Infrastruktura za preradu otpada

TEHNIČKI PRIRUČNIK 

Infrastruktura za preradu otpada 

Autor: mr Hristina Stevanović Čarapina 

Decembar, 2007 

1

The Urban Institute 

poseduje ili kontroliše 

autorska prava nad ovim pisanim 

materijalima. Informacije date 

u ovim pisanim materijalima 

se mogu koristiti za potrebe sprovođenje istraživanja, 

u akademske, regulatorne ili druge 

ne komercijalne svrhe. Neophodno je izvršiti 

odgovarajuće naznačenje imena. 

U slučaju da se na bilo koji način vrši izmena 

ovih pisanih materijala 

bez izričitog pisanog odobrenja 

The Urban Institute, 

neophodno je dopisati 

sledeći tekst izjave o 

odricanju od odgovornosti: 

“Tekst izvornog dokumenta je 

promenjen, i zaključci, preporuke i 

mišljenja data ovde automatski 

ne odražavaju zaključke, preporuke 

i mišljenja izvornog 

autora” 

Program podsticaja 

ekonomskom razvoju opština 

je petogodišnji projekat 

u Srbiji koji finansira 

Američka agencija 

za međunarodni razvoj 

(USAID), 

a implementira 

Urban Institut 

(UI) 

.

Sadržaj 

TEHNIČKI PRIRUČNIK ........................................................................................................................................... 1 

Uvod ....................................................................................................................................................................... 3 

1 Planiranje sistema za tretman otpada ......................................................................................................... 4 

1.1 Potrebni parametri i njihov uticaj na planiranje sistema ......................................................................... 5 

1.2 Integracija sa postojećim opštinskim sistemima ..................................................................................... 7 

1.3 Integracija više opština –region za upravljanje otpadom ........................................................................ 7 

1.4 Proces izrade plana ............................................................................................................................... 8 

1.5 Potencijalne pretnje u procesu planiranja .............................................................................................. 9 

1.6 Zainteresovane strane ........................................................................................................................... 9 

2 Opcije upravljanja otpadom ....................................................................................................................... 11 

2.1 Definisanje strategije ............................................................................................................................ 12 

2.2 Definisanje aktivnosti ........................................................................................................................... 12 

3 Nivo potrebnih usluga ................................................................................................................................ 16 

3.1 Faktori uticaja ....................................................................................................................................... 16 

3.2 Standardi pružanja usluga ................................................................................................................... 16 

3.3 Procena potreba i usluga ..................................................................................................................... 16 

4 Realizacija opštinskog sistema ................................................................................................................. 19 

4.1 Osnovni koncepti ................................................................................................................................. 19 

4.2 Osnove realizacije opštinske infrastrukture .......................................................................................... 21 

4.3 Kriterijumi za odlučivanje ..................................................................................................................... 23 

4.4 Načini realizacije sistema i standardi za ocenjivanje ............................................................................ 24 

5 Troškovi izgradnje infrastrukture za upravljanje otpadom ..................................................................... 26 

5.1 Investicioni troškovi .............................................................................................................................. 26 

5.2 Načini procene troškova i struktura troškova ....................................................................................... 27 

5.3 Uticaj tehničkog rešenja na operativne troškove .................................................................................. 31 

6 Deset saveta za planiranje/ pravljenja koncepta/ ugovaranja infrastrukturnog opštinskog sistema . 32 

Aneks 1: Log-frame format ................................................................................................................................. 33 

Aneks 2: Leopoldova matrica za procenu opcija realizacije ........................................................................... 34 

Aneks 3: Specifikacija investicija za opštinski plan (opština od 120.000 stanovnika ) za period od 2008- 

2018 ...................................................................................................................................................................... 35 

Aneks 4: Osnove proračuna za plan upravljanja otpadom .............................................................................. 36 

2

Uvod 

Priručnik je pripremljen u okviru MEGA programa sa ciljem da pomogne lokalnoj samoupravi u donošenju odluka 

neophodnih za uspostavljanje sistema upravljanja otpadom, pre svega u oblasti transporta i prerade/ tretmana 

otpada. Namenjen je zaposlenima u opštinskim institucijama koji su nadležni za donošenje odluka, razvoj 

opštine i pružanje komunalnih usluga. 

Kao osnova za izradu ovog priručnika poslužili su: 

1. DEFRA (2005). Priručnik za razvoj strategije upravljanja komunalnim otpadom 

2. UWEP (1995 – 2001). Instrumenti za donosioce odluka: 

a. Integrisan sistem za održivo upravljanje otpadom – koncept 

b. Učestvovanje javnosti u održivom sistemu upravljanja otpadom 

c. Mikro i mala preduzeća u održivom upravljanju otpadom 

d. Organski otpad u održivom sistemu upravljanja otpadom 

3. Evropska komisija (2002). Troškovi upravljanja komunalnim otpadom u Evropskoj uniji 

4. den Boer E., den Boer J., Jager J. (2005). Planiranje i optimizacija upravljanja otpadom 

5. Instrumenti za upravljanje komunalnim otpadom SKGO, pripremljeni kroz projekat „Modernizacija 

komunalnih usluga“, GTZ 

6. kao i različite publikacije EU, Svetske banka, UNEP, SZO 

Sagledavanje karakteristika i potreba sistema za integralno upravljanje otpadom će unaprediti proces dostizanja 

ciljeva u pružanju usluga upravljanja otpadom u svakoj opštini. Za uspostavljanje sistema podjednako su važni 

sledeći elementi: 

♦ Saradnja između predstavnika lokalnih samouprava, naročito kada se razmatra sistem upravljanja 

otpadom na regionalnom nivou baziranom na uspostavljanju saradnje između više opština; 

♦ Efektivno upravljanje procesom strateškog planiranja upravljanja otpadom ; 

♦ Podrška od strane ključnih donosilaca odluke; 

♦ Konsultacije sa lokalnim zajednicama; 

♦ Efektivno planiranje praćenja i revizije napretka, i 

♦ Uzimanje u obzir svih zahteva sa aspekta prostornog planiranja. 

Plan upravljanja otpadom je praktičan strateški dokument koji je osnova za uspostavljanje integralnog upravljanja 

otpadom u opštini i osnova za poboljšanje postojećeg sistema upravljanja otpadom. Planiranje upravljanja 

otpadom je karakteristično i specifično za svaku opštinu posebno. 

Neophodnost strateškog planiranja u uspostavljanju sistema integralnog upravljanja otpadom se iskazuje i kao 

zakonska obaveza (novi nacrt Zakona o otpadu zahteva izradu Planova za upravljanje otpadom na svim 

nivoima). Strateško planiranje i konsultacije sa lokalnim zajednicama i zainteresovanim stranama donose 

dodatnu korist pri rešavanju problema upravljanja otpadom kroz izgradnju novih relacija između lokalne 

samouprave i strateškog partnera, kao i kroz uvođenje PPP (javno, privatno partnerstvo) za pružanje ovih vrsta 

usluga. S druge strane, nedostatak planiranja u procesu upravljanja otpadom, dovodi do zamene racionalnih i 

planiranih odluka ishitrenim i pogrešnim rešenjima koja mogu znatno ugroziti lokalnu zajednicu. 

Planiranje upravljanja otpadom podrazumeva razmatranje pravnog, institucionalnog, tehničkog, sociološkog 

aspekta u određenoj lokalnoj zajednici kao i uspostavljanje finansijskog okvira za njihovu realizaciju . Kroz proces 

planiranje se formira i akcioni plan kojim se definišu potrebne akcije, odgovornost u realizaciji, rokovi za 

izvršavanje i potrebna sredstva za njihovo sprovođenje. 

Planiranje u upravljanju otpadom predstavlja veliki izazov za lokalnu samoupravu u društvu koje se razvija i 

menja. 

3

1 Planiranje sistema za tretman otpada 

Uspešno upravljanje otpadom predstavlja segment komunalne delatnosti koji je od izuzetnog značaja za svaku 

savremenu opštinsku upravu s obzirom da neadekvatna usluga može dovesti do izgradnje nepoverenja građana 

prema opštinskim vlastima. Veliko deo opštinskog budžeta trebao bi da bude alociran na zadovoljavanje zahteva 

upravljanja otpadom. U ovom sektoru upravljanja otpadom postoji i puno potencijala za zapošljavanje 

stanovništva kao i ostvarivanje ekonomskog profita kroz izdvajanje korisnih komponenti iz otpada kao resursa. S 

druge strane, u ovoj delatnosti već i sada postoji i dosta zaposlenih u mikro sektoru ili tzv. neformalnom sektoru 

pretežno u oblasti sakupljanja korisnih komponenti iz otpada. 

Adekvatno upravljanje otpadom je važno za javno zdravlje, životnu sredinu, iz ekonomskih i političkih razloga. 

Koncept održivog upravljanja otpadom promoviše tehnički odgovarajuća, ekonomski isplativa, i socijalno 

prihvatljiva rešenja za tretman otpada koja ne degradiraju životnu sredinu i ne ugrožavaju zdravlje stanovništva. 

Kao početni korak za planiranje se pojavljuje definisanje granica u kojima će se vršiti upravljanje otpadom. U 

Republici Srbiji su moguća dva nivoa planiranja upravljanja komunalnim otpadom, i to na : 

- lokalnom, opštinskom nivou 

- regionalnom nivou, na prostoru koji formiraju više opština u cilju zajedničkog 

upravljanja otpadom. 

Oba nivoa planiranja će novim zakonskim rešenjima biti definisana kao zakonska obaveza, što znači : 

- opština će morati da uradi svoj, lokalni Plan upravljanja otpadom koji će pokrivati 

teritoriju cele opštine (a ne samo gradova), 

- u cilju organizovanja regiona za upravljanje otpadom, moraće da se urade i 

regionalni planovi upravljanja otpadom, gde će svaka opština imati svoj parcijalni 

udeo u cilju formiranja zajedničkog rešenja. 

Racionalno planiranje ima glavnu ulogu u upravljanju otpadom, s obzirom da generisanje otpada i mogućnosti za 

tretman i odlaganje istog nisu ujednačene za sve opštine. Razvoj opštinskih strategija u upravljanju otpadom 

baziranih na nacionalnoj strategiji omogućava decentralizaciju i razvoj lokalnog upravljanja otpadom. Nacrt 

budućeg Zakona o otpadu postulira izradu Lokalnih planova za upravljanje otpadom za period od 10 godina. 

S druge strane, Regionalno planiranje upravljanja otpadom koje se bazira na formiranju Regiona koje čine više 

opština u cilju zajedničkog rešavanja problematike otpada predstavlja postulat nacionalne politike upravljanja 

otpadom u Srbiji se mora razviti u okvirima: 

♦ Postojeće nacionalne strategije upravljanja otpadom 

♦ Najboljih dostupnih tehnika za tretman otpada 

♦ Lokalnih i regionalnih zahteva za upravljanje i odlaganje otpada 

♦ Karakteristika područja i predloženih lokacija za upravljanje otpadom 

♦ Relevantne nacionalne, regionalne i lokalne regulative. 

Izrada Regionalnog plana upravljanja otpadom predstavlja osnov za uvođenje integralnog sistema upravljanja 

otpadom u širem kontekstu višeopštinske saradnje. 

Sagledavajući prethodna razmatranja, upravljanje otpadom u opštini je u tesnoj vezi sa upravljanjem otpadom u 

širem regionu za upravljanje otpadom, i planiranje u opštini je u stvari podsistem planiranja u regionu. 

Planiranje upravljanja otpadom se priprema na osnovu zahteva EU i nacionalnog zakonodavstva, postojećeg 

stanja i relevantnih planskih pretpostavki za projektovanje daljeg razvoja u ovoj oblasti. 

Planiranje predstavlja sistematsku identifikaciju raznih institucionalnih, tehničkih, finansijskih opcija i opcija koje 

se odnose na uključivanje javnosti tako da se pokriju svi aspekti unapređenja sistema upravljanja otpadom. 

4

1.1 Potrebni parametri i njihov uticaj na planiranje sistema 

Proces planiranja upravljanja otpadom predviđa razmatranje četiri bitna parametra koji utiču na karakteristike 

sistema koji je postavljan ili koga treba uspostaviti : 

1. Karakteristike otpada 

2. Karakteristike prostora (opština ili region više opština) i infrastrukture 

3. Karakteristike zajednice i stanovništva 

4. Karakteristike postojećih aktivnosti u oblasti upravljanja otpadom. 

Karakteristike otpada 

Svako uspešno planiranje u oblasti upravljanja otpadom podrazumeva kao početni korak utvrđivanje i 

identifikaciju : 

- izvora-generatora otpada, 

- tipova i karakteristika otpada 

- količina otpada. 

Domaćinstva, preduzeća, institucije (škole, administrativne zgrade, bolnice) fabrička postrojenja, radnje, farme 

generišu različite vrste otpada, u različitim količinama i na različitim lokacijama u jednoj opštini. 

Poznavanje količine i karakteristika otpada koju generišu naselja u opštini kao i industrijska proizvodnja u toku 

određenog vremenskog perioda su početni i osnovni podaci neophodni za organizovanje upravljanja otpadom na 

određenoj teritoriji. 

Sastav i karakteristike čvrstih otpadaka predstavljaju podatke bez kojih se ne može kvalitetno koncipirati sistem 

upravljanja otpadom u opštini i regionu više opština. Karakteristike otpada koje je potrebno odrediti su: 

morfološki sastav, srednja gustina, količina u određenom vremenskom periodu, po uslovnom stanovniku. 

Na kvalitet i količinu komunalnog otpada utiče niz faktora: 

- mesto i izvor njegovog nastanka, 

- gustina naseljenosti (porast ili opadanje broja stanovnika), 

- način ishrane stanovnika, 

- vrsta privredne delatnosti, 

- stepen standarda stanovništva, 

- ekonomski uslovi, 

- godišnje doba, 

- tehnologija prikupljanja, 

- vrste vozila i transport otpada. 

Sastav otpada određuje i mogućnost tretmana otpada : 

- vlažnost i toplotna moć (% sagorivih materija) definišu mogućnost insineracije 

- organski sadržaj mogućnost kompostiranja. 

Sastav otpada određuje i gustinu sa obzirom da veliki procenat neorganskih materija (papir, plastika, itd.) znači 

malu gustinu dok puno prašine, pepela i organske frakcije otpada podrazumeva veliku gustinu otpada. 

Karakteristike otpada zavise od lokalnih uslova i menjaju se u odnosu na period godine (poljoprivredna 

proizvodnja, prisustvo turista itd.). Razlike u sastavu upućuju na razmatranje različitih procesa tretmana i izbor 

najpogodnije opcije za upravljanja otpadom za datu lokaciju (izbor veličine i tipa vozila za sakupljanje, način 

uspostavljanja sistema za sakupljanje reciklabila, uspostavljanje postrojenja za reciklažu, kompostiranje). 

5

Mada ne postoji univerzalna metodologija za utvrđivanje količina i sastava otpada, postoje preporuke koje su 

urađene u Stalnoj konferenciji gradova pomoću kojih se uz konsultacije sa stručnim licima mogu veoma uspešno 

odraditi početna merenja i analize u cilju dobijanja pouzdane baze podataka o otpadu. 

Karakteristike otpada u Regionu više opština se određuju za svaku opštinu posebno, i zbirno za ceo Region. 

Karakteristike prostora 

Pri koncipiranju sistema za preradu otpada mora se uzeti u razmatranje i karakteristike prostora koji zauzima 

opština, odnosno ceo Region i to: 

- geografska pozicija, 

- geološka, pedološka, struktura terena, 

- hidrogeološke karakteristike , 

- karakteristike prirode 

- klimatski uslovi, 

- saobraćajna, elektro i hidrotehnička infrastruktura, 

- industrijski razvoj, 

- populacija i organizacija naselja 

Infrastruktura opštine koja se mora analizirati je: 

♦ Putevi i saobraćajnice (široki, uski, krivine, asfaltiran, sa jednom ili dve trake) i saobraćaj; 

♦ Raspoložive površine za izgradnju transfer stanice, deponije, privremeno skladište otpada, centre za 

reciklažu; 

♦ Unutrašnja organizacija naselja, raspored zgrada i tip stanovanja, kao i socio-ekonomske razlike u 

okruženju, slobodni prostori za komunikacije , 

Ovi karakteristike utiču na: 

- izbor tehnologije za sakupljanje i transport otpada, izbor i pozicioniranje posuda za 

sakupljanje i sredstava za transport 

- način i organizaciju ruta za sakupljanje i transportu i mogućnosti reciklaže 

(mogućnost selekcije, količine koje treba sakupljati po vozilu za sakupljanje). 

- Pozicioniranje regionalne deponije i regionalnog postrojenja za reciklažu. 

Na primer organizacija stanovanja određuje raspoloživost prostora za selekciju otpada. U stambenim zgradama 

postoji manje prostora za organizovanje reciklaže , tako da j poželjno organizovati separaciju pomoću reciklažnih 

dvorišta ili ostrva. Kod individualnog stanovanja moguća je organizacija separacije in –situ, u samim dvorištima 

korisnika. 

