Milli Zeka

44
Milli Zəka
Teymur ƏHMƏDOV,
filologiya elmlәri doktoru, professor
Bütöv bir әsrә bәrabәr yaşamış Xalq
yazıçısı Qılman İlkinin ömür yolu heç
zaman hamar olmamışdır. Çox enişyoxuşlar
aşmış, acılı-ağrılı günlәr yaşa mışdır. O,
1914-cü ilin 28 aprel günündә Bakının Mәrdәkan
qәsәbәsindә anadan olmuşdur. Kiçik yaşlarında
ikәn atasını itirir. Sәkkiz nәfәrdәn ibarәt ailә
qoca ananın öhdәsindә qalır. Özündәn yaşlı
qardaşlarının qayğısı ilә böyüyür. Ailәnin
vәziyyәti ağır olduğundan Qılman kiçik yaş -
larından qardaş larına kömәk etmәyә baş layır:
gül sulayır, dәri duzlayır. Qәpik-quruş qazanır.
Mәrdәkanda H.Z.Tağıyevin tikdirdiyi mәktәbdә
ibtidai tәhsil alır. Mәktәbin dördüncü sinfindә
oxuyarkәn bir gün müәllim onlara kitabdan şair
Hüseyn Cavidin "Öksüz Ənvәr" mәnzum
hekayәsini oxuyur. Hekayәdә atadan-anadan
mәhrum olan yetim Ənvәrin ağır-әzablı hәyatı
tәsvir olunurdu. O öz hәyatını Ənvәrin hәyatına
oxşadır. Onu ağlamaq tutur vә bәrkdәn ağla -
mağa başlayır. Müәllim onu sakitlәşdirmәyә
çalışsa da, o heç cür sakitlәşә bilmir. Müәllim
axırda onu sinifdәn çıxararaq deyir ki, çıx
bayırda nә qәdәr istәyirsәn ağla, sakitlәşәndәn
sonra gәlәrsәn. Zәng olur, tәnәffüs zamanı içәri
girәrkәn sinif yoldaşları onu lağa qoymağa
başlayırlar: “Adә, nә oldu, xortdan gördün elә
ağlayırdın?”
ƏSRİN YAŞIDI
O, yoldaşlarına heç bir söz demәsә dә, özü başa
düşmürdü ki, ona nә olub. O, axşamadәk, hәtta
yatağına uzanıb yatarkәn fikirlәşirdi. Hәr şey onun
gözlәrindә başqalaşmışdı. Elә bil hәyat da onun
üçün әvvәlki kimi deyildi. Onu lağa qoymuş
yoldaşlarının vәziyyәtinә acıdı. Ona elә gәlirdi ki,
yetim Ənvәrin ağır vәziyyәti onların heç birini
narahat etmir.
Günlәr keçir. Vaxtilә gördüyü şeylәr indi ona
çox qәribә vә daha gözәl görünürdü...
O, sehrә düşmüşdü. Sәnәtin cazibәdar sehrinә!
Lakin bu, hәlәlik onun üçün tam aydın deyildi. O, yalnız
bir şeyi başa düşürdü, çoxlu kitab oxumaq istәyirdi.
İllәr keçәndәn sonra onun ürәyinә düşmüş bu
sәnәt toxumu cücәrmәyә başladı. On illik kәnd
mәktәbini qurtarandan sonra Bakı şәhәrindә 18
nömrәli pedaqoji mәktәbә әrizә verdi vә qәbul edildi.
Şәhәr hәyatı onun sәnәtә olan mәhәbbәtini daha da
qüvvәtlәndirdi. Lakin o biri tәrәfdәn onun qarşısında
çәtinliklәr yaratdı. O, hәr gün şәhәrә gәlmәli idi.
Doğrudur, Suraxanıdan şәhәrә elektrik qatarı
işlәyirdi. Mәrdәkandan Suraxanıya gәlmәk isә çox
çәtin idi. Bu yolda nәqliyyat müntәzәm işlәmirdi.
Texnikumda dәrslәr saat 1-dәn sonra başlayır -
dı. Dәrsә çatmaq üçün o, sübh tezdәn evdәn çıxmalı
idi. Alaqaranlıqda Mәrdәkandan Suraxa nıyadәk
uzanan yol çox qorxulu olurdu, bәzәn canavarlara
da rast gәlmәk olurdu. Qılmanın bәxti onda
gәtirirdi ki, yolda şәhәrә meyvә daşıyan arabalara
rast gәlirdi. Bu da onun Suraxanıya tez çatmasına
imkan yaradırdı. Suraxanıdan şәhәrә isә yol çox
rahat idi. Elektrik qatarı müntәzәm işlәyirdi. Lakin
dәrsdәn evә qayıdarkәn axşam düşürdü. Buna görә
anası bütün gününü nigaran çılıq içindә keçirirdi.
Onlar payızın axırınadәk dözdü. Qabaqda qış
gәlirdi. O, şәhәrdә bir mәnzil kirәlәmәyә mәcbur
oldu. İki-üçmәrtәbәli evlәrin zirzәmilәrindә ucuz
qiymәtә kirәlәdiyi nәm, soyuq bucaqlarda siçanlar
ona sübhәdәk yatmağa mane olurdu.
Texnikumda tәhsil beşillik idi. O, 1925-ci ildә
daxil olduğu texnikumu 1930-cu ildә qurtarmalı idi.
Lakin tәlәbәlәri bir il tez, yәni 1929-cu ildә
buraxdılar. Deyirdilәr ki, kәndlәrdә müәllim çatış -
mır. Elә buna görә dә onları kәndlәrә göndәrirdilәr.
Qılman da Xaçmaz rayonuna ezam olunmuşdu.
Tәsәvvür edin, 14 yaşında yeniyetmә gәnc Xaçmazda
hәm müәllim, hәm dә mәktәb müdiri
işlәyirdi. Texnikumda oxuduğu illәri heç zaman
unut murdu. O zaman şәhәr mәktәblәrindә әksәriy -
yәti Türkiyәdәn dәvәt edilmiş müәllimlәr dәrs
keçir di. Onun ürәyinә düşmüş sәnәt mәhәbbәti bu
müәllimlәrin tәsiri altında daha da güclәnirdi.