demografske i etničke strukture balkanskih drułtava - komunikacija

SKICE ISTRAŽIVAČKIH TEMA / SKETCHES OF RESEARCH TOPICS
grafski razvoj srpskog stanovništva vodi ka široko rasprostranjenoj biološkoj depopulaciji,
koja je znatno ranije zahvatila vojvođanske Hrvate i Mađare.
Istraživanje kretanja, demografskih i etničkih struktura stanovništva je aktuelno,
jer su implikacije etnodemografskih trendova duboke i dalekosežne.
Predmet, cilj i zadaci istraživanja
Predmet ovog istraživanja su: Demografske i etničke strukture balkanskih društava.
Istraživanje koje se bavi ovim predmetom je empirijsko-teorijskog karaktera i treba da
pruži odgovor na pitanje: koje su osobenosti demografskih i etničkih struktura u nekim
balkanskim zemljama i kakav je njihov uticaj na procese tranzicije i regionalizacije. Problem
treba sagledati prvenstveno sa demografskog i sociološkog aspekta.
Celovita demografska slika struktura stanovništva može se dobiti istraživnjem i
proučavanjem karakteristika starosno-polnih, ekonomskih, obrazovnih, etničkih i drugih
struktura pojedinih balkanskih zemalja, kao i istraživanjem činioca koji ih uslovaljavaju.
Cilj istraživanja je da prouči sadašnje demografske strukture balkanskih društava,
da ukaže na značaj i intenzitet delovanja nekih bioloških, socio-ekonomskih i psiholoških
faktora koji ih uslovaljavaju. Istovremeno, pručavanje kretanja i struktura stanovništva
stvara mogućnosti za prognoziranje promena struktura, kao i budućih tendencija koje su od
značaja za procese regionalizacije i integracije.
Iz cilja proizlaze i zadaci istraživanja: da se utvrde osnovne karakteristike postojećih
demografskih struktura (starosnih, polnih, ekonomskih, obrazovnih, etničkih), da se
ispitaju činioci koji su uslovili određeni tip strukture, da se uporede strukture pojedinih zemalja
i ukaže na razlike i dominantne činioce koji ih uslovaljavaju, da shodno određenim
tendencijama u kretanju stanovništva pojedinih zemalja ukaže na moguća kretanja i promene
struktura stanovništva.
40
Teorijsko-hipotetički okvir istraživanja
Analiza struktura stanovništva je veoma važno područje istraživanja u okvirima
demografije. Međutim, postoje izvesna neslaganja među demografima različitog teorijskog
usmerenja o značaju određenih struktura stanovništva. Jedna grupa demografa ističe značaj
samo starosne, polne, bračne strukture; dakle, samo strukture u užem smislu, demografske.
Drugi smatraju da su za demografski razvitak značajne sve one strukture (socio-ekonomske,
kulturne) koje imaju direktni ili indirektni uticaj na reprodukciju stanovništva.
Ovakvo stanovište se značajno proširilo sa sve većim uticajem teorije demografske tranzicije,
odnosno teorije o kompleksnom razvitku stanovništva.
Teorija demografske tranzicije je jedna od dominantnih teorija koja razvitak stanovništva
prikazuje kao proces etapnog razvoja koji se odvija u uskoj povezanosti sa etapama
društveno-ekonomskog razvitka. Promene koje se dešavaju (industrijalizacija i urbanizacija)
nastoje se dovesti u vezu sa promenama u reproduktivnom ponašanju stanovnika.
Temelji teorije demografske tranzicije stvoreni su početkom XX veka (A. Landry , W.S.
Thompson, F.W. Notestein). Ova teorija se temelji na dve bitne postavke: 1) da je demografska
tranzicija istorijski proces pod neposrednim uticajem faktora ekonomskog i društvenog
razvitka, i 2) da sadrži promene u natalitetu (fertilitetu), mortalitetu i prirodnom
priraštaju, kao i promene u demografskim i ekonomsko-socijalnim strukturama stanovništva.
Demografska tranzicija je "zajedničko demografsko iskustvo svih razvijenih zemalja