Karakteristike Regiona se određuju na osnovu karakteristika svake opštine koja je članica Regiona. 

Karakteristike društva 

Pri uvođenju sistema upravljanja otpadom, važno je uzeti u obzir i karakteristike stanovništva i lokalne zajednice 

u opštini naročito sa aspekta: 

♦ Saradnja lokalnog stanovništva sa Javnim komunalnim preduzećem koje pruža komunalne usluge 

(učestvovanje u akcijama komunalnog preduzeća, nevladinih organizacija, podržavanje građanskih 

inicijativa i učestvovanje u aktivnostima razvoja plana). 

♦ Platežna sposobnost stanovništva i volja da plate za pružene usluge, nivo usluge koji očekuju kao i 

način naplativosti. 

♦ Zahtev lokalnog stanovništva u pogledu tipa usluga za tretman otpada kao i učestanost i način 

sakupljanja otpada. 

6

♦ Stav i ponašanje lokalnog stanovništva pri učestvovanju u pilot projektima, naročito onim koje se odnose 

na sprovođenje selekcije otpada na izvoru nastajanja, ponovne upotrebe, reciklaže i napora za 

smanjenjem nastale količine otpada. 

Ukoliko se građani voljno ne uključe u ceo program upravljanja otpadom, postoji opasnost da se ne uspostavi 

sistem. Na taj način, otpad se neće sakupljati i tretirati u skladu sa principima savremenog upravljanja. 

Aktivnosti u oblasti upravljanja otpadom 

Definisanje i utvrđivanje potrebnih aktivnosti za upravljanje otpadom u jednoj opštini je osnova za planiranja 

novog sistema u samoj opštini ali i u Regionu. To podrazumeva identifikaciju zainteresovanih strana i postojećeg 

sistema i aktivnosti koje se odvijaju kako u formalnom tako i u neformalnom sektoru. 

Proces planiranja u cilju uspostavljanja novog sistema za upravljanje otpadom se bazira na analizama postojeće 

prakse i uključuje: 

- Analizu upravljanja otpadom u samoj lokalnoj zajednici (ili zajednicama više 

opština). 

- Analiza različitih generatora otpada (preduzeća, industrija, medicinske ustanove. 

- Analiza različitih tokova otpada (biodegradabilni otpad, ulja, akumulatori, guma, 

elektronske i električne opreme..). 

- Identifikaciju problema u upravljanju otpadom. 

- Identifikaciju prioriteta za rešavanje. 

- Sagledavanje potrebnih promena u cilju poboljšanja. 

- Identifikacija aktivnosti za izgradnju novog sistema. 

Kao koristan alat pri uspostavljanju novog sistema se preporučuje izrada SWOT analiza novog sistema 

upravljanja otpadom kojom se identifikuju prednosti, slabosti, mogućnosti i pretnje. Kao primer se može navesti 

uvođenje reciklaža gde je bitno prepoznati ulogu i značaj neformalnog sektora koji se bavi reciklažom i koji se 

razvijao u skladu sa zahtevima tržišta, nezavisno od sistema koji nije ni postojao. U tom kontekstu, novi koncept 

reciklaže bi bio održiviji ako bi se planirao kao nadogradnja postojećih aktivnosti. S druge strane, postoji rizik da 

sistem bude neprihvaćen ako se ne pretpostavi postojanje ovog sektora. 

1.2 Integracija sa postojećim opštinskim sistemima 

Plan upravljanja otpadom će uspostaviti šire sagledavanje upravljanja otpadom u celoj opštini. Plan razvoja 

odgovarajuće potrebne infrastrukture koju je potrebno izgraditi u cilju uvođenja integralnog upravljanja otpadom 

ne treba posmatrati izolovano, već kao deo neophodnih planova koji doprinosi podizanju svesti stanovnika, 

održivom razvoju opštine i ekonomskom napretku. 

Opštinski sistem za upravljanje otpadom treba da se razvija u skladu sa nacionalnom politikom upravljanja 

otpadom i sa zahtevima različitih organizacija i institucija kako na opštinskom nivou, tako i na regionalnom i 

nacionalnom nivou. Osnovni funkcionalni obim sistema obuhvata razmatranja i integraciju u skladu sa 

zahtevima: 

♦ Upravljanja zemljištem 

♦ Upravljanja postojećom infrastrukturom (putevima, itd.) 

♦ Upravljanja vodama (zaštita voda, zaštita od voda, zone sanitarne zaštite, itd.) 

♦ Upravljanja kulturnim spomenicima 

♦ Upravljanja prirodnim resursima (nacionalni parkovi, spomenici prirode, zaštićena područja, itd.) 

1.3 Integracija više opština –region za upravljanje otpadom 

Regionalni koncept upravljanja otpadom je koncept održivog upravljanja otpadom, koji promoviše tehnički 

odgovarajuća, ekonomski isplativa, i socijalno prihvatljiva rešenja za tretman otpada koja ne degradiraju životnu 

sredinu. 

7

Proces osnivanja regiona za upravljanje otpadom sastoji se iz nekoliko faza: 

• Opštine treba da izraze svoje interesovanje za saradnju u upravljanju čvrstim otpadom 

• Opštine treba da sačine zajednički sporazum o međusobnoj saradnji i uslovima za izgradnju zajedničkog 

regiona, kao i sa međusobnim obavezama za sprovođenje aktivnosti 

• Skupštine opština treba da usvoje ovaj sporazum 

• Opštine treba da osnuju među-opštinsko preduzeće za upravljanje otpadom koje će rukovoditi daljim 

aktivnostima. 

Regionalni plan je osnovni dokument koji uspostavlja uslove za izgradnju zajedničkog sistema za upravljanja 

otpadom u regionu koga formiraju više opština sa ciljem zajedničkog rešavanja upravljanja otpadom. 

Regionalno planiranje ima glavnu ulogu u upravljanju otpadom, s obzirom da se količine otpada, kao i mogućnosti 

za tretman i odlaganje, ne javljaju ujednačeno u celom regionu. Iz tog razloga predviđeno je formiranje 29 

regiona za upravljanje otpadom u Srbiji. 

1.4 Proces izrade plana 

U cilju izrade Plana upravljanja otpadom, potrebno je formirati grupu za izradu plana koja uključuje partnerstva 

svih zainteresovanih lokalnih aktera (opštinski plan) odnosno lokalnih vlasti (regionalni plan) kao i industrije, 

generatora otpada i lokalnih preduzeća na prostoru koji plan obuhvata. 

U početnoj fazi definiše se period planiranja - vremenski okvir, kao i sva druga ograničenja procesa planiranja. 

Pored toga, u početnoj fazi razmatraju se i svi postojeći planovi (planovi opštine, planovi razvoja opština kao i 

planovi iz oblasti energetike itd) kao i međusobne interakcije. 

U drugoj fazi potrebno je sakupiti i analizirati podatke i informacije o trenutnoj situaciji u upravljanju otpadom u 

svakoj od opština koje formiraju region (za lokalne planove - u celoj opštini za koju se radi plan). Potom se vrši 

procena trenutnog sistema upravljanja otpadom, odnosno, identifikuju se problemi u vezi sa trenutnim sistemom 

kao i moguća rešenja istih. 

Detaljan opis sistema upravljanja otpadom koji je trenutno zastupljen u Regionu (opštini) treba minimalno da 

uključi sagledavanje stanja i potrebe i to : 

♦ Zakonodavstvo (nacionalno, kao i lokalne odluke koje se odnose na upravljanje otpadom). 

♦ Prostorne i infrastrukturne karakteristike regiona (opštine) 

♦ Stanje postojeće oprema za sakupljanje (posude za sakupljanje, kontejneri, vozila) 

♦ Transportne šeme (transportna logistika, lokacija postrojenja za preradu) 

♦ Objekti za transfer i sortiranje 

♦ Tipovi postrojenja za tretman u regionu ili opštini (npr. deponije, insineratori) 

♦ Način organizacije reciklaže – vlasništvo postrojenja, način organizovanja (državne i/ili privatne firme, 

formalni ili neformalni sektor) 

♦ Način plaćanja usluga, stepen naplate. 

Opština ne mora i najčešće ne može (nedostatak kapaciteta) da izvrši sva istraživanja samostalno. U cilju 

uspostavljanja sistema, potrebno je angažovanje različitih zainteresovanih grupa za upravljanje otpadom kao što 

su istraživački instituti, univerziteti, nevladine organizacije i društvene organizacije koje shodno svojim 

potencijalima treba da budu uključeni u: 

♦ izradu upitnika i parametara za istraživanje 

♦ sakupljanje i analizu podataka 

♦ diskusiju rezultata 

♦ implementaciju akcija na osnovu istraživanja. 

8

1.5 Potencijalne pretnje u procesu planiranja 

Dosadašnja praksa u Republici Srbiji, a postoje indikatori koji pokazuju da i dalje postoji tendencija, kao i u 

drugim komunalnim uslugama, da se problemu upravljanja otpadom pristupi bez potrebnih analiza. Očigledni 

primeri pokazuju da je uobičajeno da se za manjkavost u postojećem sistemu usluga navodi nedostatak novca i 

opreme, i pored toga što u nekim slučajevima novac i oprema nisu esencijalni problemi. Nedostatak planiranja u 

oblasti upravljanja otpadom dovodi do toga da se novac i oprema ne koriste adekvatno, i da se pri tome osnovni 

problemi ne rešavaju bez obzira na velika ulaganja. 

Najčešći problemi koji se javljaju u postavljanju sistema upravljanja otpadom , a koji mogu da se jave posle 

procesa implementacije i predlog kako ih izbeći su prikazani u tabeli 1. 

Tabela 1: Potencijalne pretnje u procesu planiranja sistema upravljanja otpadom 

Pretnja Posledica Preporuka 

Nastaje mnogo više otpada nego što je 

predviđeno. 

Nastaje mnogo manje otpada nego što 

je predviđeno. 

Ne vrši se dobra selekcija otpada na 

mestu nastajanja. 

Otpad se sakuplja u pogrešno vreme. 

Otpad se sakuplja na pogrešnim 

mestima. 

Ne koristi se predviđena oprema/ 

kontejneri za sakupljanje otpada. 

Dolazi do stvaranja divljih smetlišta 

otpada. 

Mala stopa naplate usluga sakupljanja 


Nedostatak opreme za sakupljanje, 

transport i prevaziđeni projektovani 

kapaciteti postrojenja za tretman. 

Projektovani kapaciteti se ne mogu 

iskoristiti i nabavljeno je previše 

opreme za sakupljanje i transport 


Dolazi do kontaminacije svih tokova 

otpada i krajnji proizvod prerade 

otpada je neupotrebljiv (npr. kompost). 

Smanjiće se efikasnost vozila za 

sakupljanje otpada. 

Ne sakuplja se dovoljno otpada 

potrebnih za projektovane kapacitete 

postrojenja i nastaje problem stvaranja 

divljih smetlišta. 


potrebnog za projektovane kapacitete 





postrojenja. 





Razmotriti i aktivnosti neformalnog 

sektora jer implementacija projekta je 

možda onemogućila njihove dalje 

aktivnosti. 

• Izvršiti bolje merenje otpada, 

odnosno merna mesta staviti u 

reprezentativnim delovima grada. 

• Proširiti obim sakupljanja i prerade 

da bi se uspostavljeni kapaciteti 

iskoristili 

Uraditi intenzivnu javnu kampanju 

obaveštavanja građanstva o novim 

postrojenjima i pravilnom načinu 

selekcije. 

Uključiti i građanstvo u proces 

planiranja sistema. 

Mesta predviđena za sakupljanje 

otpada (gde se nalaze kontejneri) treba 

da budu u skladu sa navikama lokalnog 

stanovništva i na odgovarajućoj 

udaljenosti od stambenih jedinica. 

Uključiti građanstvo u proces planiranja 

gde će biti postavljeni kontejneri i koja 

vrsta kontejnera. 

Mesta predviđena za sakupljanje 

otpada (gde se nalaze kontejneri) treba 

da budu u skladu sa navikama lokalnog 

stanovništva i na odgovarajućoj 

udaljenosti od stambenih jedinica. 

Uraditi intenzivnu javnu kampanju 

obaveštavanja građanstva o novim 

postrojenjima i njihovim obavezama u 

sistemu upravljanja otpadom. 

1.6 Zainteresovane strane 

Uslov za uspostavljanje dobrog procesa planiranja u upravljanju otpadom je identifikacija i uključivanje 

zainteresovanih strana. Pod terminom zainteresovana strana se podrazumeva fizičko lice ili organizacija koja 

ima interes da bude uključena u određeni proces, a u ovom slučaju u proces upravljanja otpadom. 

9

Potencijalne zainteresovane strane u upravljanju otpadom su: 

1. Lokalne vlasti 

2. Javna komunalna preduzeća 

3. Nevladine organizacije i građanska udruženja 

4. industrija 

5. Korisnici usluge 

6. Privatni neformalni sektor 

7. Privatni formalni sektor 

8. Donatorske organizacije 

Međutim, lista zainteresovanih strana je karakteristična za svaku opštinu i treba da bude identifikovana u skladu 

sa lokalnim uslovima. 

Uticaj svake zainteresovane strane (stepen do koga zainteresovane strane mogu da utiču na tok određenih 

aktivnosti) i značaj (stepen do koga su problemi, potrebe i interesi prioritet u projektu ili planu) na sam tok 

planiranja se razlikuju. 

Lokalna uprava uključuje zainteresovane strane u proces planiranja upravljanja otpadom kroz niz aktivnosti kao 

što su 

♦ 

dijalog sa predstavnicima različitih grupa lokalnih zajednica. 

♦ Kroz inicijalnu identifikaciju zainteresovanih strana i prepoznavanje specifičnih problema i resursa. 

♦ Uključivanje predstavnika svih zainteresovanih strana u radnu grupu za izradu plana 

♦ 

Radna grupa za izradu plana treba da vrši nadzor nad utvrđivanjem analize stanja. 

♦ Radna grupa, zajedno sa konsultantima ili lokalnim ekspertima sačinjava akcioni plan upravljanja 

otpadom. 

♦ Izgradnja partnerstva sa lokalnim zajednicama i ostalim partnerima. 

10

2 OPCIJE UPRAVLJANJA OTPADOM 

Integralno upravljanje otpadom podrazumeva sagledavanje otpada od njegovog nastajanja, minimizacije, preko 

sakupljanja, transporta, tretmana i odlaganja. 

Sistem za prikupljanje, preradu i konačno odlaganje komunalnog čvrstog otpada zasniva se na sledećoj 

hijerarhiji: 

1. Preduzimanje svih akcija u cilju minimiziranja otpada na mestu nastajanja 

2. Obnavljanje materijalnih resursa na mestima nastajanja otpada kroz primarnu i/ili sekundarnu selekciju 

i reciklaža tako izdvojenih sekundarnih sirovina (često korišćena pod zajedničkim imeniteljem – 

reciklaža otpada ) ; 

3. Uspostavljanje Regiona za upravljanje otpadom 

4. Izgradnja transfer stanica u kojima se, osim pretovara iz transportnih vozila u vozila za transfer, vrši i 

sabijanje otpada; 

5. Alternativno, zavisno od brojnih faktora: 

- Konačno odlaganje neprerađenog otpada na sanitarnu deponiju; 

- Prerada otpada u postrojenju za obnavljanje materijalnih i energetskih resursa, pa konačno 

odlaganje inertnog ostatka i pepela na sanitarnu deponiju i opasnog otpada na deponiju 

opasnog otpada ; 

6. Kompostiranje otpada 

7. Insineracij otpada . 

Savremenu opremu za obnavljanje materijalnih (postrojenja za reciklažu), a pogotovo energetskih resursa 

(insineratori), koja funkcioniše bez nepovoljnog uticaja na životnu sredinu karakteriše visoka cena i velika 

tehničko-tehnološka složenost. Zato su i investiciona ulaganja koja treba izvršiti u relativno kratkom roku 

velika. Pri projektovanju ovakvih postrojenja isključen je bilo kakav generalizovan pristup, budući da svako 

pojedino postrojenje mora biti u visokom stepenu prilagođeno specifičnim lokalnim uslovima, a pre svega 

raspoloživoj količini otpada i potrebama industrija koja mora redovno otkupljivati dobijene sekundarne sirovine i 

energiju. 

Iz svega ovoga proističe da sanitarna deponija na nivou Regiona za upravljanje otpadom , bez obzira na to da li 

se i na koji način vrši obnavljanje materijalnih i energetskih resursa, obavezno mora biti integralni deo svakog 

sistema za prikupljanje, preradu i odlaganje komunalnog čvrstog otpada. Uključivanje postrojenja za 

obnavljanje resursa u sistem samo produžava eksploatacioni period sanitarne deponije, a u sistem se može 

uključiti u toku njegove eksploatacije, kada se za to steknu tehnički i finansijski uslovi. 

