Milli Zeka
Description
Description
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Dәrsdәn sonra asudә saatlarını o dövrdә şәhәrdә<br />
şöhrәt tapmış Sabir kitabxanasında keçirirdi.<br />
Şәhәrdә yaşamadığı üçün onu kitabxananın daimi<br />
üzvlüyünә qәbul etmirdilәr. Kitabları yalnız<br />
kitabxananın özündә oxumağa icazә verilirdi. Buna<br />
görә dә hәr bir kitabı azı bir aya oxuyub qurtarırdı.<br />
Divanbәyoğlunun "Can yanğısı" kitabına elә<br />
bağlanmışdı ki, onu ancaq iki aya oxuyub<br />
qurtarmışdı vә sonralar bu kitabın üstündә, özünün<br />
dediyi kimi, ilk uğursuzluğa düçar olmuşdu.<br />
Mәsәlә belә olmuşdu: texnikumun әdәbiyyat<br />
müәllimi Zәkәriyyә bәy sinifdә hansı әsәrdәnsә<br />
dәrs keçdiyi zaman bir uşaqdan soruşmuşdu:<br />
"Kitabda oxuduğun "tale" sözünün mәnası nәdir?"<br />
Hәmin şagird cavab verә bilmir. Sonra müәllim<br />
o biri şagirdlәrdәn soruşur. Heç kәs bilmir. Növbә<br />
ona çatanda qürurla ayağa qalxıb deyir: “Müәllim,<br />
tale arvad demәkdir”.<br />
Bu sözü eşidәn, Zәkәriyyә bәy ucadan elә<br />
gülmәyә başlayır ki, şagirdlәr dә ona qoşulurlar.<br />
Qılman pәrt olur. Axı "Can yanğısı" kitabında<br />
çәkilmiş bir şәkildә әsәrin qәhrәmanı qucaqladığı<br />
qadına deyir:"Sәn mәnim taleyimsәn". İndi<br />
Zәkәriyyә müәllim niyә buna gülür? Müәllim<br />
sonra: "Yox, Qılman, tale arvad demәk deyil",<br />
–deyib "tale" sözünün mәnasını izah edir. Qılman<br />
İlkin bu әhvalatı hәyatının ilk uğursuzluğu kimi<br />
xatırlayır.<br />
Pedaqoji texnikumda oxuyarkәn Əzizbәyov<br />
kitabxanası nәzdindә Yazıçılar İttifaqının әdәbiyyat<br />
dәrnәyindә yaxından iştirak edir. O zaman bu<br />
dәrnәyә әvvәlcә şair Almas İldırım, sonralar isә<br />
Seyid Hüseyn rәhbәrlik edirdi. Bu dәrnәkdә o,<br />
әdәbi yaradıcılığa çox isinişir, Seyid Hüseynin<br />
kömәkliyi ilә ilk hekayәlәrini yazır. Bu hekayә -<br />
lәrdәn biri "Hücum" jurnalında dәrc edilir.<br />
Xaçmaz rayonunda müәllimlik etdiyi illәrdә<br />
ölkәdә kollektivlәşmә gedirdi. Yoxsul vә ortabab<br />
kәndlilәr kolxozlarda birlәşmişdilәr. Lakin<br />
hökumәtin bu siyasәti ilә razılaşmayan mülkәdarlar<br />
kolxozların әleyhinә çıxmış vә hökumәtin tәqibin -<br />
dәn qorxaraq qaçıb gizlәnmişdilәr. Xaçmazda da<br />
vәziyyәt eyni idi. Torpaqları әllәrindәn alınmış<br />
varlılar kәndin әtrafındakı meşәliklәrdә gizlәnәrәk<br />
tez-tez sovet idarәlәrinә basqın edirdilәr. Kәnd<br />
sovetinin gәnc sәdri Qılman İlkini hücumlardan<br />
qorumaq mәqsәdilә onu öz evindә saxlayır.<br />
Kәnd mәktәb binası bәrbad halda idi. Böyük<br />
bir tövlәni tәmizlәyib, ona bir neçә pәncәrә açaraq,<br />
dәrs otağı halına salmışdılar. Mәktәbyaşlı uşaqların<br />
çoxu mәktәbdәn kәnarda qalmışdı. Qılman ilk<br />
gündәn evlәri gәzәrәk uşaqların hamısını mәktәbә<br />
toplamışdı. Bu xәbәr meşәlәrdә gizlәnmiş bәzi<br />
valideynlәrә çatdıqda Qılmanı hәdәlәyәrәk ona<br />
xәbәr göndәrmişdilәr ki, bizim uşaqları zorla<br />
<strong>Milli</strong> Zəka<br />
