsen më ata shoqëruesit aq të çmuar për udhëtimet e para në 

Strasburgjera dhe Uashingtonëra. E mos prisni më, që ai në ndonjë prag 

votimesh të shpallë dënimin me vdekje të Aranit Çelës e Zylyftar Ramizit, siç 

bëri më 24 maj 96! Me shumë mençuri, ai tani po synon që t’ua heqë rivalëve 

socialistë nga thonjtë elektoratin e majtë, atë elektorat që mban akoma 

nëpër mure fotografitë e komandantit legjendar. 

Për t’ju bindur për këtë po shkëput dhe shënimin e fundit që kam 

marrë nga gazeta "Tema", e datës 22 dhjetor 2005: 

Shkëpus nga gazeta: Kryeministri Berisha tha se ndihej i gëzuar që 

ndodhej në Mosul mes ushtarëve shqiptarë, pjesë e koalicionit ndërkombëtar 

antiterror. 

Më vjen mirë, tha Berisha, që dëgjoj fjalë të mira për punën tuaj këtu. 

Ne, theksoi kryeministri, do te qëndrojmë në Irak për të vazhduar detyrën 

tonë. “Ata popuj, që kanë kaluar një diktaturë i kuptojnë më mirë irakenët se 

kushdo tjetër. Sadami, ashtu si Millosheviçi është një diktator, por 

fatmirësisht ata tashmë i janë nënshtruar gjykimit për krimet e bëra”, tha 

z.Berisha… Këtu mbaron lajmi i “Temës” 

Diktatorët e dy popujve: Sadami dhe Millosheviçi!!! Në kontigjentin e 

ushtarëve shqiptarë nuk ndodhej, për fat, asnjë kosovar. Zoti Berisha po u 

fliste ca ushtarëve të lindur në Vlorë, Skarapar e Burrel. Ai gërmoi me kujdes 


për diktatorë në thellësinë e historisë së shqiptarëve që kish para vetes dhe 

gjeti vetëm Millosheviçin!!! 

Ku shkoi pra diktatura? Ajo nuk ka ekzistuar thonë me vendosmëri 

disa. Ose ajo nuk ka ikur gjëkundi, thonë ca të tjerë, është ende aty, nën 

forma të reja, të pashfaqura më parë në historitë e popujve. Ku dihet?! E 

kujtoni atëhere? Edhe atëhere ne nuk thoshim që ishim nën diktaturë. Ai që 

ne, ca pak dhe gabimisht, në këto kohëra i themi me gjysëm zëri diktator, 

tani, i riderdhur në bronx, mund të kthehet në sheshin qendror të Tiranës. E 

kjo pritet të ndodhë në ndonjë nga 20 shkurtat këtyre viteve që po na vijnë!... 

Fund

Albclub, që nga 12 marsi 2006: Diskutime të ... - Albemigrant.com

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?