Nacrt Nacionalne Strategije za upravljanje otpadom Republike Srbije razmatra sledeće opcije upravljanja 

otpadom: 

1. Smanjenje otpada na izvoru, 

2. Ponovna upotreba, 

3. Reciklaža, 

4. Kompostiranje, 

5. Anaerobna digestija, 

6. Insineracija otpada, 

7. Ostali postupci tretmana otpada (piroloza, gasifikacija, plazma proces, otpad kao gorivo, solidifikacija), 

8. Odlaganje otpada na deponije. 

11

2.1 Definisanje strategije 

Glavni koraci koje je potrebno preduzeti u cilju uspostavljanja integralnog upravljanja otpadom kako u opštini tako 

i u regionu su : 

• Identifikacija svakog individualnog koraka potrebnog za izgradnju procesa upravljanja otpadom 

• Donošenje zakonodavnih odluka koje treba da budu donete u procesu odlučivanja i koje moraju da postave 

pravni okvir za upravljanje otpadom: sakupljanje, transport, sortiranje, tretman, reciklažu ili odlaganje otpada, 

a u slučaju reciklaže, i identifikaciju krajnje upotrebe ili tržišta za generisani proizvod ili energiju 

• Identifikacija svih ključnih učesnika neophodni za izgradnju integralnog sistema za upravljanje otpadom 

• Identifikacija najprihvatljivije opcije za upravljanja otpadom na teritoriji opštine ili Regiona u cilju definisanja 

upravljanja svim tipovima otpada koji nastaje u Regionu i u skladu sa principima zaštite životne sredine. 

• Uspostavljanje partnerstva – posebno između institucija i preduzeća odgovornih za upravljanje otpadom. 

Izrada strategije održivog sistem upravljanja otpadom i njena dalja implementacija sadrži sedam osnovnih koraka: 

1. Započeti proces planiranja sa svim učesnicima 

2. Uspostaviti strateški okvir za planiranje 

3. Analizirati postojeću situaciju u upravljanju otpadom 

4. Identifikovati i proceniti opcije/ ciljeve 

5. Razviti strategiju 

6. Definisati akcioni plan i budžet, uključujući i plan za povraćaj troškova 

7. Implementirati akcioni plan i pratiti rezultate. 

Javnost treba da bude uključena u svim fazama izrade plana kroz definisanje problema, definisanje želja i 

prioriteta kao određivanje budućeg sistema upravljanja otpadom. Faza konsultacija i javne rasprave mora da se 

uključi u proces planiranja pre usvajanja finalnog plana upravljanja otpadom i njegovih smernica. 

Javne konsultacije se mogu vršiti u različitim etapama procesa planiranja, onda kada se identifikuju problemi i 

moguća rešenja problema. Javnost kao i sve ostale zainteresovane strane moraju da budu uključene u proces 

izrade strategije. Na ovaj način definisane opcije će biti usklađene sa komentarima i mišljenjem zainteresovanih 

strana. 

Finalizacija Strategije/ plana predstavlja najveću prekretnicu u izradi plana upravljanja komunalnim otpadom. 

Ključne zainteresovane strane treba da definišu glavna strateška pitanja koja utiču na upravljanje komunalnim 

otpadom, dok donosioci odluka treba da ih definišu i ugrade u strategiju. 

Po definisanju strategije upravljanja otpadom u opštini ili regionu, potrebno je uraditi Akcioni plan koji treba da 

definiše korake, odgovornosti i troškove koje treba preduzeti da bi se realizovale strateške postavke. 

Posle usvajanja plana upravljanja otpadom od strane nadležnih organa opštine odnosno svih opština koje čine 

region, njegove smernice postaju praksa preko donesenih propisa, pregovora sa industrijom, ili informisanja 

javnosti. 

2.2 Definisanje aktivnosti 

Najvažniji korak u procesu planiranja je definisanje najbolje opcije za upravljanje otpadom u Regionu (opštini), 

odnosno definisanje upravljanja velikim količinama različitih tipova otpada u skladu sa najpraktičnijim opcijama po 

zaštitu životne sredine. 

Akcioni plan definiše korake koje treba preduzeti da bi se implemetirali svi koraci strategije tokom određenog 

vremenskog perioda plana (5 ili 10 godina zavisno za koji se planski period plan radi), ko je odgovoran za 

sprovođenje aktivnosti i kada. Preporuka je da se izradi i detaljan akcioni plan za prvih jednu do dve godine za 

one aktivnosti koje su neophodne. 

Sastavni deo akcionog plana je izrada investicionog plana kojima se identifikuju potrebna sredstva za 

sprovođenje plana i način njihove nabavke . 

12

U slučaju postavljanja novog koncepta, preporuka je da se u prvoj fazi obezbeđuju sredstva za razvoj pilotprojekata 

kojima bi se koncept prikazao javnosti i na taj način obezbedila njegova diseminacija. Sredstva 

kredita ili bespovratne pomoći se pretežno mogu dobiti za već razvijene aktivnosti. 

Lista aktivnosti u akcionom planu je specifična za lokalne uslove i proizilazi iz identifikacije strateških ciljeva 

postavljenih planom. Primeri strateških ciljeva u oblasti sakupljanja i prerade otpada mogu da budu: 

1. Sakupljanje otpada i reciklaža 

a. Unapređenje pružanja usluga 

b. Proširenje obima sakupljanja otpada 

c. Uvođenje reciklaže 

d. Sakupljanje infektivnog i opasnog otpada 

e. Sakupljanje otpadnih ulja, starih automobila, elektronske opreme 

f. Donošenje potrebnih zakonodavnih odluka. 

2. Tretman i odlaganje otpada 

a. Sanacija postojeće lokacije deponije 

b. Čišćenje divljih smetlišta 

c. Izgradnja regionalne deponije 

d. Izgradnja reciklažnog platoa 

e. Izgradnja reciklažnog dvorišta 

f. Izgradnja postrojenja za reciklažu 

g. Planiranje budućih lokacija 

h. Strateški, tehnički aspekti i aspekti zaštite životne sredine. 

Praksa u izradi Akcionog plana je da se detaljno prikažu planirane aktivnosti u samom tekstu plana/ strategije, ali 

i da se pojedinačni ciljevi razrade u tzv. Log-frame formatu. 

Za potrebe ovog priručnika primeri nekih ciljeva i prezentacija aktivnosti su prikazane u tabeli (Tabela 2), dok je 

Log-frame format prikazan u Aneks 1: Log-frame format. 

13

Tabela 2: Primer akcionog plana 

Opis 2008 – 2010 2011 – 2012 2013 – 2014 

Postojeća deponija • unaprediti stanje postojeće deponije i 

nastaviti praksu prihvatanja inertnog 

industrijskog otpada: 

• uraditi projekat sanacije sa 

zatvaranjem 

• unaprediti sadašnju radnu proceduru/ 

praksu pre svega kroz formiranje 

dnevnih ćelija i svakodnevno 

prekrivanje 

• poboljšati sistem kontrole procednih 

voda 

• poboljšati pristupne puteve 

• uraditi sakupljanje gasa 

• uraditi rekultivaciju površina koje se ne 

koriste 

• uraditi studiju procene uticaja na 

životnu sredinu za moguće proširenje 

deponijske površine 

Nova regionalna deponija • Uraditi ugovor o međuopštinskoj saradnji i 

definisati obaveze i prava u formiranju 

regiona za zajedničko upravljanje otpadom 

• Uraditi regionalni plan upravljanja otpada, 

• izvršiti izbor lokacije za Regionalnu 

deponiju i detaljnu ocenu lokacije 

• sprovesti potrebnu urbanističku proceduru i 

ishodovati urbanističku dozvolu 

• nastaviti sa faznim razvojem rekultivacije 

na zatvorenim površinama postojeće 

lokacije za odlaganje 

• povećati površinu deponovanja u skladu sa 

projektom 

• raspisati tender za odabir izvođača 

(strateškog partnera) 

• uraditi projektnu dokumentaciju 

• započeti proces izgradnje deponije da bi 

se počela koristiti za dve godine 

• nadgledati izvođača u skladu sa 

odredbama ugovora 

• nastaviti sa faznim razvojem rekultivacije 

na zatvorenim površinama postojeće 

lokacije za odlaganje 

• nastaviti sa razvojem sistema deponovanja 

na novoj lokaciji 

• nadgledati izvođača u skladu sa 

odredbama ugovora 

14

• uraditi studiju o procenu uticaja na životnu 

sredinu i pribaviti odgovarajuće saglasnosti 

• otkup zemljišta potrebnog za novu lokaciju 

• razraditi detalje DBO (projektovanje, 

izgradnja i vođenje) ugovora 

Kompostiranje • uraditi merenja količina i sastava otpada 

• proceniti potencijal za uvođenje 

kompostiranja selektovanog organskog 

otpada na teritoriji opštine (regiona) 

• razmotriti aktivnosti za uključivanje 

stanovništva i/ili privatnog sektora u 

sprovođenje kompostiranja 

• razviti pilot projekte za kompostiranje 

• uspostaviti šemu kompostiranja organskog 

otpada u skladu sa rezultatima pilot 

projekta 

15

3 Nivo potrebnih usluga 

3.1 Faktori uticaja 

Faktori koji utiču na definisanje opštinskog i regionalnog sistema za upravljanje otpadom su: 

1. zakonski okvir - U nacionalnom (Republika Srbija) i lokalnom (opštinskom) zakonodavstvu postoje pravna 

akta koja određuju uslove za upravljanje otpadom, izgradnju deponija, uslove zaštite na radu i zaštite životne 

sredine i sl. 

2. tehnički normativi i standardi - koje treba ispuniti pri projektovanju, izgradnji i korišćenju postrojenja za 

upravljanje otpadom / deponija. 

3. raspoloživost tehnologije - identifikacija tehnologija koje su primenjive za specifične lokalne i regionalne 

uslove sa aspekta karakteristika otpada, sastava otpada, razvoja privrede i raspoloživih sredstava 

stanovništva . 

4. demografski podaci - podaci o broju stanovnika, gustini naseljenosti i priraštaju direktno utiču na kapacitet 

sistema za preradu otpada (projektovane ili postojeće) . 

5. razvoj privrede - Ekonomski razvoj Regiona (opštine) utiče na karakteristike otpada kojim treba upravljati na 

nivou opštine (npr. razvoj trgovine dovešće do povećanja količine komercijalnog otpada i potrebe za 

određenim tehničkim kapacitetima za sakupljanje i tretman otpada). 

6. klimatski uslovi – utiču pre svega na uslove za obavljanje sakupljanja i transporta u širem okruženju (seoska 

naselja u planinskim predelima mogu biti zavejana duži vremenski period što može da onemogući 

sakupljanje otpada, pa se mora izgraditi sistem privremenih skladišta otpada) kao i deponovanja otpada 

(mora se predvideti mogućnost odlaganja po snežnim padavinama, mrazu, atmosferske padavine utiču na 

dimenzionisanje sistema za sakupljanje i odvođenje atmosferskih padavina i zaštite od voda i sl.). 

3.2 Standardi pružanja usluga 

Usluge koje se pružaju u komunalnoj delatnosti imaju svoje standardne zahteve. 

Primeri standarda u pružanju usluga sakupljanja otpada: 

1. potrebno vreme za instaliranje novog kontejnera za otpad i reciklabilni otpad 

2. učestanost sakupljanja 

3. broj neizvršenih usluga sakupljanja otpada i reciklabila 

4. održavanje deponije sprovođenjem tehnološkog postupka 

5. održavanje postrojenja za reciklažu otpada 

6. vreme odgovora na žalbu na neizvršenu uslugu. 

Cilj je da se odgovori na sve žalbe na nepružanje usluga ili nekih drugih problema u što kraćem roku. 

3.3 Procena potreba i usluga 

U cilju uvođenja merljivih vrednosti za sprovođenje evaluacije usluga u oblasti upravljanja otpadom, potrebno je 

uvesti indikatore. Procena indikatora uspešnosti poslovanja u pružanju usluga u upravljanju otpadom može da se 

radi interno i eksterno. 

I Indikatori procene usluga 

1. Pokrivenost teritorije uslugom 

• Sakupljen otpad iz domaćinstva (površina u km 2 

, broj stanovnika ili % stanovnika u odnosu na ukupan 

broj stanovnika, broj kuća ili % broja kuća u odnosu na ukupan broj, količina otpada ili % količine otpada 

nastale na teritoriji opštine). Preporuka je da se sakuplja otpad na celoj teritoriji opštine, odnosno 100% 

stanovnika. 

16

• Sakupljen komercijalni otpad. 

• Sakupljen otpad iz institucija. 

• Sakupljen otpad sa javnih površina. 

• Sakupljen otpad čišćenjem ulica 

• Ukupno sakupljen otpad. 

2. Učestanost sakupljanja 

Učestanost sakupljanja otpada može biti svakodnevna ali i jednom nedeljno ili čak i ređe. 

Indikator koji se odnosi na učestanost sakupljanja može da bude stvarna učestanost u odnosu na potrebnu. 

Preporuka je da se otpad u užoj gradskoj zoni sakuplja jedanput dnevno, u širim gradskim zonama dva puta 

nedeljno dok u svim ostalim naseljima da se sakuplja jedanput nedeljno ili ređe (u udaljenim, malim selima). 

Regulisanjem nivo učestanosti sakupljanja vrši se optimizacija i troškova sakupljanja otpada. 

3. Žalbe 

Broj i tip žalbi su dobar indikator kvaliteta usluga. 

Neke od tipova žalbe koje treba registrovati su: nesakupljen otpad, neprijatni mirisi, insekti, rasipanje tokom 

prevoza ili žalbe oko postupanja samih radnika. 

4. Indikatori efikasnosti 

• Težina otpada dnevno sakupljena po dinaru sakupljanja 

• Broj stanovnika po radniku na sakupljanju 

• Broj stanovnika po vozilu 

• Broj domaćinstava po radniku na sakupljanju 

II Procena iskorišćenja postrojenja za iskorišćenje otpada 

1. Procena poslovanja na bazi sledećih indikatora: 

• Projektovani kapacitet (t/dan) 

• Količina prerađenog otpada (t/dan) 

• Količina generisanog otpada (t/dan) 

• Količina preostalog (netretiranog) otpada (t/dan) 

• Prihod od prodaje proizvoda (RSD/god) 

• Ušteda usled smanjenog obima odlaganja (RSD/god) 

• Broj žalbi godišnje po tipu (npr. neprijatni mirisi, insekti, vizuelno ometanje, ..) 

III Procena iskorišćenja postrojenja za odlaganje otpada 

1. Indikatori uspešnosti poslovanja za konačno odlaganje otpada su: 

• Ukupan kapacitet (m3) 

• Količina odloženog otpada (t ili m3/dan ili /god) 

• Preostali kapacitet (m3) 

• Broj žalbi godišnje po tipu (npr. neprijatni mirisi, insekti, vizuelno ometanje, ..) 

17

IV Indikatori kvaliteta usluga kroz aktivnosti učestvovanja javnosti 

Neki od najčešće korišćenih indikatora su: 

• Broj prekršaja (razbacivanje smeća, stvaranje divljih deponija, …). 

• Broj organizovanih javnih aktivnosti (kampanje, izložbe, sastanci lokalnih zajednica, bazari o reciklaži i 

sl.). 

• Broj aktivnosti edukacije javnosti. 

• Broj učesnika u svakoj od ovih aktivnosti. 

18

4 REALIZACIJA OPŠTINSKOG SISTEMA 

Koncept opštinskog sistema se mora zasnovati na postojećim iskustvima, potrebama zajednice, i raspoloživim 

tehnologijama. 

4.1 Osnovni koncepti 

Na ovom stepenu ekonomskog razvoja u opštinama u Srbiji nije moguće razviti potpuni integrisani sistem 

upravljanja otpadom kako je predloženo Nacionalnom strategijom za upravljanje otpadom, ali bez obzira na 

navedeno, moguće je uključiti čitav niz mera u cilju poboljšanja sistema upravljanja otpadom u opštini. 

Prepoznato je da postoji potreba za uspostavljanjem integrisanog sistema u sakupljanju i korišćenju pouzdanih i 

tačnih podataka o stanju otpada da bi se mogli rešiti mnogi zahtevi u cilju poboljšanja upravljanja otpadom. 

Plan upravljanja otpadom može da pruži podršku donošenju predloga za poboljšanje upravljanja otpadom u cilju 

dobijanja kredita. Donatorske organizacije i agencije angažovane na obezbeđenju finansijskih sredstava uvek 

daju prednost zahtevima za kredite i donacije (za nabavku opreme, zatvaranje smetlišta i sl.) opština koje imaju 

uspešno definisane i izrađene planove za upravljanje otpadom 

Plan upravljanja otpadom će pružiti potrebne smernice i informacije u slučaju donošenja kritičnih odluka u 

upravljanju otpadom, kao na primer odluku da li izgraditi transfer stanicu za transport na deponiju u susedno 

naselje ili grad ili izgraditi regionalnu sanitarnu deponiju u opštini. Plan će takođe pomoći opštini da poboljša 

upravljanje otpadom uspostavljanjem sistema prevencije nastajanja otpada, ponovnog korišćenja materijala, 

reciklaže, sakupljanja opasnog kućnog otpada i sl. 

