Terapija dispepsije

LIJEKOVI U TERAPIJI DISPEPSIJE
ANTACIDI
Antacidi su danas lijekovi malog terapijskog značaja koji se uglavnom koriste u
suzbijanju gorušice, obično nakon preobilnih i začinjenih obroka, ili u okviru sindroma kao
neulkusna dispepsija i gastroezofagealni refluks.
Po definiciji, antacidi su lijekovi koji neutrališu povišenost kiselost želuca. To su najčešće
hidroksidi ili alkalne soli aluminijuma, magnezijuma i kalcijuma.
Najvažniji predstavnici su:
Aluminijumski antacidi
• aluminijum hidroksid
• aluminijum fosfat
• dihidroksialuminijum natrijum karbonat
(Aluminijum hidroksid)
(Alfogel)
(Kompensan)
Kombinacije sa aluminijumom, magnezijumom i kalcijumom
• aluminijum hidroksid, magnezijum karbonat i magnezijum hidroksid (Gastal)
• hidrotalcit
(Rupurut)
• magnezijum aluminijum trisilikat (Gelusil, Gelusil Lac)
Antacidi sa antiflatulansima
• aluminijum hidroksid, magnezijum hidroksid, simetikon (Duoblok)
Antacidno dejstvo se zasniva na neutralizaciji slobodnog viška HCl u želucu. Djeluju
brzo, a najbolja primjena je u slučajevima kada se simptomi pojavljuju ili se očekuju, obično
između obroka i pred spavanje.
Doziranje i način primjene
Budući da djeluju brzo i kratko, treba ih davati 4 ili više puta dnevno; ponekad je
potrebno dati dodatnu dozu čak i do jednom na svakih sat vremena. Uobičajena doza uključuje
npr. 10 ml tečnog magnezijum–aluminijum antacida 3 ili 4 puta dnevno koji doprinose
zaliječenju ulkusa, ali ne toliko uspješno kao antisekretorni lijekovi; nedostaje dokaz o vezi
između liječenja i neutralizirajućeg dejstva. Tečni preparati su efektniji od onih u čvrstom stanju.
Antacidi sa aluminijum i magnezijum jedinjenjima, koji su relativno nerastvorivi u vodi, imaju
dugotrajno dejstvo ako se zadrže u stomaku. Antacidi koji sadrže magnezijum mogu djelovati
laksativno, antacidi koji sadrže aluminijum mogu djelovati konstipacijski. Ako je bubrežna
funkcija normalna, akumulacija aluminijuma ne predstavlja rizik. Složeni preparati nemaju
vidljivih prednosti u odnosu na jednostavne preparate: neutralizirajući kapacitet je jednak.
Aktivni dimetikon (simetikon) se dodaje antacidu kao sredstvo protiv pjenušanja da bi olakšao
nadutost. Ovi preparati mogu korisno djelovati na ublažavanje štucavice. Kompleksi kao što je
hidrotalcit nemaju posebnih prednosti.
Natrijum bikarbonat, rastvoriv u vodi, je brzog dejstva, ali u većim dozama apsorbovan
bikarbonat može dovesti do alkaloze. Natrijum bikarbonat trebaju izbjegavati pacijenti koji su na
dijetama sa ograničenim unosom soli (kod pacijenata sa srčanim problemima i insuficijencijom
jetre i bubrega).
Interakcije
Antacidi se ne bi trebali koristiti u isto vrijeme sa drugim lijekovima zato što formiraju
nerastvorljive komplekse i na taj način ometaju normalnu resorpciju.
Cijena
Antacidi su veoma pristupačne cijene i nalaze se i u slobodnoj, tzv."ručnoj" prodaji.
1

• Ranitidin
• Famotidin
• Nizatidin
ANTAGONISTI H 2 - RECEPTORA
Antiulkusno dejstvo ovih lijekova je posljedica vezivanja za H 2 histaminske receptore i
smanjenja lučenja HCl iz parijetalnih ćelija.
Terapijska efikasnost je vrlo visoka:
- oko 80% ulkusa se zaliječi u toku 4-8 nedelja terapije; duodenalni brže i potpunije nego
gastrični.