mәktәbә cәlb etmәsin. Buna görә kәnd sovetinin<br />
sәdri onu möhkәm qoruyurdu. Hәtta gecәlәr onunla<br />
bir otaqda yatırdı. Qılman müәllim arada mәktәbә<br />
bәzi tәdris lәvazimatı almaq üçün bir neçә günlüyә<br />
Bakıya gәlir, kәndә qayıtdığı zaman bütün kәnd<br />
әhalisini matәm içindә görür. Mәlum olur ki, bir<br />
gecә qaçaqlar kәnd soveti sәdrinin evinә basqın<br />
edәrәk onu öldürüblәr. Qıl man başa düşür ki,<br />
qaçaqlar onu öldürmәk üçün gәlibmiş. Bundan<br />
sonra rayon rәhbәrliyi kәndi qorumaq üçün milis<br />
işçilәri göndәrir. Bu hadisәdәn sonra o, kәnddә<br />
hәmişә hәyәcan içindә yaşayır. Tәdris ili başa çatan<br />
kimi, Maarif Nazirliyinә bildirir ki, daha Xaçmaz<br />
kәnd mәktәbinә qayıdası deyil.<br />
Bundan sonra Qılman İlkin müәllimlikdәn әl<br />
çәkәrәk mәtbuat sahәsindә çalışır. O, "Gәnc işçi"<br />
qәzetindә әdәbi işçi olur. Redaksiyanın binası<br />
İsmailiyyә binası ilә üzbәüzdә yerlәşdiyi üçün teztez<br />
oradakı Proletar Yazıçıları Cәmiyyәtinә gedir,<br />
hәtta orada çağırılmış yığıncaqlarda yaxından<br />
iştirak edir. Görkәmli Azәrbaycan yazıçılarını<br />
yaxından tanıyır, tez-tez redaksiyaya gәlәn Mikayıl<br />
Müşfiq, Süleyman Rüstәm, Seyid Hüseyn vә<br />
başqaları ilә yaxından tanış olur.<br />
Qılman İlkin 1932-ci ildә Azәrbaycan Pedaqoji<br />
İnstitutunun Ədәbiyyat vә tarix fakültәsinә daxil<br />
olur. Eyni zamanda әdәbi yaradıcılığa başlayır.<br />
Əvvәllәr Əli Vәliyev, Zeynal Xәlil vә Mikayıl<br />
Müşfiqin әsәrlәri barәdә tәnqidi mәqalәlәr yazır.<br />
1938-ci ildә institutda Müşfiq haqqında keçirilәn<br />
әdәbi gecәdә Müşfiqin uşaq şeirlәri barәdә etdiyi<br />
mәruzәnin üstündә çox keçmir ki, başı bәlalar çәkir.<br />
Müşfiqin hәbsi ilә bağlı tez-tez <strong>Milli</strong> Tәhlükәsizlik<br />
Komitәsinә çağırılır, sorğu-suala tutulur:"Nә üçün<br />
Müşfiq mәruzәni mәhz sәnә tapşırıb, sәn Müşfiqin<br />
evindә olmusanmı?" kimi hәdәlәyici suallar onu<br />
sarsıdır, sakit hәyatını pozurdu. Hәmin günlәrdә<br />
ümumiyyәtlә, institutda gәrgin vәziyyәt yaran -<br />
mışdı. İnstitutun partiya tәşkilatının katibi ermәni<br />
Budaqov hamıdan şübhәlәnir, hamının üzәrindә<br />
nәzarәt qoyurdu. Birini çağırıb o birinin hәrәkәt -<br />
lәrinә göz olmağı tapşırırdı. Müәllimlәr vә tәlәbә -<br />
lәr içәrisindә bir-birinә inamsızlıq yaranmışdı. Heç<br />
kәs bir-birinә inanmırdı, yalnız institutu bitirәndәn<br />
sonra tәlәbәlәr azad nәfәs ala bilirdilәr.<br />
İnstitut hәyatı gәnc Qılmana mәnfi tәsir<br />
etmişdi, onu çox bәdbinlәşdirmişdi. İkinci Dünya<br />
müharibәsi onu düşgün әhval-ruhiyyәdәn xilas edir.<br />
Xәstәliyinә görә hәrbi xidmәtdәn azad olsa da<br />
1941-ci ildә partiyanın Mәrkәzi Komitәsi tәrәfin -<br />
dәn Cәnub cәbhәsinә hәrbi xidmәtә göndәrilir.<br />
Sovet qoşunları 1941-ci ildә İranı işğal<br />
etdikdәn sonra Azәrbaycandan Güney Azәrbaycana<br />
100 nәfәrәdәk ziyalı göndәrilmişdi. Onların<br />
içәrisindә hәr cür peşәdәn olan adamlar, o cüm -<br />
45
Change language