Poboljšanje sakupljanja otpada 

Integralni sistem upravljanja otpadom u opštinama uvažavajući lokalne specifičnosti treba da 

1. Omogući sakupljanje svih tipova otpada sa cele teritorije otpada 

2. Dozvoljava uključivanje tehnologija reciklaže i odlaganja u dobro organizovani sveobuhvatni sistem 

sakupljanja, koji uključuje primarnu i sekundarnu reciklažu kao i izgrađene lokacije za pretovar i/ili 

skladištenje otpada kao i centre za individualno donošenje otpada –reciklažna dvorišta, plato (tehnički 

aspekt) 

3. Omogućava i dozvoljava višestruke usluge ugovaranjem i sa privatnim sektorom (pravni i ekonomski 

aspekt), odnosno otvara sistem i omogućava integraciju sa ostalima stranama (institucijalni aspekt). 

4. Odabira kombinaciju tehnika za sakupljanje koje omogućavaju optimalno korišćenje dragocenih 

materijala od strane opštinskih i privatnih sakupljača (npr. korišćenje otvorenih, ali prekrivenih kamiona 

sa korpama i/ili odeljcima za različite materijale, radije nego korišćenje kompaktora) (tehnički aspekt). 

Kao jedna od mogućnosti za poboljšanje sakupljanja j u opštinama je uvođenje PPP koncepta (privatno i javno 

partnerstvo) kroz učešće privatnog sektora u delu primarnog sakupljanje otpada kroz organizovanje mikro i malih 

preduzeća, zadruga ili društvenih organizacija. Ovakva PPP preduzeća uobičajeno rade sa niskim troškovima, 

fleksibilne su, prihvaćene i podržane od strane lokalne zajednice, i donose poslove i zarade u gradske sredine sa 

niskim zaradama. 

Opštine mogu da podrže inicijative za sakupljanje otpada od strane malih i srednjih preduzeća , tako što će: 

1. Držati se svog dela dogovora, npr. osigurati da je sekundarno sakupljanje redovno i pouzdano 

2. Olakšati birokratske prepreke i propise za preduzeća npr. zvanično ih prepoznati kao kandidate za 

uslužne ugovore, pratiti kvalitet njihovih usluga 

3. Držati vozila u pripravnosti ukoliko dođe do (privremenog) zastoja 

4. Pomoći razvijanje svesti javnosti 

5. Pomoći sa pozajmicama za opremu i treninge 

19

Poboljšanje prerade otpada 

Prerada otpada se vrši kroz niz tehnoloških postupaka koji uključuju između ostalog, i. 

- kompostiranje 

- insineraciju 

- reciklažu 

Prerada otpada uvedena kroz separaciju otpada na licu mesta (in-situ) ili van lokacije nastajanja (ex-situ) je 

neophodna faza sveobuhvatnog sistema upravljanja otpadom. Reciklaža otpada je izdvajanje korisnih 

komponenti iz otpada u cilju dobijanja sekundarnih sirovina. Na ovaj način, reciklaža je u direktnoj vezi sa 

odlaganjem (smanjuje se količina i tip otpada koji se odlaže na deponiji), a delimično je i alternativa odlaganju 

(deo otpada se ne odlaže, već koristi). 

Uvođenjem kompostiranja značajno se smanjuje količina organskog otpada na deponiji, čime s smanjuje ukupna 

količina otpada na lokacija, štiti životna sredina (smanjuje emisija gasova) i dobija koristan proizvod u vidu 

fertilizatora za zemljište. Kompostiranje se može organizovati u domaćinstvima ai u posebnim postrojenjima ili na 

tzv. kompostnim poljima. 

Izbor najpovoljnije tehnologije prerade otpada zahteva analizu tehničkih, ekonomskih parametara uz uključivanje 

aspekata životne sredine. 

Politika upravljanja otpadom promoviše preradu na lokaciji koja je bliža izvoru generisanja otpada a u cilju 

smanjenja troškova transporta i smanjenja rizika od zagađenja. Na ovaj način se ostvaruje i cilj da prihodi i 

korisni materijali budu dostupni lokalnom nivou, ali se i sprečava da se problemi zagađenja životne sredine 

otpadom izmesti na druge lokacije. 

Kao mogućnost uvođenja novih i poboljšanja postojećih tehnologija tretmana, naročito u domenu reciklaže se 

iskazuje organizovanje PPP preduzeća, a kod većih investicija (centralna postrojenja za reciklažu, insineratori, 

kompostna postrojenja) se iskazuje i potreba za strateškim partnerstvom. 

Poboljšanje odlaganja otpada 

Sanitarna deponija kao građevinski objekat izgrađen sa svim potrebnim sadržajima na kome se otpad odlaže u 

skladu sa posebnim postupkom sanitarnog odlaganja je jedino prihvatljivo rešenje odlaganja otpada. Sanitarna 

deponija je skup objekat i njena ekonomska isplativost se ogleda u korišćenju od strane najmanje 200.000 

stanovnika (ekonomski pokazatelju EU). Imajući u vidu da su u Srbiji relativno male opštine (više od 80% opština 

ima manje od 50.000 stanovnika), iskazala se potreba uspostavljanja regiona za zajedničko rešavanje 

problematike upravljanja otpadom. 

Treba imati u vidu da su i troškovi nekontrolisanog deponovanja otpada na gradskim deponijama takođe veoma 

visoki, s tim što postoji i dodatni problem kroz ugrožavanje okoline i zdravlja stanovništva, pre svega kroz 

zagađenje vode za piće, vazduha, zemljišta. . 

Koncept sistema treba da mobiliše zainteresovane strane (potrošače, proizvođače i lokalne vlasti) da identifikuju 

mogućnosti za prevenciju, smanjivanje, ponovno korišćenje i reciklažu otpada na širem regionu kao i zajedničko 

odlaganje otpada na jednoj lokaciji, jer se na taj način znatno smanjuje količina otpada koju treba deponovati. A i 

troškovi se dele srazmerno parcijalnom učešću svake opštine. 

Mobilisanje zajednice, podstrek i utvrđivanje kazni za neumereno odlaganje će povećati ovu inicijativu (društveni 

aspekt). Isto tako, izgradnja i korišćenje transfer stanica koje omogućava razdvajanje i reciklažu otpada će 

doprineti manjem korišćenju deponija. 

Mogućnosti izgradnje sanitarnih deponija isključivo treba posmatrati sa stanovništva regiona više opština, pre 

svega zbog obezbeđivanje finansijskih sredstava za navedene investicije. 

Regionalno planiranje i uvođenje novih elemenata u sistem za upravljanje otpadom 

Koncept regionalnog planiranja zahteva sagledavanje svih elementa integralnog upravljanja otpadom na prostoru 

koga čine više opština. U tom kontekstu otvaraju se novi zadaci u cilju međusobnog međuopštinskog 

povezivanja svih nivoa potreba , tako na pr. 

20

• optimizuju se pre svega transportna sredstva, pa vozilo za transfer može biti zajedničko za više opština i da 

prevozi otpad iz različitih opština na osnovu potrebnih proračuna 

• reciklažno postrojenje se u najvećem broju slučajeva radi na regionalnom nivou, 

• najekomičnije je separaciju reciklabila sprovesti na lokalnom nivou, jer se tako količina otpada za prevoz na 

deponiju smanjuje 

• ekonomično je sprovesti kompostiranje na lokalnom nivou opštine 

• potrebno je izgraditi transfer stanicu za pretovar otpada koji se odvoz na regionalnu deponiju 

• potrebno je izgraditi regionalnu deponiju 

• u dugoročnom planiranju potrebno i korisno bi bilo izgraditi insinerator sa iskorišćenjem dobijene energije. 

Svaka opština svoj lokalni sistem integrisanog upravljanja otpadom mora inkorporirati i učiniti kompatibilnim sa 

budućim regionalnim. 

Uvođenje prevencije i smanjivanja otpada 

Uvođenje prevencije i smanjivanje otpada na Regionalnom nivou su oblasti gde je integracija sa ostalim urbanim 

sistemima najvažnija. Prevencija i smanjivanje količina otpada zahtevaju naročito dobru saradnju sa 

komercijalnim, industrijskim i institucionalnim sektorom. U tom smislu je potrebno učiniti napore na 

uspostavljanju: 

♦ Saradnje sa fabrikama na projektovanju proizvoda bez otpada, izrada sporazuma sa industrijama na 

smanjenju količine ambalaže i promeni tipa materijala korišćenog za pakovanje (oni koji mogu ponovo 

da se koriste umesto onih koji moraju da se odlože, sistemi kaucije, kao što su oni koji se koriste za 

boce za bezalkoholna pića ) 

♦ Saradnje sa institucijama kao što su bolnice, na implikacijama odlaganja medicinskog otpada 

♦ Edukacija javnosti: kampanje razvijanja svesti o menjanju proizvoda i ambalaže; promocija čistoće kao 

načina da se unapredi zdravlje; podržavanje otpora ka nošenju plastičnih kesa; podržavanje i edukacija 

o kompostiranju u domaćinstvima; podržavanje ponovnog korišćenja, reciklaže i kompostiranja u 

domaćinstvima i kod drugih generatora otpada. 

Uvođenje reciklaže, sistema separacije na izvoru i selektivnog sakupljanja 

Pri uspostavljanju sistema separacije na izvoru nastajanja otpada u cilju izdvajanja korisnih komponenti moraju 

se razmotriti sledeći parametri. 

♦ Stanje tržišta: postojanje potražnje na tržištu za dostupnim reciklabilima? 

♦ Ukoliko tržište reciklabila ne postoji, ono se može razviti, ali ovaj proces traje nekoliko godina. Iz tog 

razloga, mora se razviti bliska saradnja sa različitim ciljnim grupama u sektoru reciklaže 

♦ Količina i kvalitet materijala koga je moguće sakupiti u cilju definisanja isplativosti sistema separacije na 

izvoru 

♦ Postojanje i dostupnost vozila koja treba da sakupljanju izdvojenog otpada. Odluka da se uspostavi 

sistem separacije na izvoru treba da bude izbalansirana sa potrebom da se pokriju zone sa malim 

dohotkom sa odgovarajućom uslugom sakupljanja otpada i mogućnošću da klijenti plate naknade 

(društveni i ekonomski aspekti). 

♦ Mogućnost i način uključivanja neformalnog sektora reciklaže (siromašni, Romi, koji uglavnom 

preživljavaju izdvajanjem sekundarnih sirovina) u separaciji otpada, način za njihovu integraciju u 

formalan sektor i poboljšanje njihovih radnih i životnih uslova 

4.2 Osnove realizacije opštinske infrastrukture 

Prvi korak u realizaciji sistema za upravljanje otpadom jeste unapređenje prakse upravljanja otpadom na 

postojećem prostoru koga pokriva najčešće Javno komunalno preduzeće kao i poboljšanje postojećeg odlagališta 

(deponije/ smetlišta). 

21

Osnovne mere koje se preporučuju u cilju poboljšanja odlaganja : 

♦ Izrada projekta sanacije postojeće deponije za mogućnošću njenog daljeg korišćenja, kroz koji treba 

definisati osnovne mere koje treba preduzeti u cilju poboljšanja stanja. Potrebno je izvršiti 

kategorizaciju smetlišta i propisati odgovarajuću metodologiju sanacije shodno karakteristikama 

određene kategorije smetlišta. Pri procesu definisanja uslova, potrebno je uzeti u obzir specifičnost 

stanja svakog smetlišta kao što su: planovi za buduće korišćenje deponije, procena potrebnog perioda 

privremenog korišćenja deponije do pronalaženja trajnog ili alternativnog rešenja, kao i tip otpada koji se 

odlaže tokom perioda korišćenja deponije. 

♦ Pristupiti sprovođenju postupka sanacije u skladu sa projektovanim rešenjima i primeniti mere kao što 

su: 

o 

o 

o 

o 

o 

o 

o 

postavljanje ograde i kontrolne kućice na ulazu u cilju kontrole ulaza i količina otpada, 

izgradnja pristupnog puta i objekta za osoblje 

nivelacioni radovi za uređenje terena i postizanje stabilnosti odloženog otpada, 

ravnanje i sabijanja otpada,. 

istraživanje mogućnosti prikupljanja procednih voda i njihov tretman (ukoliko je moguće i 

opravdano), 

sprečavanje ili smanjenje prodiranja čistih, obodnih voda u telo smetlišta, npr. izgradnjom 

obodnog zida 

postavljanje biotrnova koji služe za evakuaciju deponijskog gasa iz tela smetlišta. 

o definisanje se tehnologija daljeg odlaganja otpada u ograničenom vremenskom periodu (3-5 

godine) tj. do definitivnog zatvaranja smetlišta. 

♦ Organizacija neformalnog sektora (gde postoji) upućivanjem sakupljača sekundarnih sirovina u osnovne 

procedure zaštite kao što su ograničeno kretanje kada je vozilo na lokaciji odlagališta i istovaruje otpad, 

sakupljanje otpada iz određenih delova opštine, nošenje zaštitne opreme i sl. 

Drugi korak u realizaciji uspostavljanja sistema upravljanja otpadom jeste izgradnja sanitarne deponije u skladu 

sa tehničkim standardima i normativima. Izgradnja deponija će se razlikovati u praksi imajući u vidu različitosti 

svake lokacije i lokalne uslove finansiranja. Jedna od mogućnosti smanjenja troškova jeste “regionalizacija 

problema” odnosno uspostavljanje dogovara sa okolnim opštinama u cilju izgradnje zajedničke sanitarne 

deponije. U nacrtu novog Zakona o otpadu se postulira izgradnja Regionalnih deponija koje opslužuju 200.000 

stanovnika, tako da u suštini budućnost lokalnih sanitarnih deponija je orijentisana ka izgradnji regionalnih 

deponija više opština. 

Koncepcija sanitarne deponije je formirana u cilju rešavanja konačnog odlaganja čvrstih otpadnih materija na 

način koji omogućuje potpunu zaštitu zdravlja stanovništva uz maksimalno očuvanje životne sredine. Upravljanje 

čvrstim komunalnim otpadom se odvija u skladu sa odredbama definisanim u relevantnim pravnim aktima. 

U cilju uvođenja osnovnih postulata politike upravljanja otpadom, sledeći korak koji treba opština da učini je 

uspostavljanje sistema smanjenja količine otpada za odlaganje, čime bi se povećao upotrebni vek te deponije. 

Smanjenje količina otpada za odlaganje se vrši kroz uvođenje izdvajanja korisnih komponenti otpada. U 

zemljama Evropske unije je ograničeno deponovanje netretiranog biorazgradivog otpada različitim finansijskim i 

drugim instrumentima, čime se postulira izdvajanje organskog otpada od koga se pravi kompost. Takođe 

separacijom reciklabilnih materijala i njihovom preradom u cilju dobijanja sekundarnih sirovina, vrši se znatno 

smanjenje količine otpada za odlaganje. Ove inicijative su podržane intenzivnim razvojem javne svesti i 

edukacijom. 

Ono što može da bude praktična opcija za zemlje u razvoju i zemlje u tranziciji jeste uvođenje sistema 

kompostiranja. Kompostiranje kao praksa može biti uvedeno na centralizovanom nivou, ali može biti i na nivou 

lokane zajednice odnosno čak i domaćinstva. Kompost je proizvod relativno niske vrednosti, čak i kada može da 

se ostvari stalan kvalitet i pouzdano tržište. Uspostavljanje tržišta za kompost je od esencijalne važnosti jer u 

suprotnom on postaje otpad koji se mora odložiti. Međutim, ono što je nedostatak celog sistema je što je uvek 

mora da bude u sklopu većeg sistema upravljanja otpadom sa obzirom da nije isplativ u smislu cena sakupljanja 

materijala i prodajne cene komposta. 

22

Reciklaža otpada u cilju dobijanja sekundarnih sirovina se vrši u posebnim postrojenjima za reciklažu . 

Najekonomičnije rešenje je postavljanje postrojenja za reciklažu uz deponije. 

Kao neophodan korak u realizaciji regionalnih sistema se iskazuje i izgradnja transfer stanica (ukoliko regionalna 

plan to identifikuje kao potrebu) u cilju prevoza opštinskog otpada na lokacije udaljenih regionalnih deponija. 

Transfer stanice će doprineti organizovanju boljeg upravljanja otpadom u datim uslovima. S druge strane, 

izgradnja malih transfer stanica u zonama koje nisu do sada bile pokrivene sakupljanjem otpada gde bi se 

privremeno odlagao otpad do odnošenja, u okviru same opštine, omogućiće proširenje obima sakupljanja na 

teritoriji opštine. Najjednostavnija transfer stanica je objekat sa platoom za prihvatanje otpada, gde vozila za 

sakupljanje otpada istovaruju svoj otpad. Otpad se često sabija, i onda prebacuje u veća vozila, i šalje na 

udaljena odlagališta – obično deponije ili postrojenja za kompostiranje. Na transfer stanicama se ne vrši 

dugoročno skladištenje otpada, već se otpad brzo sakupi/ sabije, utovari u veće vozilo i napusti ovu lokaciju 

obično u roku od nekoliko sati. 

4.3 Kriterijumi za odlučivanje 

Odgovarajuću tehnologiju upravljanja otpadom nije jednostavno odabrati. Odabir zavisi od lokalnog konteksta u 

koji će tehnologija biti primenjena, ali i od nacionalnih, čak i internacionalnih uslova. 