- Ako se ne sprovodi profilaksa recidiva u toku prve godine poslije izliječenja ulkusa, recidivi se
javljaju u oko 60% bolesnika.
- Ranitidin, famotidin i nizatidin su jednaki po terapijskoj efikasnosti i podnošljivosti; razlike
među njima su minimalne i nisu tako bitne.
Indikacije
- ulkus želuca i duodenuma,
- neulkusna dispepsija,
- gastroezofagealni refluks,
- Zollinger-Ellisonov sindrom.
Doziranje ovih lijekova je vrlo jednostavno: mogu se davati jednom dnevno, obično
uveče, ili po potrbi dva puta dnevno tokom 4'8 nedelja. Za sprečavanje recidiva mogu se davati
jednom uveče tokom godinu dana.
Neželjena dejstva su blaga i nespecifična.
Cimetidin koji je poznat po brojnim neželjenim reakcijama i interakcijama sa drugim lijekovima
više nije registrovan u našoj zemlji.
Lijekovi koji se nalaze u prometu u našoj zemlji
• ranitidin
• famotidin
• nizatidin
(Ranitidin, Ranital, Ranisan, Ulcodin, Ulran, Ransana)
(Famotidin, Famosan, Ulfamid, Lecidil)
(Galitidin)
INHIBITORI PROTONSKE PUMPE
• Omeprazol
• Lansoprazol
• Pantoprazol
Mehanizam dejstva.
Inhibitiori protonske pumpe spriječavaju gastričnu sekreciju HCl-a time što blokiraju H + -
K + -ATPazu, ("protonska pumpa") tj. enzimski sistem koji iz parijetalnih ćelija želuca istiskuje jon
H, a iz lumena preuzima jon K.
Antisekretorno dejstvo nastupa brzo poslije uzimanja lijeka, ali dostiže maksimum nakon
3-5 dana. Kiselost želudačnog sadržaja se smanjuje jače nego poslije primjene H 2 antagonista,
a može doći i do kompletnog anaciditeta.
Farmakokinetika omeprazola i ostalih inhibitora je atipična.
- resorpcija je brza, a bioraspoloživost visoka.
2

- metabolizam u jetri je brz, pa je t/2 eliminacije iz plazme 1-2 časa, što je u nesrazmjeri sa
dužinom dejstva zbog ireverzibilne ihibicije enzima.
Interakcije omeprazola sa drugim lijekovima je češća nego lansoprazola ili
pantoprazola.
Neželjene reakcije:
- gastrointestinalne tegobe,
- bolovi u mišićima,
- otoci zglobova,
- oštećenje jetre i kostne srži,
- alergijske reakcije,
- stimulacija CNS-a (konfuzija, čak i halucinacije).
- Prvih godina poslije uvođenja ovih lijekova se strahovalo od moguće pojave karcinoida i
karcinoma želuca; sad je ta opasnost otklonjena.
Doziranje i način primjene su prilagođeni indikacijama.
• omeprazol (Omeprol, Omezol, Ortanol, Ultop)
- za ulkus duodenuma: 20 mg dnevno, 4 nedelje;
- za ukus ventrikuli 8 nedelja;
- kod recidiva 40 mg dnevno;
- dispepsija izazvana NSAIL 20 mg dnevno tokom 4 nedelje.
• lansoprazol (Lansoprol, Amarin, Lanzul)
- 30 mg jednom dnevno tokom 4 nedelja za ulkus duodenuma
- 8 nedelja za ulkus želuca.
• pantoprazol (Controloc)
- po 40 mg jednom dnevno tokom 4 nedelja za ulkus duodenuma,
- 8 nedelja za ulkus želuca.
SPAZMOLITICI
Koncept spazmolitika kao lijekova koji mogu biti muskulotropni ili neurotropni, je imao
smisla dok klinička ispitivanja nisu potvrdila njihovu malu terapisjku efikasnost i malu terapijsku
širinu.
Uvođenje efikasnijih i selektivnijih lijekova znatno je smanjilo značaj antiholinergika i
spazmolitika. U današnje vrijeme to su pomoćni lijekovi kod kliničkih sindroma kao što su:
neulkusna dispepsja, bilijarne diskinezije, iritabilni kolon i divertikuloza.
