МОВА - Главная страница - Одеський Національний Університет ...

ÌÎÂÀ ¹ 15
÷èùàòü, ðàâíÿòü, ðåçàòü” îò ïåðâîíà÷àëüíîãî “ïîëçòè, ïðîáèðàòüñÿ, ïðîõîäèòü” ÷åðåç ñòåïåíü
“âûðóáàòü, ðàñ÷èùàòü, ÷òîáû ïðîáðàòüñÿ, ïðîéòè” è “âëåçàòü, ÷òîáû âûðåçàòü”.  íàñòîÿùåå
âðåìÿ ïðàñëàâ. *làzo âîïëîòèëîñü â õîðâ. lazo ñð. ð. “äûðà, ëàç â îãðàäå” [21,V:935], ðóññê. äèàë.
ëàçî “ëåçâèå” (ïñêîâ.) (ïàðàëëåëüíî ñ íèìè ïðàñëàâ. *lìzî — ðóññê. ÿðîñë. ëåçî “ëåçâèå íîæà
èëè òîïîðà”, ñàìàð. ë¸çî äîëîòà, êàçàí. ëåçà æåí. ð. “ëåçâèå íîæà, áðèòâû”, äðåâíåðóññê. ëåçú
“îñòðèå êëèíêà”, ðóññê. äèàë. ëåç “áîíäàðíûé èíñòðóìåíò”, óêð. ëåçî, áåëîð. ëÿçî “îñòðèå, ëåçâèå”)
[13,Õ²V:69].
Îáðàçîâàíèå îò ãëàãîëà ïðàñëàâ. *grêzati, ïðàñëàâ. *grêza èìååò þæíî- — âîñòî÷íîñëàâÿíñêèé
àðåàë ðàñïðîñòðàíåíèÿ. Îáùèì ïðîèñõîæäåíèåì îáúåäèíåíû äèàëåêòèçìû ñëîâåí. gréza
æåí. ð. “ãðÿçü” [20,²:251], äðåâíåðóññê., ðóññêî-öåðêîâíîñëàâ. ãð#çà, ãð#ç" “ãðÿçü, òèíà”, ðóññê.
äèàë. ãðÿçà ìóæ. è æåí. ð. “íåîïðÿòíûé ÷åëîâåê” (íîâã.), “âðåäíûé, ïëîõîé ÷åëîâåê” (çàáàéê.)
[7,7:188], óêð. ãðÿçÿ æåí. ð. “ãðÿçü” [2,²:334; 13,VII:124].
Ïðîèçâîäíîå îò îñíîâû ïðàñëàâÿíñêîãî îòãëàãîëüíîãî ñóùåñòâèòåëüíîãî *morka íàçâàíèå
ìåñòà ïðàñëàâ. *morky, -úve èìååò àðåàë ðåôëåêñàöèè â óêð. äèàë. ìîðîêâà, ðîä. ï. — âè, æåí. ð.
“òðÿñèíà” (ãàëèöê.), ìîðîêâà, -âè æåí. ð. “òðÿñèíà, áîëîòî”, ìîðîêâà “áîëîòî”, áîëã. äèàë. ìðàêà
“òæ.” [13,Õ²Õ:234].
Êàê ñâèäåòåëüñòâóåò ìàòåðèàë, ïðàñëàâÿíñêèå îòãëàãîëüíûå èìåíà óçêîëîêàëüíîãî ðàñïðîñòðàíåíèÿ
ìèêðîñèñòåìû “ìåñòî” ïðåäñòàâëÿþò ñîáîé ðåçóëüòàò ñåìàíòè÷åñêèõ òðàíñôîðìàöèé
â ñòðóêòóðå ãëàãîëüíûõ îñíîâ ôèçè÷åñêîãî âîçäåéñòâèÿ, ïåðåìåùåíèÿ, ïîëîæåíèÿ â ïðîñòðàíñòâå
è ñîñòîÿíèÿ. Íàèáîëåå ÷àñòîòíû òåìïîðàëüíûå íàçâàíèÿ-àðõàèçìû â þæíîì àðåàëå,
çäåñü óñòàíîâëåíû áîëãàðñêî-ñåðáñêî-õîðâàòñêèå, ñåðáñêî-õîðâàòñêèå è õîðâàòñêî-ñëîâåíñêèå
ñîîòâåòñòâèÿ.  çàïàäíîì àðåàëå èõ ðàñïðîñòðàíåíèå îãðàíè÷åíî ÷åøñêèì è ïîëüñêèì ÿçûêàìè,
à â âîñòî÷íîì — ðóññêèì è áåëîðóññêèì. Îñîáóþ çíà÷èìîñòü ïðèîáðåòàþò ýòèìîëîãè÷åñêè
ñâÿçàííûå ñåðáñêî-ðóññêèå, ñëîâåíñêî-ðóññêî-óêðàèíñêèå, áîëãàðñêî-óêðàèíñêèå åäèíèöû.
Èçó÷åíèå ôîðìèðîâàíèÿ çíà÷åíèé ïðàñëàâÿíñêîé äèàëåêòíîé ëåêñèêè âî âñåõ å¸ ñîâðåìåííûõ
ëîêàëüíûõ ïðîÿâëåíèÿõ ïîçâîëÿåò ãëóáæå ïðîíèêíóòü â ñëîâîîáðàçîâàòåëüíóþ ñåìàíòèêó
ïðàÿçûêà, ïî-íîâîìó ïîñìîòðåòü íà ôîðìèðîâàíèå è ñèñòåìó ñâÿçåé è îòíîøåíèé ñëàâÿíñêèõ
ÿçûêîâ.