Uobičajeni kriterijumi su : 

• Uticaj na životnu sredinu 

• Relativni trošak 

• Potencijal za kreiranje poslova u opštini (nova radna mesta) 

• Operacioni i konstruktivne mogućnosti 

• Zakonski zahtevi i mogućnosti 

• Stepen kontrole 

• Trošak zatvaranja deponije, staranja posle zatvaranja, finansijski troškovi za opštinske deponije 

• Uvođenje individualnog kompostiranja 

• Uspostavljena ekonomska efikasnost 

Aspekti koje treba razmatrati u izbori sistema su definisani u tabeli (Tabela 3). 

Tabela 3: Aspekti integralnog upravljanja otpadom 

Aspekt integralnog upravljanja otpadom 

Oblasti za istraživanje 

Tehnički 

Životna sredina 

Finansijsko - ekonomski 

1. Količine otpada, sastav otpada, gustina 

2. Kapacitet sakupljanja ili prerade (koliko otpada može biti 

sakupljeno, koliko ljudi može biti usluženo, koji deo teritorije je 

pokriven) 

3. Fizička infrastruktura (stanje puteva, saobraćaj) 

4. Kapacitet opreme / tehnologije 

5. Lokalna raspoloživost rezervnih delova 

6. Uticaj tehnologije na životnu sredinu 

7. Uticaj tehnologije na mogućnosti ponovnog korišćenja i 

reciklaže 

8. Uslovi rada i zdravlje radnika u sektoru upravljanja otpadom 

9. Osnovne investicije i troškovi rada 

10. Troškovi rada i održavanja u poređenju sa budžetom 

upravljanja otpadom 

11. Izvodljivost pokrivanja gubitaka 

23

Aspekt integralnog upravljanja otpadom 

Društveno - kulturni 

Institucionalni 

Politika / pravni / politički 

Oblasti za istraživanje 

12. Prosečan nivo svesti među stanovništvom 

13. Spremnost i mogućnost plaćanja 

14. Kulturni stavovi prema otpadu, rukovanju sa otpadom, 

separaciji na izvoru, reciklaži 

15. Uloge polova u vezi sa upravljanjem otpadom u 

domaćinstvima 

16. Kvalifikovani kadar za upravljanje otpadom 

17. Metode nabavke za uvozne rezervne delove 

18. Politički prioriteti (npr. povećanje zaposlenosti, smanjenje 

uvoza, unapređenje životne sredine) 

19. Politika i propisi koji se tiču tehnologija i opreme 

20. Pravila ugovaranja, pristrasnosti u procedurama ugovaranja 

Primer koncepcije sistema za upravljanje otpadom u opštini u Srbiji je at u Aneksu 3. 

4.4 Načini realizacije sistema i standardi za ocenjivanje 

Koncept uspostavljanja sistema najviše zavisi od lokalnih uslova i nemoguće je odrediti koncept koji će biti 

univerzalan za sve opštine koje se nalaze na teritoriji Republike Srbije. Osnovne postavke jednog sistema jesu: 

1. Obezbediti sakupljanje otpada u svim naseljima opštine 

a. Uvođenje kontejnera 1,1 m 3 u gradskim sredinama 

b. Uvođenje kanti 120 l u seoskim sredinama 

c. Obezbediti dovoljan broj vozila za sakupljanje otpada 

2. Pristupiti izgradnji regionalne deponije u saradnji sa okolnim opštinama 

3. Izgraditi transfer stanice na teritoriji opštine 

4. Uspostaviti sistem kompostiranja organskog otpada 

5. Uspostaviti sistem sakupljanja otpada koji se može reciklirati i uspostaviti mehanizme reciklaže ili dalje 

prodaje 

6. U dugoročnom planiranju, potrebno je razmotriti i mogućnost insineracije otpada sa utilizacijom toplote. 

Sam koncept može imati varijacije u odnosu na lokalne uslove i mogu se razmatrati različiti modeli sudova za 

sakupljanje sudova, transporta otpada, sistema za kompostiranje otpada, broja transfer stanica kao i odluka da li 

da se pristupi učestvovanju u izgradnji regionalne deponije ili izgraditi sanitarnu opštinsku deponiju odnosno 

sanirati postojeću i nastaviti njeno korišćenje. 

Razmatranje opcija realizacije uspostavljanja sistema može da se uradi korišćenjem modifikovane Leopoldove 

matrice. Leopoldova matrica je kvalitativna metoda koja se koristi za identifikaciju pojedinih opcija, upotrebljivih 

modela i donošenja konačne odluke. U tabeli u redovima se navode različiti delovi sistema (sakupljanje otpada, 

odlaganje otpada, kompostiranje otpada, itd.) a u kolonama mogući načini realizacije. 

Izgled matrice sa par praktičnih primera su prikazani u Aneks 2: Leopoldova matrica za procenu opcija realizacije. 

Standardi za ocenu uspešnosti sistema se mogu utvrditi kroz stepen pokrivenosti stanovnika organizovanim 

sakupljanjem otpada. U planu upravljanja otpadom treba definisati dinamiku povećanja obima usluga jer se time 

definiše povećanje broja kontejnera, odnosno vozila za sakupljanje otpada. Projektovani kapacitete postrojenja 

za preradu/ tretman otpada kao i deponije treba da budu u skladu sa budućim količinama otpada. 

Definisani ciljevi u Nacionalnoj strategiji upravljanja otpadom, a mogu se primeniti na lokalne uslove i samim tim 

predstavljati indikatore uspešnosti sistema su: 

24

• Organizovanje sakupljačke stanice za prihvatanje kabastog, opasnog otpada, kao i otpada koji se može 

reciklirati iz domaćinstva; 

• Izgradnja sabirnih centara za sakupljanje otpada koji se može reciklirati; 

• Zatvaranje smetlišta iz kategorije K4; 

• Sanacija postojećih deponija i uspostavljanje monitoringa; 

• Rekultivacija svih već zatvorenih smetlišta; 

• Izgradnja postrojenja za prihvatanje/ preradu upotrebljenih ulja, starih guma, potrošenih baterija i 

akumulatora, neupotrebljenih vozila i električne i elektronske robe; 

• Izgradnja postrojenja za kompostiranje otpada; 

• Izgradnja regionalnih deponija za odlaganje otpada u skaldu sa EU standardima; 

• Izgradnja transfer stanica 

• Remedijacija zagađenog zemljišta. 

25

5 TROŠKOVI IZGRADNJE INFRASTRUKTURE ZA UPRAVLJANJE OTPADOM 

Finansijska analiza i procena troškova radi se na osnovu ulaznih parametara koji su proizvod planskog 

sagledavanja i odmeravanja optimalne postavke i nivoa upravljanja otpadom na nivou opštine. Svakako da je 

implikacija ulaznih parametara na finansijsku analizu u direktnoj međuzavisnosti sa preciznošću dobijenih 

podataka koji su proizvod procesa planiranja. 

Ekonomska procena sistema za upravljanje otpadom treba da uzme u obzir finansijske izvore potrebne za 

izgradnju i rad sistema. U tom cilju, potrebno je utvrditi stepen zavisnosti opštine od «spoljašnih» sredstava, tj. 

subvencija i bespovratnih pomoći. 

Inicijalni kapitalni (fiksni) troškovi za svaki deo sistema i sistem u celini ne predstavljaju indikator ali su značajan 

podatak. Troškovi se računaju na godišnjoj osnovi uzimajući u obzir: vlasništvo ili troškove povraćaja investicija, 

održavanje i rad, radnu snagu, vrednosti popravki, kapitalne rezerve itd. U proračunu godišnjih troškova opšti 

troškovi su uključeni. Opšti troškovi mogu da se prikazu kroz troškove radne snage kao zbir plata i opštih 

troškova. 

5.1 Investicioni troškovi 

Prema izvršenim proračunima na osnovu ulaznih parametara, zbirna vrednost efektivnih ulaganja specificiranih 

investicija u određenom planskom periodu izgradnje i uspostavljanja sistema upravljanja komunalnim otpadom u 

određenoj opštini definisana je u Aneks 3 (2008-2018) iznosi oko 15,5 mil € i uključuje: 

• Unapređenje i proširenje obuhvata sakupljanja i transporta (kupovina novih smećara) 

• Nabavka novih standardizovanih kanti 

• Nabavku transportnih vozila za pretovar vozila od transfer stanice do regionalne deponije 

• Izgradnju transfer stanice 

• Nabavku transportnih sredstava za reciklabile 

• Nabavku kanti za reciklabile 

• Nabavka zvonastih kontejnera za reciklabile 

• Izgradnja “sabirnih centara” za reciklabilne materijale 

• Izgradnja stanica za prihvat recilklabila po selima 

• Osnivanje postrojenja za reciklažu otpada 

• Sanacija postojeće deponije (Kulagića ada) 

• Oprema za deponiju 

• Zatvaranje i čišćenje smetlišta 

• Izgradnja kompostane u Gradskom zelenilu 

• Pripremne radnje za uspostavljanje regiona 

• Izgradnja regionalne deponije 

• Treninzi. 

Tako je zbirni pregled specificiranih investicionih troškova u planskom periodu izgradnje i uspostavljanja sistema 

upravljanja komunalnim otpadom u određenoj opštini. 

26

Tabela 4: Sintetički pregled potrebnih specificiranih investicija u planskom periodu izgradnje i uspostavljanja 

sistema upravljanja otpadom (2008-2018) 

r.b. 

Pozicija 

1. Unapređenje i proširenje obuhvata sakupljanja i transporta (kupovina 

novih smećara) 

Vrednost investicije – 

hilj. € 

1.300,00 

2. Nabavka novih standardizovanih kanti 1.248,99 

3. Nabavku transportnih vozila za pretovar vozila od transfer stanice do 

regionalne deponije 

250,00 

4. Izgradnju transfer stanice 600,00 

5. Nabavku transportnih sredstava za reciklabile 330,00 

6. Nabavku kanti za reciklabile 3.568,00 

7. Nabavka zvonastih kontejnera za reciklabile 42,00 

8. Izgradnja “sabirnih centara” za reciklabilne materijale 165,00 

9. Izgradnja stanica za prihvat recilklabila po selima 32,00 

10. Osnivanje postrojenja za reciklažu otpada 900,00 

11. Sanacija postojeće deponije (Kulagića ada) 100,00 

12. Oprema za deponiju 670,00 

13. Zatvaranje i čišćenje smetlišta 950,00 

14. Izgradnja kompostane u Gradskom zelenilu 40,00 

15. Pripremne radnje za uspostavljanje regiona 400,00 

16. Izgradnja regionalne deponije 4.800,00 

17. Treninzi 54,00 

U K U P N O 15.449,99 

5.2 Načini procene troškova i struktura troškova 

Struktura troškova se na opštinskom nivou može prikazati na više načina: 

♦ Troškovi po toni otpada 

♦ Troškovi po domaćinstvu 

♦ Troškovi po glavi stanovnika, izraženi kao procenat minimalne zarade stanovnika 

♦ Troškovi po glavi stanovnika izraženi u odnosu na prosečnu zaradu 

♦ Troškovi sistema izraženi kao procenat bruto domaćeg dohotka opštine 

Najčešće se primenjuju model gde se procenjuju troškovi u odnosu na tonu otpada. 

Troškovi sakupljanja otpada su zbir investicionih troškova potrebnih za sakupljanje otpada, odnosno suma 

troškova nabavke svih vrsta kontejnera i svih vrsta vozila i troškovi održavanja svih kontejnera i vozila kao i 

sredstva potrebna za radnu snagu odnosno vozače vozila i sakupljače otpada. 

Ulazne vrednosti koje su potrebne za procenu troškova su: 

♦ Troškovi nabavke kontejnera, odnosno sudova za sakupljanje otpada u prvoj godini i u narednom 

periodu 

♦ Troškovi uređenja mesta gde će se postaviti kontejneri 

♦ Vrednost kontejnera na kraju životnog ciklusa 

27

♦ Godišnji troškovi održavanja kontejnera 

♦ Interesna stopa nabavke kontejnera 

♦ Troškovi nabavke vozila u prvoj godini i u narednom periodu 

♦ Troškovi rada vozila (RSD/km) 

♦ Troškovi održavanja vozila (procenat od troškova nabavke) 

♦ Vrednost vozila na kraju životnog ciklusa (procenat od troškova nabavke) 

♦ Interesna stopa nabavke vozila 

♦ Godišnji troškovi (plata i opšti troškovi) za svakog potrebnog vozača 

♦ Godišnji troškovi (plata i opšti troškovi) za svakog potrebnog radnika na sakupljanju 

♦ Godišnji troškovi (plata i opšti troškovi) za svakog rezervnog vozača 

♦ Godišnji troškovi (plata i opšti troškovi) za svakog rezervnog radnika na sakupljanju 

Važno je napomenuti da u odnosu na sakupljanje korišćenje izražavanje troškova po toni otpada može da dâ 

pogrešnu sliku o stvarnim troškovima sakupljanja. Troškovi sakupljanja otpada po toni na mestima gde nastaje 

puno otpada će izgledati manje u odnosu na troškove za mesta gde nastaje manje otpada. Samim tim je 

preporuka da se koriste drugi način izražavanja cena, npr. po kontejneru ili domaćinstvu. U zemljama Evropske 

unije se često koristi izražavanje po domaćinstvu. Ograničenje kod ove vrste prikaza troškova jeste što je 

pogodniji kada se govori o naseljima sa individualnim domaćinstvima. 

Godišnji troškovi transporta otpada uključuju kapitalne investicije za izgradnju potrebnih transfer stanica i za sva 

potrebna vozila. 

Ulazne vrednosti koje su potrebne za procenu troškova su: 

♦ Troškovi nabavke kontejnera u prvoj godini i u narednom periodu 

♦ Troškovi nabavke vozila u prvoj godini i u narednom periodu 

♦ Troškovi rada vozila (RSD/km) 

♦ Godišnji troškovi održavanja kontejnera 

♦ Vrednost vozila na kraju životnog ciklusa (procenat od troškova nabavke) 

♦ Interesna stopa nabavke kontejnera 

♦ Interesna stopa nabavke vozila 

♦ Godišnji troškovi (plata i opšti troškovi) za svakog potrebnog vozača 

♦ Godišnji troškovi (plata i opšti troškovi) za svakog rezervnog vozača 

♦ Investicioni troškove izgradnje objekta transfer stanice 

♦ Godišnji troškovi rada i održavanja objekta 

♦ Troškovi zatvaranja postrojenja u n-toj godini 

♦ Kamatna stopa izgradnje objekta 

Troškovi postrojenja za tretman otpada predstavljaju zbir investicionih troškova potrebnih za izgradnju 

postrojenja, investicionih troškova za transport neprerađenog otpada (npr. transport pepela posle spaljivanja 

otpada) i operativnih troškova rada postrojenja. 

Inicijalni investicioni troškovi izgradnje postrojenja uključuju sledeće kategorije: 

♦ Otkup zemljišta 

♦ Izgradnja potrebne infrastrukture (pristupni put, dovod vode, struje, kanalizacioni sistem) 

♦ Opšti radovi izgradnje 

28

♦ Izgradnja tehničkih instalacija i zgrada (skladište za otpad, administrativne zgrade, skladište za 

neprerađen otpad) 

♦ Eksterna i interna netehnološka oprema (kancelarijska oprema i sl.) 

♦ Tehnička oprema: 

o 

o 

o 

o 

o 

o 

o 

o 

o 

Transportni sistem: trakasti transporteri, utovarivači, kamioni, traktori 

Oprema za mehaničku preradu otpada: drobilice, sita, magnetni separatori, linije za sortiranje, 

prese (kod postrojenja za reciklažu itd) 

Peć sa kotlom i sistemom za povraćaj energije (kod postrojenja za spaljivanje otpada) 

Oprema za proizvodnju električne energije 

Oprema za sakupljanje i tretman izduvnih gasova 

Oprema za biološku stabilizaciju (u postrojenjima za anaerobnu digestiju/ kompostiranje) 

Sistem za preradu šljake (kod postrojenja za spaljivanje otpada) 

Oprema za preradu otpadne vode (pumpe, cisterne, cevi, mehanički, biološki i hemijski 

tretman) 

Ostala tehnička oprema (oprema za kontrolu i praćenje procesa). 

Inicijalni investicioni troškovi nabavke vozila za transport neprerađenog otpada (iz procesa kompostiranja, 

anaerobne digestije, odnosno šljake, inertnog materijala, itd.) do deponije ili postrojenja za spaljivanje otpada 

zavise od niza parametara. Neki od tih parametara su: 

♦ Količina otpada koja se prevozi (tona/god, ton/dan, tona/ned) 

♦ Razdaljina (km) od postrojenja za tretman do deponije ili postrojenja za spaljivanje 

♦ Prosečna brzina vozila za prevoz od postrojenja za tretman do deponije ili postrojenja za spaljivanje 

(km/h) 

♦ Kapacitet transportnog vozila (tona, m 3 ) 

♦ Vreme pražnjenja vozila (min) 

♦ Vreme čekanja na deponiji ili postrojenju za spaljivanje (hr) 

♦ Broj smena dnevno 

♦ Nominalno radno vreme po smeni (hr) 

Operativni troškovi i troškovi održavanja postrojenja za preradu otpada podrazumevaju sledeće troškove: 

♦ Konzervaciju, održavanje i servisiranje opreme i instalacija 

♦ Osiguranje 

♦ Zaposlene na upravljanju postrojenjem 

♦ Potrošnju električne i toplotne energije i vode 

♦ Potrošnja dodatnog goriva 

♦ Potrebne hemikalije (krečnjak, adsorbenti, i sl.) 