U prometu je nekoliko preparata o kojim treba znati sledeće:
• mebeverin (Rudakol) - je muskulotropni spazmolitik;
- daje se oralno 3 puta dnevno po 135 mg.
• trospijum (Spasmex) - je sintetski antiholinergik koji ne prodire u CNS jer u sebi sadrži
kvaternu amino grupu.
-.koristi se kod spastičnih bolova u digestivnom i genitourinarnom
sistemu
- daje se u dozama od1-2 x 5 mg 3 puta dnevno.
• butilskopolamin (Buscopan, Buscol) je neurotropni spazmolitik;
- kod lakših stanja daje se oralno po 10 mg ili rektalno po 7,5 mg
tri puta dnevno.
- neželjena dejstva su uglavnom antiholinergičke prirode: sušenje
usta, nadutost trbuha, opstipacija, tahikardija, retencija mokraće,
povišenje intraokularnog pritiska.
- kontraindikacije su glaukom i adenom prostate.
3

PROPULZIVI
• Metoklopramid
• Domperidon
• Cisaprid
Metoklopramid i domperidon su antagonisti dopaminskih receptora koji stimulišu
gastričko pražnjenje i intestinalnu peristaltiku, a povećavaju i jačinu kontrakcije ezofagičnog
sfinktera.
Cisaprid je stimulator peristaltike za koji se vjeruje da promoviše oslobađanje
acetilholina na crijevnom zidu; nema osobine-antagonista dopamina.
• Metoklopramid hidrohlorid (Reglan, Klometol),
- tablete 10 mg; sirup 5mg/5ml; injekcija 10 mg
Indikacije: - mučnina i povraćanje (posebno kod gastro-intestinalnih poremećaja i tretmana
citotoksicima ili radioterapijom),
- migrena
Dnevna doza metoklopramida ne smije prelaziti 500 mikrograma/kg,
- ne preporučuje se djeci i mlađim osobama
Neželjeni efekti: - ekstrapiramidalni efekti (posebno kod djece i mlađih osoba),
- hiperprolaktinemija
Mjere opreza - kod starijih osoba,
- mlađih osoba i djece,
- kod trudnoće i dojenja,
- kod oboljenja jetre i bubrega
Cijena - veoma pristupačna
• Domperidon (Tametil),
tablete 10 mg
Indikacije: - gastropareza,
- povraćanja različitih uzroka.
Kontraindikacije: - primjena antiholinergika.
Neželjena dejstva:- bol u stomaku;
Oprez: - trudnoća!
Doze: - oralno 10 - 20 mg svakih 4 - 8 sati,
• Cisaprid (Cisap, Digenol),
tablete 5 mg i 10 mg; sirup 5 mg/5 ml
Indikacije: - neulkusna dispepsija,
- gastrična staza
Doze: - 10 mg 3-4 puta dnevno ili 20 mg dva puta dnevno; 15-30 minuta prije obroka.
Neželjena dejstva: - grčevi,
- ekstrapiramidni simptomi,
- ventrikularne aritmije kod visokih koncentracija.
Cisaprid ispoljava opasne interakcije sa drugim lijekovim čiji metabolizam ide preko citohroma
(CYP3A4) kao što su: eritromicin, klaritromicin, itrakonazol, mikonazol. Zbog toga je danas broj
indikacija za ovaj lijek jako sužen.
• Napomena: Još uvijek se kod nas u terapiji dispepsije i ulkusa propisuju lijekovi za koje
nema kliničkog opravdanja kao što su neki kombinovani analgetici koji u sebi sadrže
noraminofenazon (Baralgin), lijek koji je u zemljama sa savremenom farmakoterapijom već
odavno napušten i izbačen iz upotrebe.
Isto tako, ranije se u bivšoj Jugoslaviji u terapiji ulkusne bolesti veoma često koristio antipsihotik
sulpirid (Eglonyl). Za ovaj lijek ne postoje dokazi da ima bilo kakvu kliničku opravdanost u
terapiji ulkusne bolesti. Nažalost, zabrinjavajuće je što se kod nas ovaj antipsihotik još uvijek
sporadično prpisuje bolesnicima sa ulkusnom problematikom!!!
4