demografske i etniÄke strukture balkanskih druÅtava - komunikacija
demografske i etniÄke strukture balkanskih druÅtava - komunikacija
demografske i etniÄke strukture balkanskih druÅtava - komunikacija
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Petar Golubović, Suzana Marković-Krstić<br />
sveta i svodi se na preobražaj visokog mortaliteta i fertiliteta u niski mortalitet i fertilitet, tj.<br />
na redukciju i mortaliteta i fertiliteta u poslednjih 200 godina" (Đurđev, 1998: 60).<br />
Donald J. Bogue razvija troetapni model <strong>demografske</strong> tranzicije. 1)Predtranziona<br />
etapa ili etapa pre <strong>demografske</strong> tranzicije se odlikuje se visokim stopama nataliteta i mortaliteta<br />
iz kojih proizlazi veoma niska ili čak nulta stopa prirodnog priraštaja stanovništva. 2)<br />
Etapa <strong>demografske</strong> tranzicije ili demografskog prelaza se deli na tri podetape. Prva podetapa<br />
tranzicije se odlikuje visokim stopama nataliteta, dok su stope mortaliteta u jakom padu;<br />
dolazi do porasta stanovništva, starosna struktura je izrazito mlada, stanovništvo je<br />
koncentrisano u poljoprivrednim zanimanjima i primarnim delatnostima uz preovladavajući<br />
udeo seoskog življa. U drugoj podetapi započinje pad nataliteta koji je u odnosu na smanjivanje<br />
stopa mortaliteta nešto brži, pa stopa prirodnog priraštaja započinje lagano padati;<br />
mortalitet opada, ali znatno sporije usled rastućeg učešća starijih lica. U trećoj podetapi stopa<br />
mortaliteta uglavnom stagnira na niskom nivou a stopa nataliteta lagano pada pa dolazi<br />
do smanjivanja stopa priraštaja. U starosnoj strukturi zapaža se porast starijih lica, stanovništvo<br />
se sve više koncentriše u visokoproizvodnim nepoljoprivrednim zanimanjima i u<br />
gradovima. Najveći broj populacija razvijenih zemalja danas pripada ovom tipu stanovništva.<br />
3) Post-tranziciona etapa se odlikuje niskim stopama nataliteta i mortaliteta, koje su<br />
veoma bliske, tako da prirodni priraštaj srtagnira, dok u pojedinim godinama može biti čak<br />
i negativan (Petrović, 1979: 5-7).<br />
Povezanost "demografskog razvitka sa pojavom tehničkog progresa" uočava protagonist<br />
troetapnog razvoja stanovništva A. Landry. Prvi tip stanovništva, po njemu, vezan je<br />
za primitivna, nerazvijena društva, čiji je demografski razvoj determinisan prevashodno<br />
biološkim faktorima. U drugom tipu delovanje bioloških faktora je već ograničeno ekonomskim<br />
(racionalnim) odlukama stanovništva. Treći tip je karakterističan za društva koja su dostigla<br />
visok stepen tehničkog progresa. Porast stanovništva i odnos prema "idealnom" broju<br />
dece zavisi od poboljšanja uslova života, kao i od tehničkog progresa (Jojić, 1995: 62).<br />
Demografska tranzicija ima različita obeležja u pojedinim zemljama, u zavisnosti<br />
od dostignutog društvenog razvoja. Trend (etapni položaj) nedovoljno razvijenih zemalja u<br />
demografskoj tranziciji znatno se razlikuje od etapnog položaja koji u demografskoj<br />
tranziciji imaju razvijene zemlje 1 .<br />
Demografska tranzicija je složen proces koji uključuje kako promene u prirodnom<br />
kretanju stanovništva i starosno-polnoj strukturu, tako i promene ekonomskih i socijalnih<br />
struktura stanovništva koje su relevantne za demografski razvitak. Preme postavkama teorije<br />
<strong>demografske</strong> tranzicije, etape demografskog razvitka se odnose na normalni razvitak stanovništva<br />
(apstrahuju se migracije, ratovi). One mogu biti analitički okvir za proučavanje<br />
razvitka stanovništva.<br />
Demografska slika Balkana je specifična i jedan je od elemenata za razumevanje<br />
društvene i političke situacije na Balkanu, kao i neophodan okvir za njenu analizu.<br />
Struktura stanovništva ukazuje na različita obeležja jedinica koje sačinjavaju ukupno<br />
stanovništvo, pokazuje da se pojedinci koji čine ukupno stanovništvo, jedne zemlje ili<br />
područja, međusobno razlikuju po obeležjima: po polu, delatnosti ili zanimanju, po školskoj<br />
1 U najvećem broju slučajeva nedovoljno razvijene zemlje se nalaze u etapnom položaju "<strong>demografske</strong><br />
revolucije", u fazi još uvek visoke stope plodnosti i silaznoj stopi smrtnosti. Posledica toga je visok priraštaj<br />
i nagli rast stanovništva, koji jedva stiže da prati sporiji porat sredstava za ljudsku egzistenciju. Trendovi<br />
populacionog razvoja u nedovoljno razvijenim zemljama podstiču pitanje "da li će i kada će u nedovoljno<br />
razvijenim zemljama doći do zaustavljanja prirodnog priraštaja". Kod pojedinih istraživača se javljaju<br />
sumnje u pogledu tačnosti stavova i zaključaka teorije <strong>demografske</strong> tranzicije.<br />
41
Change language