Na prikaz troškova prerade otpada ne utiče koja vrsta prikaza će se koristiti. Kao što je već navedeno u tekstu, 

najčešće se koristi prikaz po toni otpada. 

U narednim tabelama će biti prikazani troškovi prerade otpada: kompostiranje, spaljivanje i deponovanje otpada. 

Važno je napomenuti da su korišćeni troškovi koji su u zemljama Evropske unije osim cene radne snage koje su 

svedene na lokalne uslove. 

29

Tabela 5: Normativni troškovi kompostiranja 

Vrsta troškova 

Udeo u ukupnim troškovima 

Otkup zemljišta 6,6% 

Građevinski radovi 29,1% 

Asfaltiranje 7,9% 

Objekti za postrojenja 7,8% 

Bazeni 0,3% 

Biofilter 4,0% 

Mostna vaga 0,6% 

Kancelarije 1,8% 

Oprema 6,0% 

Ograda 0,8% 

Oprema 29,6% 

Šreder 3,9% 

Mešalica 2,6% 

Mašina za okretanje 6,5% 

Sito 2,6% 

Strujni separator 2,6% 

Utovarivač 4,1% 

Hoper 0,8% 

Kompresori 6,5% 

Varijabilni troškovi 34,8% 

Radna snaga 3,0% 

Direktor 1,7% 

Računovođa 0,8% 

Radnici (6) 0,5% 

Gorivo 7,9% 

Energija 9,9% 

Analiza 3,5% 

Odlaganje ostatka 10,5% 

Tabela 6: Normativni troškovi spaljivanja otpada 



Troškovi lokacije 0,2% 

Uređenje lokacije 0,2% 

Izgradnja 11,3% 

Tehnička oprema i instalacije 46,6% 

Električne instalacije 8,9% 

30

Administrativne takse i osiguranje 4,6% 

Upravljanje 1,7% 

Pomoćni materijal 1,0% 

Radna snaga 2,2% 

Procesne vode 0,0% 

Gas 1,7% 

CaO 0,5% 

Amonijak 0,2% 

Prerada šljake 11,4% 

Prerada pepela 2,5% 

Prerada prašine iz filtera 6,8% 

Tabela 7: Normativni troškovi deponovanja otpada 



Evaluacija lokacije 0,9% 

Otkup zemljišta 4,5% 

Uređenje lokacije, nabavka opreme i izgradnja 39,8% 

Restauracija 2,7% 

Naknadna briga (posle zatvaranja) 13,9% 

Operativni troškovi 38,1% 

5.3 Uticaj tehničkog rešenja na operativne troškove 

Izbor tehničkog rešenja tj. izbora tehnologije u velikoj meri utiče na operativne troškove. To je i prikazano u 

narednoj tabeli gde su matematički uporedno prikazane relacije zavisnosti investicionih i operativnih troškova za 

različite tehnologije. 

Tabela 8: Relacije operativnih i operativnih troškova za različita postrojenja za preradu otpada 

Vrsta postrojenja 

Investicioni troškovi 

(EUR) 

Operativni troškovi 

(EUR/ton) 

Kapacitet (ton/god) 

Spaljivanje otpada y=5000 * x0,8 y=700 * x-0,3 

20000≤x≤600000 

Anaerobna digestija y=34500 * x0,55 y=17000 * x-0,6 

2500≤x≤100000 

Kompostiranje y=2000 * x0,8 y=2000 * x-0,5 

2000≤x≤120000 

Deponija y=6000 * x 0,6 

y=3500 * x 

0,7 

y=100 * x 

y=1500 * x 

-0,3 

500≤x≤60000 

60000≤x≤1500000 

Kao što se može videti iz prethodne tabele, najviše uticaja na operativne troškove jednog postrojenja ima sam 

projektovani kapacitet postrojenja. 

-0,3 

31

6 DESET SAVETA ZA PLANIRANJE/ PRAVLJENJA KONCEPTA/ UGOVARANJA INFRASTRUKTURNOG OPŠTINSKOG 

SISTEMA 

1. Obezbediti sredstva za unapređenje postojećeg nivoa usluga poboljšanjem sakupljanja (raspored 

kontejnera), čišćenja ulica i transporta (optimizacija ruta sakupljanja). Uvesti preventivne mere 

održavanja vozila, a ne tolerisati situaciju da je više od 30% vozila tehnički neispravno. Povećati 

produktivnost vozila, a ne smanjivati troškove radne snage 

2. Obezbediti sredstva za proširenje obuhvata sakupljanja na celu opštinu kroz nabavku novih posuda za 

sakupljanje i transportnih sredstava. Uskladiti vozila za sakupljanje otpada sa lokalnim potrebama, a ne 

kupovati skupa, neadekvatna savremena vozila. 

3. Razmotriti uključivanje privatnog sektora u različite sektore upravljanja otpadom: sakupljanje u seoskim 

sredinama, sakupljanje reciklabila, sakupljanje specijalnih tokova otpada 

4. Uvesti separaciju otpada na licu mesta. Izgraditi platoe i reciklažna dvorišta. Nabaviti posude za 

sakupljanje reciklabila. Uključiti privatan sektor u ovu aktivnost kroz PPP. Uspostaviti tržište reciklabila 

sa bazom podataka generatora i korisnika. 

5. Nadograditi, razviti i ohrabriti postojeći neformalni sistem reciklaže i uključiti ga u formalne tokove. 

6. Razmotriti izgradnju transfer stanice ako i/ili kada bude bilo potrebno u toku formiranja regiona više od 

sat vremena za ukupan transport. 

7. Uraditi projekat sanacije postojeće deponije u cilju daljeg korišćenje. 

8. Uraditi plan zatvaranja divljih smetlišta shodno proširenju obima sakupljanja otpada u opštini. 

9. Sve svoje aktivnosti uputiti ka organizovanju regiona za upravljanje otpadom u saradnji sa susednim 

opštinama i kao prioritet iskazati izgradnju regionalne sanitarne deponije. 

10. Uključiti građanska udruženja i nevladine organizacije u edukaciju stanovništva u cilju promene svesti o 

otpadu kao izvoru sirovina 

32

ANEKS 1: LOG-FRAME FORMAT 

Datum jun 09 

Period 2008 - 2013 

Broj projekta Naslov projekta Unapređenje postojećih deponija Ukupan budžet 

projekta 

Opšti cilj Indikator uspeha Izvor informacija Pretpostavke 

Smanjenje uticaja postojeće deponije odgovarajućim merama sanacije. Poboljšanje stanja životne sredine Informacije iz komunalnog preduzeća 

koje upravlja deponijom 

Dovoljno podrške na svim nivoima da bi se 

pokrenuo proces sanacije deponije kao i dovoljno 

sredstava za izradu tehničke dokumentacije i 

izvođenje samih 

Specifični ciljevi Indikator uspeha Izvor informacija Pretpostavke 

♦ postavljanje ograde i kontrolne kućice na ulazu u cilju kontrole Poštovanje dinamike 

Projektna/ tehnička dokumentacija Određena sredstva za projektovanje sanacije 

ulaza i količina otpada, 

urađena za potrebe sanacije određene Sklopljen ugovor za izradu projekea sanacije 

♦ izgradnja pristupnog puta i objekta za osoblje 

deponije 

Projekat sanacije u skladu sa svim tehničkim 

♦ nivelacioni radovi za uređenje terena i postizanje stabilnosti 

odloženog otpada, 

normativima 

Dobijena saglasnost nadležnih organa na projekat 

♦ ravnanje i sabijanja otpada,. 

Obezbeđena sredstva za izvođenje radova 

♦ istražijvanje mogućnosti prikupljanja procednih voda i njihov 

tretman (ukoliko je moguće i opravdano), 

Angažovane odgovarajuće kadrovske strukture za 

nadzor radova 

♦ sprečavanje ili smanjenje prodiranja čistih, obodnih voda u telo 

smetlišta, npr. izgradnjom obodnog zida 

♦ postavljanje biotrnova koji služe za evakuaciju deponijskog gasa iz 

tela smetlišta. 

♦ definisanje se tehnologija daljeg odlaganja otpada u ograničenom 

vremenskom periodu (3-5 godine) tj. do definitivnog zatvaranja 

smetlišta. 

Rezultati Indikator uspeha Izvor informacija Pretpostavke 

Sanirana deponija, rekultivisane površine i poboljšanja praksa odlaganja Unapređena praksa deponovanja otpada Rezultati praćenja praske deponovanja 

otpada 

otpada i monitoringa životne sredine 

Smanjenje zagađenja rečnih tokova/ 

podzemne vode 

Smanjenje emisije neprijatnih mirisa, prašine 

Smanjene pojave samozapaljenja 

Uspostavljena procedura praćenja prakse 

deponovanja otpada i kontinualnog monitoringa 

životne sredine 

33

ANEKS 2: LEOPOLDOVA MATRICA ZA PROCENU OPCIJA REALIZACIJE 

Podsistem 

Realizacija 

Realizacija 1 Realizacija 2 Odluka 

Opis za protiv Opis za protiv Koja opcija Zašto Napomena 

Sakupljanje otpada 

Nabavka opreme 

Kupovina 

standardnih 

kontejnera od 1,1 

m3 

Nepraktična opcija 

Standardizovana 

za delove opštine 

vozila za sve delove 

koje su retko 

naselja. 

naseljene. 

Kupovina 

standardnih 

kontejnera od 1,1 

i kanti od 120 l. 

m 3 

Praktična opcija za 

sakupljanje u svim 

naseljima u opštini. 

Potrebna obuka 

stanovništva o 

korišćenju kanti tj. 

iznošenju na ulicu u 

pojedinim danima. 

Opcija 1 

Lakše uskladiti sa 

lokalnim uslovima 

Odlaganje otpada 

Izgradnja deponije 

Izgradnja sanitarne 

opštinske deponije. 

Smanjeni troškovi 

prevoza otpada i ne 

plaćanje eventualne 

takse odlaganja 


Veliki kapitalni 

troškovi izgradnje 

deponije i 

ograničeni fondovi 

za dobijanje kredita 

i bespovratne 

pomoći. 

Učestvovanje u 

izgradnji regionalne 

deponije. 

Smanjeni kapitalni 

troškovi izgradnje 

deponije i 

omogućen pristup 

različitim fondovima 

na nacionalnom i 

međunarodnom 

nivou. 

Povećani troškovi 

transporta otpada i 

potrebna dodatna 

ulaganja za 

izgradnju transfer 

stanice i nabavku 

odgovarajućih 

vozila. 

Opcija 2 

Naplata po toni 

Regionalne 

otpada se može 

sanitarne deponije 

svesti na razuman 

se projektuju da u 

nivo aktivnostima 

potpunosti 

sakupljanja 

ispunjavaju 

reciklabilnih 

standarde zaštite 

dokumenata u 

životne sredine i 

opštini i samim tim 

predstavljaju manja 

smanjenje količine 

ulaga po opštinama 

otpada koji se 

pojedinačno. 

odvozi na deponiju. 

Kompostiranje 


Kompostiranje 


Uvesti 

kompostiranje 

otpada u 

domaćinstvima. 

Nema troškova 

izgradnje 

postrojenja za 

kompostiranje već 

samo troškovi 

obuke građana. 

Neprimenjivo u 

zgradama i 

domaćinstvima bez 

adekvatnog 

prostora. 

Izgradnja 

centralizovanog 

postrojenja za 

kompostiranje. 

Kontrolisanje 

procesa Treba uspostaviti 

kompostiranja i odgovarajuće 

dobijanje proizvoda tržište za plasiranje 

određenog komposta. 

kvaliteta. 

Zavisi od lokalnih uslova naročito tipa stanovanja (kuće ili 

stambene zgrade) i privredne aktivnosti (poljoprivreda, 

stočarstvo, industrija). 

34

ANEKS 3: SPECIFIKACIJA INVESTICIJA ZA OPŠTINSKI PLAN (OPŠTINA OD 120.000 STANOVNIKA ) ZA PERIOD OD 2008-2018 

r.b. Pozicija jed. mere 2008 2009 2010 2013 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 

1 

2 

3 

Proširenje obuhvata sakupljanja i 

transporta (novi smećari) 

Nabavka novih standardizovanih 

kanti 

Nabavku transportnih vozila za 

pretovar vozila od transfer 

stanice do regionalne deponije 

vozilo 3 3 1 4 2 

kanta 8.280 8.913 6.815 8.280 8.913 6.837 

vozilo 2 

4 transfer stanica stanica 1 

5 

Nabavku transportnih sredstava 

za reciklabile 

vozilo 1 1 1 

6 Nabavku kanti za reciklabile kanta 8.000 8.000 

7 

8 

9 

10 

Nabavka zvonastih kontejnera za 

reciklabile 

Izgradnja “sabirnih centara” za 

reciklabilne materijale 

Izgradnja stanica za prihvat 

recilklabila po selima 

Osnivanje postrojenja za 

reciklažu otpada 

kontejner 20 40 40 

rec. 

dvorište 

rec. 

dvorište 

1 1 1 

2 2 2 2 

postrojenje 1 

11 Sanacija postojeće deponije % 20% 30% 50% 

12 Oprema za deponiju mašine 1+1 1 

13 Zatvaranje i čišćenje smetlišta 

br. 

smetlišta 

10 15 16 54 

14 

Izgradnja kompostane u 

Gradskom zelenilu 

% 25% 25% 50% 

15 

Pripremne radnje za 

uspostavljanje regiona 

% 50% 50% 

16 Izgradnja regionalne deponije % 50% 50% 

17 Treninzi komada 3 5 5 5 

35

ANEKS 4: OSNOVE PRORAČUNA ZA PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 

Postavljanje koncepcije sistema za upravljanje otpadom u opštini ili regionu je visokostručni posao koji zahteva 

multidisciplinarni pristup i vrlo složene analize i međuzavisnosti. S tim u vezi, uspostavljanje sistema treba raditi u 

saradnji sa ekspertima različitih profila koji će doprineti sagledavanju svih potrebnih aspekata. 

U cilju globalnog sagledavanja , mogu se koristiti i neke relacije koje su prezentirane u narednom tekstu 

I. BROJ STANOVNIKA SE ODREĐUJE NA OSNOVU PROJEKCIJE IZ URBANISTIČKOG, ODNOSNO 

PROSTORNOG PLANA ILI PO FORMULI: 

gde je: 

S b 

S p 

K p 

n 

S b = S p (1+K p /100) n (2) 

- budući broj stanovnika 

- postojeći (sadašnji) broj stanovnika 

- koeficijent porasta broja stanovnika izražen u % za jednu god. 

- planski period izražen u broju godina. 

II. SREDNJA GUSTINA ČVRSTOG KOMUNALNOG OTPADA 

Srednja gustina (uz količinu generisanog otpada) je jedan od osnovnih parametara koji utiče na definisanje i izbor 

sistema upravljanja otpadom. 

Srednja gustina komunalnog otpada se izračunava na osnovu formule: 

gde je: 

ρ sr = Σ (X n ρ n ) n = 1,.....,10 

X n - procentualni deo komponente u otpadu 

ρ n 

- srednja gustina komponente u otpadu. 

Vrednost srednje gustine zavisi od: morfološkog sastava, prosečne gustine pojedinih komponenata i njihove 

vlažnosti. Gustine pojedinih komponenata čvrstog otpada imaju promenljive vrednosti i zavise od nivoa prethodne 

prerade, oblika otpadaka i njihovih fizičko-hemijskih vrednosti. 

Napomena: sastav otpada se mora meriti!!!! 

III. KOLIČINA ČVRSTIH OTPADAKA 

Za planiranje vrsta, kapaciteta i broja sudova i vozila za sakupljanje i transport, kao i prostora za odlaganje 

komunalnog čvrstog otpada potrebno je poznavanje količine čvrstog otpada koji se produkuje u određenim 

prostornim celinama u toku određenog vremenskog perioda. 

Količina otpada se meri na uređaju za merenje težine. Deponije bi morale da budu opremljene sa kolskom 

vagom, na kojoj bi se merile količine dovezenog otpada. U Srbiji samo nekoliko deponije poseduje vage, tako da 

se utvrđivanje količina bazira isključivo na proceni. 

Do utvrđivanja tačnih količina komunalnog otpada u pojedinim opštinama, ovde su, kao orijentacioni, dati podaci 

iz literature i ranijih istraživanja. 