1. Áúëãàðñêà äèàëåêòîëîãèÿ. – Ñîôèÿ: ÁÀÍ, 1962–1967. — Ò. ²–V².
2. Ãð³í÷åíêî Á. Ä. Ñëîâàðü óêðà¿íñüêî¿ ìîâè. — Ê., 1958. — Ò. ², ²².
3. Åòèìîëîã³÷íèé ñëîâíèê óêðà¿íñüêî¿ ìîâè: â 7-ìè ò. / Çà ðåä. Î. Ñ. Ìåëüíè÷óêà. — Ê.: Íàóê. äóìêà, 1982–2007. —
Ò. 1–5.
4. Êóáðÿêîâà Å. Ñ. Ãëàãîëû äåéñòâèÿ ÷åðåç èõ êîãíèòèâíûå õàðàêòåðèñòèêè // Ëîãè÷åñêèé àíàëèç ÿçûêà. Ìîäåëè
äåéñòâèÿ / Èí-ò ÿçûêîçíàíèÿ ÐÀÍ / Îòâ. ðåä. Í. Ä. Àðóòþíîâà, Í. Ê. Ðÿáöåâà. – Ì.: Íàóêà, 1992. – Ñ. 84–90.
5. Êóðêèíà Ë. Â. Ïðàñëàâÿíñêèå ëåêñè÷åñêèå äèàëåêòèçìû þæíîñëàâÿíñêèõ ÿçûêîâ // Ýòèìîëîãèÿ 1979. — Ì.:
Íàóêà, 1981. — Ñ. 15–28.
6. Ðå÷íèê ñðïñêîõðâàòñêîã êœèæåâíîã è íàðîäíîã jåçèêà. — Áåîãðàä: Èíñòèòóò çà ñðïñêîõðâàòñêè jåçèê, 1959–1978. —
Êœ. ²Õ.
7. Ñëîâàðü ðóññêèõ íàðîäíûõ ãîâîðîâ / Ïîä ðåä. Ô. Ï. Ôèëèíà è Ô. Ï. Ñîðîêîëåòîâà. — Ë.: Íàóêà, 1961–1999. —
Âûï. 13.
8. Ñöÿøêîâ³÷ Ò. Ô. Ìàòýðûàëû äà ñëî¢í³êà Ãðîäçåíñêàé âîáëàñö³. – ̳íñê: Íàâóêà ³ òýõí³êà, 1972. — 619 ñ.
9. Òèì÷åíêî ª. Ê. ²ñòîðè÷íèé ñëîâíèê óêðà¿íñüêî¿ ìîâè. — Õ.; Ê.: Äåðæâèäàâíèöòâî Óêðà¿íè, 1932. — Ò. 1, 2.
10. Òðóáà÷¸â Î. Í. Î ñîñòàâå ïðàñëàâÿíñêîãî ñëîâàðÿ (Ïðîáëåìû è çàäà÷è) // Ñëàâÿíñêîå ÿçûêîçíàíèå. V Ìåæäóíàðîäíûé
ñúåçä ñëàâèñòîâ. Äîêëàäû ðîññèéñêîé äåëåãàöèè. – Ì.: Íàóêà, 1963. – Ñ. 159–195.
11. Òðóáà÷¸â Î. Í. Ïðàñëàâÿíñêàÿ ëåêñèêîãðàôèÿ // Ýòèìîëîãèÿ 1987. — Ì.: Íàóêà, 1985. — Ñ. 3–19.
12. Òðóáà÷¸â Î. Í. Ïðèíöèïû ïîñòðîåíèÿ ýòèìîëîãè÷åñêèõ ñëîâàðåé ñëàâÿíñêèõ ÿçûêîâ // Âîïð. ÿçûêîçíàíèÿ, 1957. –
¹ 5. – Ñ. 58–72.
13. Ýòèìîëîãè÷åñêèé ñëîâàðü ñëàâÿíñêèõ ÿçûêîâ: Ïðàñëàâÿíñêèé ëåêñè÷åñêèé ôîíä / Ïîä. ðåä. Î. Í. Òðóáà÷åâà. – Ì.:
Íàóêà, 1974–2007. — Âûï. 1–33.
14. Bartoš F. Dialektický slovník moravský. — Praha, 1906 (Archiv pro lexikografii a dialektologii, è. 6).
15. Bezlaj F. Etimološki slovar slovenskega jezika. Kn. 3. — Ljubljana: Slov. Akad. Znanosti in Umetnosti. Institut za slovenski
jezik, 1975–1995.
16. Gebauer J. Slovnik staroèeský. — Praha, 1903–1913. — D. 1–2.
17. Hraste M., Šimunoviæ P. Èakavisch-deutsches Lexicon / Unter Mitarbeit und Redaktion von R. Olesch // Slavistische
Forschungen 25/1. — Köln-Wien, 1979. — T.1.
18. Machek V. Etymologický slovník jazyka èeského a slovenského. — Praha: ÈSAV, 1957.
19. Phuhl Dr. £uiski serbski s³ownik. — Budyšin, 1866.
20. Pleteršnik M. Slovensko-nemški slovar. — Ljubljana: Knezoškobijstvo, 1884–1895. — B.1,2.
21. Rjeènik hrvatskoga ili srpskoga jezika. — Zagreb: Jugoslavenska Akademija znanosti, 1880–1967.
22. Skok P. Etimologijski rjeènik hrvatskoga ili srpskoga jezika. — Zagreb: JAZU, 1971–1973. — Knj. 1–3.
86