Tabela 9: Dnevno generisanje otpada po stanovniku 

Tip naselja 

od - do 

kg/st/dan 

prosečno 

Gradska naselja 0,9 – 1,0 0,95 

Seoska naselja 0,5 – 0,6 0,55 

36

Napomena. Postoji predlog metodologije za utvrđivanje količina koji je kroz GTZ projekat urađen i dat Agenciji za 

zaštitu životne sredine i Ministarstvu zaštite životne sredine na razmatranje u cilju usvajanja preporuka za opštine 

koje se odnose na utvrđivanje količina i sastava otpada u opštinama i regionu. 

IV- ODREĐIVANJE VRSTE I BROJA SUDOVA ZA PRIKUPLJANJE OTPADA 

Ne računajući razne improvizovane sudove, koji su česti u praksi sakupljanja otpada kod nas, uglavnom su 

ustaljeni sledeći standardni sudovi za sakupljanje otpada: 

- kontejneri od 5 m 3 (prihvataju težinu otpada od oko 1.500 kg rastresitog otpada); 

- kontejneri od 1,1 m3 

(prihvataju težinu od oko 300 kg rastresitog otpada); 

- kante od 0,12 m3 

(prihvataju težinu od oko 36 kg rastresitog otpada); 

- kese za otpad od 0,02 m3 

(prihvataju težinu od oko 6 kg rastresitog otpada). 

Određivanje vrste sudova za sakupljanje otpada 

Vrsta sudova za sakupljanje otpada koja će se primeniti u nekom naselju zavisi prvenstveno od tipa naselja, 

odnosno gustini nastanjenosti na određenom prostoru. U principu za naselja većih gustina treba primeniti veće 

sudove, a za naselja manjih gustina primeniti manje sudove, kako je prikazano u narednoj tabeli: 

Tabela 10: Preporuke za određivanje tipa sudova za sakupljanje 

OZNAKA TIPA TIP NASELJA SUDOVI ZA OTPAD 

Z 1 Potpuno zbijena naselja Kontejneri od 5m 3 

Z 2 Razređeno zbijena naselja Kontejneri od 5 m 3 ili 1,1 m 3 

R 1 Poluzbijena naselja Kontejneri od 1,1 m 3 ili kante od 0,12 m 3 

R 2 Razbijena na zaseoke Kante od 0,12 m 3 ili kese od 0,02 m 3 

R 3 Potpuno razbijena Kese od 0,02 m 3 

Pri određivanju tipa sudova za otpad, voditi računa o tome da su izbor tipa sudova i izbor transportnih sredstava 

usko povezani, odnosno da su tipovi vozila prilagođeni određenim tipovima sudova. 

Izbor vrsta transportnih sredstava 

U zavisnosti od izbora sudova za sakupljanje otpada određuje se i vrsta transportnih vozila, što je prikazano u 

narednoj tabeli: 

Tabela 11:Preporuke za određivavnje tipa vozila za sakupljanje 

Kontejneri od 5m 

Kontejneri od 1,1 m 

Kante od 0,12 m 

Kese od 0,02 m 

SUDOVI ZA OTPAD 

3 

3 

3 

3 

TIP VOZILA ZA OTPAD 

Kamion autopodizač 

Kamion smećar 

Kamion smećar ili traktor sa prikolicom 

Traktor sa prikolicom 

Na izbor vrsta vozila za transport otpada, pored navedenih parametara, bitno utiče i kvalitet saobraćajnica u 

opštini, s obzirom da kamioni zahtevaju saobraćajnice sa čvrstom podlogom, dok se traktor može kretati po 

lokalnim putevima koji su često prohodni za kamione pri lošim vremenskim uslovima. 

Takođe preporučljivo je, da se za manje distance i manje količine otpada na nekom području, a naročito kada je u 

pitanju prikupljanje otpada iz grupe sela i transport do sabirne stanice u brdskim i planinskim područjima, 

primenjuju traktori sa prikolicom. 

37

Određivanje broja vozila 

Prilikom određivanja broja vozila, pored navedenih faktora, a koji se odnose na vrste, količinu i distribuciju otpada 

i sudova za sakupljanje otpada u opštini, potrebno je uvrstiti u razmatranje i sledeće faktore: 

- kapacitet vozila 

o kamioni smećari, u zavisnosti od tipa, imaju korisnu nosivost od 3.000 do 8.000 kilograma, 

odnosno kapacitet od 11m 3 do 19m 3 , 

o kamioni autopodizači imaju kapacitet identičan kapacitetu kontejnera od 5m3, s tim što im 

korisna nosivost može biti i od 6.000 do 12.000 kg, 

o traktori sa prikolicom imaju kapacitet od oko 12m3; 

- vrstu i broj sudova za odlaganje otpada u smislu definisanja potrebnog vremena za pražnjenje 

određenog broja sudova u transportno sredstvo; 

- razmeštaj sudova u naselju u smislu određivanja potrebnog vremena za kretanje vozila od jedne pozicije 

sudova do druge; 

- udaljenje mesta sakupljanja otpada od baze vozila i mesta za odlaganje otpada kao i saobraćajne 

uslove na trasi kretanja vozila u smislu potrebnog vremena za vožnju od baze do mesta sakupljanja i 

dalje do odlagališta otpada; 

- broj vozila, dakle zavisi i od broja tura koje jedno vozilo može da napravi u toku jednog radnog dana. 

Pored tehničkih aspekata određivanja broja vozila za transport otpada, moraju se analizirati i ekonomski aspekti 

koji obuhvataju nabavku vozila, održavanje, gorivo, amortizaciju, plate i poreze, kamate i takse i druge posredne 

troškove, pa sve do toga da li radnici koji opslužuju vozilo provode više vremena u vožnji ili u punjenju vozila i sl. 

Određivanje kapaciteta kontejnera i vozila 

Broj kontejnera (n K ) se može izračunati po formuli: K 

gde je : 

p.- broj stanovnika, 

p K - broj stanovnika po kontejneru. 

n = 

S druge strane, p K se može izračunati po sledećoj formuli: 

gde je: 

V K - zapremina kontejnera (m 3 ), 

V RP - je zapremina otpada po glavi stanovnika (m 3 ). 

K 

p 

p 

K 

V 

p 

K 

= 

V 

Zapremina otpada po stanovniku V RP se proračunava po sledećoj formuli: 

V R - je zapremina otpada po domaćinstvu, 

P R - broj stanovnika po domaćinstvu, 

V 

V 

RP 

= 

P 

M- količina otpada po stanovniku dnevno (kg/stan i danu), 

R 

R 

ili 

K 

RP 

V = 

W P - je jedinična zapremina po kilogramu otpada u kontejneru. 

Broj potrebnih vozila se ne može linearno predstaviti formulom jer osim broja kontejnera zavisi od broja 

kilometara koja trebe da pređe. Broj kontejnera predstavlja osnovni limitirajući faktor jer jedno vozilo može da 

sakupi određen broj kontejnera (n’ K ) koji se izračunava na osnovu sledeće formule: 

RP 

M 

W 

P 

38

gde je_ 

V V - zapremina vozila (m 3 ), 

, V 

n 

K 

= 

V 

V 

K 

α 

Α- stepen sabijanja u vozilu. 

Poznavajući broj potrebnih kontejnera za određenu opštinu, mesnu zajednicu, deo grada i sl. može da se utvrdi 

broj kamiona, a onda se optimizacijom broja tura na osnovu razdaljina može utvrditi broj vozila. 

V. KAPACITET DEPONIJE 

Veličina prostora potrebnog za deponovanje određene količine otpada , određuje se na osnovu tipa i količine 

čvrstih otpadaka koji će se odlagati, gustine do koje se oni mogu sabiti, gustine samih čvrstih otpadaka, količine i 

gustine inertnog prekrivnog materijala, debljine slojeva prekrivnog materijala i planiranog perioda sanacije 

posmatranog lokaliteta. 

⎛ 

⎜ 

G 

ko pm 

Vdep 

= + 

⎜ 

⎟ 

⎝ 

ρko 

ρpm 

⎠ 

Kapacitet i vek korišćenja deponijskog prostora se računa na osnovu raspoloživog prostora za odlaganje 

otpadaka i na osnovu količine i zapreminske težine otpadaka i prekrivanog materijala gde je: 

V dep - potrebna zapremina za odlaganje čvrstog otpada (m 3 ) 

G ko - težina komunalnih čvrstih otpadaka (t) 

G pm - težina prekrivnog materijala (t) 

ρ ko - srednja gustina komunalnih čvrstih otpadaka (t/m 3 ) 

ρ pm - gustina prekrivnog materijala (t/m 3 ). 

G 

⎞ 

⎟ 

NAPOMENA: 

Dimenzionisanje : 

- deponije 

- postrojenja za reciklažu 

- postrojenja za kompostiranje 

- postrojenja za insineraciju 

je složen ekspertski posao i treba ga prepustiti stručnim i kompetentim organizacijama koje su ovlašćene za 

takve vrste projekata . U protivnom, sa pogrešnim određivanjima kapaciteta , opština, odnosno region može ući u 

velike investicije koje neće doneti prosperitet samoj opštini. 

39

7 ANEKS 5: INTEGRALNO UPRAVLJANJE OTPADOM 

Integralno upravljanje otpadom podrazumeva sagledavanje celokupnog životnog ciklusa otpada od njegovog 

nastajanja, minimizacije, preko sakupljanja, transporta , tretmana i odlaganja. 

Sistem za prikupljanje, preradu i konačno odlaganje komunalnog čvrstog otpada zasniva se na sledećoj 

hijerarhiji: 

1. Preduzimanje svih akcija u cilju minimiziranja otpada na mestu nastajanja 

2. Obnavljanje materijalnih resursa na mestima nastajanja otpada kroz primarnu i/ ili sekundarnu selekciju i 

reciklaža tako izdvojenih sekundarnih sirovina (često korišćena pod zajedničkim imeniteljem –reciklaža 


3. Izgradnja transfer stanica (po potrebi ) u kojima se, osim pretovara iz transportnih vozila za sakupljanje u 

vozila za transfer, vrši i sabijanje otpada; 

4. Alternativno, zavisno od brojnih faktora: 

♦ Konačno odlaganje neprerađenog otpada na sanitarnu deponiju; 

♦ Prerada otpada u postrojenju za iskorišćenje materijalnih i energetskih resursa, pa konačno odlaganje 

inertnog ostatka i pepela na sanitarnu deponiju i opasnog otpada poreklom iz postrojenja za 

prečišćavanje gasova na deponiju opasnog otpada ; 

♦ Kompostiranje otpada. 

Savremenu opremu za iskorišćenje materijalnih, a pogotovo energetskih resursa, koja funkcioniše bez 

nepovoljnog uticaja na životnu sredinu karakteriše visoka cena i velika tehničko-tehnološka složenost. Zato su i 

investiciona ulaganja koja treba izvršiti u relativno kratkom roku velika. Pri projektovanju ovakvih postrojenja 

isključen je bilo kakav generalizovan pristup, budući da svako pojedino postrojenje mora biti u visokom stepenu 

prilagođeno specifičnim lokalnim uslovima, a pre svega raspoloživoj količini otpada i potrebama industrija koja 

mora redovno otkupljivati dobijene sekundarne sirovine i energiju. 

Iz svega ovoga proističe da sanitarna deponija, bez obzira na to da li se i na koji način vrši obnavljanje 

materijalnih i energetskih resursa, obavezno mora biti integralni deo svakog sistema za prikupljanje, preradu i 

odlaganje komunalnog čvrstog otpada. Uključivanje postrojenja za obnavljanje resursa u sistem samo 

produžava eksploatacioni period sanitarne deponije, a u sistem se može uključiti u toku njegove eksploatacije, 

kada se za to steknu tehnički i finansijski uslovi. 

U našim uslovima, u Republici Srbiji, kada se upravljanje čvrstim otpadom nalazi u začetku, očigledno je, bar u 

ovom početnom periodu, da sanitarno odlaganje sirovog otpada na sanitarnim deponijama, uz prethodno 

izdvajanje njegovih korisnih komponenti - sekundarnih sirovina na mestu njegovog nastajanja od strane 

građana, a bez prethodne prerade u postrojenjima za obnavljanje materijalnih i energetskih resursa, praktično 

nema alternativu. 

Imajući u vidu stratešku orijentaciju Srbije ka vlasničkoj transformaciji, narednih godina očekuje se intenzivno 

prestruktuiranje industrijske proizvodnje. Zajedno s transformacijom proizvodnje, očekuje se i efikasnije 

iskorišćenje sirovina za proizvodnju, kao i energije, intenzivno sagledavanje i zatvaranje proizvodnih ciklusa, 

kao i korišćenje manje opasnih materija u proizvodima i optimizacija materijala za pakovanje i ambalažu, za šta 

je neophodna nova pravna regulativa. 

7.1 Sakupljanje i transport otpada. 

Pod terminom sakupljanje otpada u nastavku će se podrazumevati ne samo sakupljanje otpada iz različitih 

izvora, već i njegov transport do lokacije na kojoj će obaviti pražnjenje vozila za transport otpada. 

Sakupljanje otpada u urbanim oblastima predstavlja kompleksnu i veoma zahtevnu aktivnost sa 

organizacionog, tehničkog i finansijskog aspekta. Razlozi za kompleksnost je raznovrsnost izvora i kategorija 

otpada, s obzirom da se unutar jednog urbanog kompleksa kao izvori otpada javljaju domaćinstva, komercijalna 

preduzeća, industrijska preduzeća, javne površine, itd., a svaki od izvora ima specifične karakteristike u 

pogledu količina i sastava otpada. Poseban problem za sistem sakupljanja otpada su predgrađa gradova, ali i 

delovi samih centara urbanih naselja koji su formirani neplanski, kao i seoska naselja udaljena od centara 

urbanih naselja 

40

Iako su problemi u pogledu organizacije i rada sistema za sakupljanje otpada oduvek postojali, poslednjih 

godina oni dolaze do izražaja zbog porasta količina proizvedenog otpada ali i zbog porasta troškova rada i 

održavanja elemenata sistema. 

U mnogim razvijenim zemljama 50-70% od ukupnih troškova upravljanja čvrstim otpadom čini upravo segment 

sakupljanja i transporta otpada. Ovo treba istaći iz razloga što procentualno mala poboljšanja u pogledu 

sakupljanja otpada u odnosu na ceo sistem uzrokuju značajno smanjenje ukupnih troškova. 

7.1.1 Tip sistema za sakupljanje otpada 

Postoje više sistema za sakupljanje otpada : 

- sistem direktnog transporta velikih kontejnera autopodizačima, 

- sistem stacionarnih kontejnera, 

- sistem kanti, 

- sistem kesa i 

- kombinovani sistem. 

Primena sistema direktnog transporta velikih kontejnera je pogodna u reonima sa visokom produkcijom otpada 

s obzirom na relativno veliku zapreminu kontejnera (najčešće 5 i 7 m 3 ). Upotreba velikih kontejnera smanjuje 

vreme potrebno za rukovanje kontejnerom (podizanje i pražnjenje), a zbog različitih kapaciteta i povoljnosti za 

upotrebu svih kategorija čvrstog otpada (posebno industrijskog) su izuzetno fleksibilni. Prednost sistema velikih 

kontejnera je i u tome što je za zatvoren ciklus sakupljanja i transporta otpada dovoljno jedno vozilo i jedan 

vozač, za razliku od sistema stacionarnih kontejnera, što je od velikog značaja sa ekonomskog aspekta. 

Ekonomske prednosti su očigledne i u slučajevima kada se rukuje sa otpadom koji se može dobro sabijati, a 

koji je potrebno transportovati na veće udaljenosti. 

Sistem stacionarnih kontejnera koji se već primenjuje u opštinama u Srbiji je pogodan za sakupljanje 

pretežno otpada iz domaćinstava zbog tipa opreme i načina pražnjenja kontejnera (mehanički ili ručni). Ovaj 

sistem sakupljanja primenjuje se u gradskim sredinama gde zbog uslova saobraćaja i konfiguracije ulica nije 

moguće pristupiti vozilima većih gabarita. 

Za razliku od sistema direktnog transporta velikih kontejnera, sistem stacionarnih kontejnera zahteva veću 

radnu ekipu koja doprema kontejnere do mehanizma za podizanje na vozilima, ili koja ručno prazni kontejnere, 

a zatim, u oba slučaja vraća kontejnere na prvobitnu poziciju. 

Sistem posuda za odlaganje-kanti gde su najviše zastupljene kante (najčešće 120 l) funkcioniše na isti način 

kao i sisteme kontejnera, tj. kante se prazne u transportno vozilo i po popunjenosti vozila, vozilo odvozi otpad 

na odlagalište. Primena ovog sistema se pokazala dobrim kod individualnih domaćinstava, gde je naplata 

otpada na težinskom principu, ili po broju popunjenih kanti. Takođe, ovaj sistem raspodele kanti po 

domaćinstvima se dobro pokazao u brdsko-planinskim područjima kao i u područjima gde nema svakodnevnog 

odnošenja otpada, kao i u naseljima gde je već organizovana reciklaža (zelene i plave kante) 

Otpad i materijali koji se mogu reciklirati se mogu sakupljati u različitim sudovima: 

Iglo sistemi su tipični kontejneri za sakupljanje materijala koji se mogu reciklirati (naročito PET ambalaže). 

Kontejneri su često kockasti, u obliku zvona a često su i u obliku flaše. Flaše se odlažu kroz rupe koje se nalaze 

na pogodnoj visini za korisnike. U ovim kontejnerima se najčešće sakuplja samo jedna vrsta materijala pogodnog 

za reciklažu. Zapremina ovih kontejnera može biti od 2 – 7 m 3 . 

41

Slika br. 2– Iglo sistem 

Kontejneri se najčešće koriste za sakupljanje otpada. Najčešće se koriste veće zapremine od 1.100 i 2.200 

litara. Na kontejnerima može biti jedna od dve vrste sistema za korišćenja: poklopci koji se mogu u potpunosti 

otvoriti ili zatvoreni poklopci sa otvorom za odlaganje flaša. U praksi su se zatvoreni poklopci pokazali kao bolje 

rešenje jer dolazi do manjeg stepena kontaminacije materijala. 

Slika br. 3 – Kontejneri 

Sistemi velikih kaveza sa mrežom mogu imati jednu ili više komora. Ove sisteme karakteriše učvršćena mreža 

metalnim okvirima u kojoj se sakupljaju materijali pogodni za reciklažu. Najčešća praksa jeste da se ovakvi 

sistemi obezbede na mestima kao što su parkirališta, tržni centri i supermarketi. 

Slika br. 4 – Mrežni kavezi 

Na lokacijama velike površine se obično koristi veliki kontejneri. Ovi kontejneri mogu imati jednu ili više komora. 

Kontejneri sa jednom komorom imaju otvor na vrhu ili sa strane, dok su kontejneri sa više komora su podeljeni 

tako da se svaka komora može koristiti za sakupljanje određenog materijala koji se može reciklirati. Ovakvi 

kontejneri sa više komora se često koriste u ruralnim oblastima gde sakupljanje neće biti tako često. 

42

Slika br. 5 – Veliki kontejner 

Kada se napuni veliki kontejner, mora da se odvuče do centra za sortiranje, tako da je potrebno postavljanje 

drugog kontejner. Razlog ovome je velika zapremina samog kontejnera i samim tim zahteva veliki prostor u 

servisnom vozilu. 

Kese za sakupljanje su najjeftiniji medijum za sakupljanje. Sem male cene, kese karakteriše i lako sakupljanje. 

Ove prednosti su dovele do sve većeg korišćenja u sistemima sakupljanja. 

Većina sistema za sakupljanje koristi kese od polietilena male gustine. Ove kese su obično blago obojene sa 

odštampanim uputstvom za korišćenje. Uputstvo za korišćenje može da sadrži i vreme sakupljanja i odvoženja 

otpada. U pojedinim sistemima koriste se dve ili više boja kesa da bi se vršilo razdvajanje više vrsti otpada u 

domaćinstvima. 

Iako se ne mogu koristiti sa vozilima koja vrše sakupljanje i sortiranje, mogu se koristiti u vozilima koja se koriste 

za prevoz komunalnog otpada. 

7.2 Selekcija i reciklaža otpada 

Tipične komponente sistema reciklaže otpada u cilju povraćaja materijala i izdvajanja korisnog otpada su: 

- Izdvajanje različitih komponenti na izvoru nastajanja otpada - iz domaćinstva, radnji, institucija, 

sakupljanje na ulici ili u centrima gde se sakuplja reciklabilan otpad. 

- Izdvajanje reciklabila iz ukupne mase otpada na specijalnim postrojenjima za reciklažu. 

- Priprema izdvojenih reciklabila na linijama za baliranje (papir, plastika), presovanje (metal), mlevenje 

(staklo). 

- Sakupljanje i izdvajanje organskih komponenti (kuhinjski otpad i otpad iz bašti) za kompostiranje u 

velikim postrojenjima. 

- Promocija samostalnog kompostiranja "u svom dvorištu" kroz edukaciju i uspostavljanje malih 

kompostnih bunkera. 

Osnovni način za sakupljanje sekundarnih sirovina je izgradnja mreže postrojenja za reciklažu i sakupljanje 

otpada kojom bi se sakupila najveća količina dostupnog papira, stakla, plastike i metala iz otpada iz 

domaćinstava, komercijale, industrije i vratila nazad u proces prerade. Regionalna postrojenja za sortiranje 

moraju biti izgrađena za završno sortiranje selektivno sakupljenih materijala. Ova postrojenja takođe služe i za 

pripremu materijala za transport (baliran otpad ili izdrobljen). 

Organizovanje separacije može biti : 

43

A. na mesta nastajanja (On-site.engl., in-situ.lat) 

Slika br.6 - Primarna selekcija na reciklabilni deo (plave kante) i nereciklabilni deo (zelena kanta) u Čačku 

Slika br.7 - Reciklažno dvorište 

Slika br. 8 - Reciklažni plato 

On site reciklaža je izdvajanje materijala koji se mogu reciklirati na samom mestu nastajanja, tj. stanovnici sami 

sortiraju u posebnim kontejnerima ili kesama, ili donose na posebne platoe ili na transfer stanicu, a 

zainteresovana fizička i pravna lica sakupljaju i odnose na tretman. Ovaj tip ima niz prednosti jer: 

- Uspostavlja se blizu generatora. 

- Manja je kontaminacija okolnog prostora. 

- Sirovine postižu bolju cenu na tržištu jer su manje zaprljane. 

- Redukuje cenu odlaganja, transporta otpada, tretmana. 

- Ovakve sirovine se odmah mogu plasirati i prerađivati. 

- Moraju se izgraditi objekti i ugraditi posebna oprema za tretman. 

- Mora se vršiti kontrola kvaliteta sekundarnih sirovina. 

44

- B. van mesta nastajanja, tj.na centralizovanim mestima za izdvajanje i tretman (Off-site.engl, exsitu.lat). 

Slika br. 9 - Postrojenje za of-situ reciklažu 

Slika br. 10 – Linija za of-situ reciklažu u Švedskoj 

Off-site reciklaža (na centralnom postrojenju) se primenjuje: 

- Ako on-site reciklaža nije zadovoljavajuća 

- Ako on-site reciklaža nije finansijski isplativa 

- Potreban je prostor za privremeno skladištenje materijala koji čekaju razdvajanje. 

Materijali koji se uobičajeno recikliraju na off-site postrojenju: 

- Komunalni otpad, nesortiran. 

- Ulja, rastvarači, olovni akumulatori. 

45

7.3 Postrojenje za kompostiranje otpada 

Postrojenje za kompostiranje predstavlja postrojenje za kontrolisano razlaganje biološki razgradivog otpada ili 

frakcija otpada. Cilj kompostiranja biorazgradivog otpada jeste dobijanje kvalitetnog gotovog komposta, po 

mogućstvu bez ikakvih primesa štetnih materija, koji će moći da se koristi kao sredstvo za poboljšanje kvaliteta 

zemljišta. 

Kompostiranje je potpuno prirodan postupak. Tehnički sistemi unutar postrojenja za kompostiranje nastoje da 

na što bolje mogući način stvore okvirne uslove kako bi postupci razgrađivanja i pretvaranja jedne materije u 

drugu tekli što brže i kako bi se emisija štetnih materija zadržala na što manjem nivou. 

Kompostiranje se može organizovati na različite načine shodno materijalnim mogućnostima i potrebama: 

• Kućno kompostiranje, u dvorištima individualnih domaćinstava ili u blokovima zgrada (slike br. 11. i 12.) 

Slika br. 11 - Kompostiranje u individualnim 

domaćinstvima (Čačak) 

Slika br. 12 - Kompostiranje u stambenim 

blokovima (Švajcarska) 

• Kompostna polja-kompostane, za manje gradove ili posebne namene (slika br.14.) 

Slika br. 13 - Kompostno polje u okviru Zelenila -Čačak 

• Industrijska postrojenja za gradove ili regione sa velikim brojem stanovnika (oko 1.000.000 stanovnika) 

(slika br.15.) 

46

Slika br.14 - Postrojenje za kompostiranje (Nemačka) 

Industrijska postrojenja za kompostiranje se grade za korišćenje velikog broja stanovnika. Ekonomski pokazatelju su da je isplativo ova postrojenja graditi 

za preko 1.000.000 stanovnika 

7.4 Druge tehnologije tretmana otpada 

Postoje i druge tehnologije za tretman otpada kao što su: anaerobna digestija, plazma postupak, 

solidifikacija. Navedene tehnologije se relativno slabo primenjuju u domenu tretmana komunalnog otpad, 

pa neće ni biti razmatrane . 

Insineracija je metod koji je u skladu sa Nacionalnom strategijom upravljanja otpadom prepoznat kao 

metod koji pokriva veliki broj stanovnika (oko 1.000.000 da bi bilo ekonomski isplativo). Karakteristike 

insineracije su: 

- insineracija otpada je 6 puta skuplja od deponovanja, 

- insineracija je isplativa za broj stanovnika iznad 1 milion, 

- insineracija ne eliminiše izgradnju regionalne deponije, jer 25 - 30% ostatka insineracije čini 

pepeo i šljaka, pa je stoga uvek neophodno deponovanje već samo povećava, za isti prostor, vek 

trajanja deponije, 

- zahteva visoke dodatne investicije/ troškove za rukovanje/tretman otpada, 

- insineracija je samo isplativa i poželjna ukoliko je otpad maksimalno recikliran i ako postoji 

iskorišćenje energije nastale pri sagorevanju . 

7.5 Odlaganje na deponiju 

Slika br. 15 - insinerator u Šangaju, Kina 

Sanitarne deponije predstavljaju objekte- postrojenja za dugoročno odlaganje (uklanjanje) otpada. Deponije 

predstavljaju suštinsko infrastrukturno postrojenje svakog savremenog industrijskog društva. Izgradnja sanitarnih 

deponija je ekonomski isplativa za preko 200.000 stanovnika i Nacionalnom strategijom je predloženo formiranje 

27 Regiona 

7.5.1.1.1 Vrste deponija 

47

Deponije se mogu klasifikovati na osnovu otpada koji se odlaže, forme koja je definisana lokacijom i njenom 

topografijom, kao i na osnovu tehničke opremljenosti, odnosno načina rada deponije. Tri vrste deponija, koje su 

navedene u Direktivi EU, čine grubu podelu deponija na sledeće kategorije: 

• deponija za opasan otpad 

• deponija za bezopasan otpad 

• deponija za inertan otpad 

Slika br. 16 - Deponija „Meteris“ Vranje 

7.5.1.1.2 Opšti uslovi koje lokacija za deponiju mora da ispunjava 

Izbor lokacije za izgradnju deponije i izrada projekata su složeni projekti koji zahtevaju angažovanje 

multidisciplinarnog tima. 

Neophodno je preduzimanje mera kako bi se minimizirala sledeća opterećenja i opasnosti koje potiču od 

deponija: 

• emisija neprijatnih mirisa i prašine 

• raznošenje materijala usled uticaja vetra 

• buka i saobraćaj 

• ptice, štetočine i insekti 

• stvaranja aerosola 

• požari 

I stim u vezi se treba obezbediti potpuna zaštita vazduha, vode i zemljišta 

7.6 Transfer stanice 

Prelaskom na regionalne sanitarne deponije javlja se i potreba za ustanovljavanjem transfer (pretovarnih) stanica 

koje će omogućiti ekonomičan prevoz otpada na velikim udaljenostima, od lokacije stvaranja do destinacije 

konačnog odlaganja. U zemljama EU-a, ove udaljenosti mogu biti veće i od 100 km. Ovim transfer stanicama 

takođe često upravljaju kompanije za skupljanje otpada, u ime lokalnih vlasti, bilo kroz pojedinačne ugovore ili 

kao deo celokupnog ugovora za skupljanje otpada. 

U područjima gde su deponije udaljene više od 20 km od urbanih područja, transport do deponije korišćenjem 

vozila kojim se skuplja otpad postaje neekonomičan. Postupna zamena lokalnih deponija regionalnim sanitarnim 

deponijama imaće za posledicu povećanje udaljenosti na kojima će se otpad transportovati. U pojedinim 

slučajeva, to će povećati udaljenost od deponije na znatno više od 20 km. Zbog svega toga, mora da se nađe 

ekonomičan način sakupljanja otpada i njegovog transportovanja korišćenjem odgovarajuće i ekonomične 

opreme. 

Transfer stanice su: 

♦ Lokacije gdje se otpad sakuplja pre transporta na udaljene lokacije i na taj način se primarno koriste za 

podršku lokalnom skupljanju otpada; 

48

♦ Lokacije gdje se i ostale sakupljene vrste otpada (npr. iz reciklažnih centara ili industrijskih objekata) 

mogu takođe sakupljati pre transporta na udaljene sanitarne deponije ili regionalna postrojenja za 

tretman; 

♦ Lokacije gdje se mogu smestiti sakupljačke stanice, sakupljački centri, reciklažne stanice, reciklaža. 

Primarni razlog uvođenja transfer stanica u sistem sakupljanja i transporta otpada je smanjenje troškova 

transporta do deponije. Pretovar otpada iz vozila manjih kapaciteta u posebna vozila većih kapaciteta 

omogućava: 

♦ smanjenje vremena vožnje kompletne ekipe od mesta sakupljanja do mesta odlaganja otpada, a time 

povećanje efektivnog vremena sakupljanja otpada, 

♦ smanjenje potrošnje goriva, 

♦ smanjenje troškova održavanja vozila, 

♦ smanjenje opterećenja saobraćaja, 

♦ smanjenje emisija u vazduh usled sagorevanja goriva, 

♦ smanjenje habanja i oštećenja saobraćajnica. 

Najpodesnije lokacije za gradnju opštinskih pretovarnih stanica su sadašnje službene deponije, zatvorena 

smetlišta i sl., s obzirom da transportne rute već postoje (i za njih su određeni troškovi) i da imaju (ili treba da 

imaju) potrebne urbanističke i građevinske dozvole koje se odnose na upravljanje otpadom na tom području. 

Pronalaženje alternativne lokacije podrazumeva otkup zemljišta i celokupnu proceduru dobijanja saglasnosti od 

izrade urbanističkih uslova do dobijanja građevinske i upotrebne dozvole. 

Projekti transfer stanica se međusobno mogu dosta razlikovati. U rasponu od jednostavnih površina sa čvrstom 

podlogom gdje se otpad istovaruje, i gura pravo u velike kontejnere ili kamione, do složenih pogona gdje se otpad 

sabija u za to projektovanim jedinicama za sabijanje otpada i kontejnerima. Kao sastavni deo opreme javljaju se i 

prese za sabijanje otpada u bale i rezači. 

Slika br.17 - Stanica za pretovar otpada – transfer 

Projekti Pretovarnih stanica se međusobno mogu dosta razlikovati. U rasponu od jednostavnih površina sa 

čvrstom podlogom gde se otpad deponuje i gura ravno u velike kontejnere ili kamione, do složenih pogona gde 

se otpad sabija u posebnim uređajima kompaktorima i kontejnerima. U opremu se mogu uključiti i prese za 

sabijanje otpada. Takođe, na transfer stanici uputno je predvideti i prostor za kompostiranje, reciklažu pa i za 

edukaciju javnosti o raznim pitanjima iz oblasti upravljanja otpadom, naročito iz oblasti prevencije. 

Na stanici za transfer mora biti dovoljno prostora da se otpad može gomilati do mesec dana, u ekscesnim 

situacijama (Seoske sredine gde se ne može obezbediti redovno sakupljanje u zimskom periodu) Takvo držanje 

otpada će biti i više nego dovoljno da kompenzira moguće neočekivane kvarove na vozilima zbog kojih se otpad 

povremeno ne može transportovati do sanitarne deponije. 

Pozicioniranje transfer stanica uključuje takav izbor lokacije koja može prihvatiti transportna vozila koja dovoze 

sakupljeni otpad i pretovarna veća vozila u koje se otpad pretovaruje u cilju odvoženja na deponiju. 

Lokacije transfer stanica moraju da budu saobraćajno lako dostupne, na stabilnom terenu koji može da podnese 

veća opterećenja vozila. Najbolje lokacije su već relativno obezvređena zemljišta kao što su, na primer, zatvorene 

deponije. 

49

Na osnovu prethodnih iskustava u Republici Srbiji i poznavanja lokalnih uslova transfer stanice bi trebale da budu 

stanice sa direktnim pretovarom, tj. gde bi se otpad direktno pretovarao kroz koš u odgovarajući kontejner 

(Slikabr. 18). 

Prednost ovog tipa objekta je da zahteva manje prostora, a manji su i investicioni objekti zgrade transfer stanice, 

jer nema potrebe za pretovarnom površinom. Nedostaci ovog sistema je što nema dovoljno prostora da prihvati 

povećane količine otpada u vreme vršnog opterećenja u toku dana, i nema mogućnosti za razdvajanje otpada. 

Slika br.18 -Utovar 

Sama pretovarna stanica bi trebala da se nalazi na platou koji je dovoljno prostran da dozvoli manipulisanje 

vozilom i za smeštaj dovoljnog broja kontejnera. 

50

Infrastruktura za preradu otpada

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?