Milli Zeka

32
Milli Zəka
Ъямиля ЧИЧЯК
SƏNİ O DAĞLARIN QOYNUNDA GÖZÜ YOLDA
QOYDUĞUMUZ ÜÇÜN BİZİ BAĞIŞLA, BAĞIŞLA BİZİ, ANA!..
Êÿë áÿ úÿð! Áó ñþç ùÿð äÿ ôÿ äè ëè ìÿ ýÿ -
ëÿí äÿ, áó êÿë ìÿ ùÿð äÿ ôÿ ãó ëà üû ìà
÷à òàí äà è÷èì äÿí ýè çèë òè êå ÷èð, ìÿ íè
ñî éóã òÿð áà ñûð. ×öí êè ãîé íóí äà äöí éà éà ýþç
à÷ äû üûì, Éåð öçö íöí úÿí íÿò ýó øÿ ñè áó óëó òîð -
ïàã óçóí èë ëÿð äèð ÿñèð ëèê äÿ äèð. Àõû ìÿí áó óëó
òîð ïàã äà äî üóë ìó øàì. Ýþ çöí äÿí þï äö éö ìöç,
ýåúÿ-ýöíäöç ñåâÿ-ñåâÿ âÿñô åòäèéèìèç áóëàãëàðûìû
çûí ýþ çöí äÿí èí äè íàí êîð åð ìÿ íè ëÿð ñó è÷èð.
Ìÿí Êÿë áÿ úÿ ðÿ ðà éîí ìó äå äèì? Äè ëèì ãó -
ðóñóí ìÿíèì. Êÿëáÿúÿð ðàéîí éîõ, ñÿìàíûí ÿíýèí
ëèê ëÿ ðè íÿ óúà ëàí, ãàð òàë ëà ðûí ãûé âó ðóá, éó âà
ãóðäóüó áèð äöíéàäûð. Òÿáèÿòèí åëìÿ ìÿëóì îëìà
éàí, ùÿ ëÿ þé ðÿ íèë ìÿ éÿí ãàð òàë íþâ ëÿ ðè ìÿùç
Êÿë áÿ úÿð äàü ëà ðûí äà éó âà ãó ðóð, ÿí ýèí ñÿ ìà -
ëàð äàí àøà üû éà – äÿ ðèí äÿ ðÿ ëÿ ðÿ, ñûë äû ðûì éàð -
üàí ëà ðà òà ìà øà åäèð. 1936 êâàä ðàò êè ëî ìåòð ëèê
ÿðà çè ñè îëàí áó ýþ çÿë ëèê ñÿë òÿ íÿ òè úàí ëû òÿ áèÿò
ìó çå éè äèð. Ìó çåé äå äèì, ãîé ðÿù ìÿò ëèê Øà ìèë
ßñ ýÿ ðî âóí íà ðà ùàò ðó ùó øàä îë ñóí, óçóí èë ëÿð
ÿð çèí äÿ îíóí ýÿð ýèí ÿìÿ éè, áþ éöê ôÿ äà êàð ëû üû
ùå ñà áû íà éà ðà äû ëàí, Éåð öçöí äÿ òà éû-áÿ ðà áÿ ðè
îë ìà éàí óíè êàë åêñ ïî íàò ëà ðà ìà ëèê òà ðèõ ìó çå -
éè éà äû ìà äö øöð. Áó ìó çå éè ýþ ðÿí ëÿð ãÿ äèì
Êÿë áÿ úÿ ðèí äö íÿ íè íÿ ùåé ðÿò ëÿ ðè íè ýèç ëÿ äÿ áèë -
ìèðäèëÿð. Êÿëáÿúÿðèí ùÿð ãàéà ïàð ÷àñû áèð òàðèõäèð.
Áó ðà äà ÿëèí ëÿ òî õóí äó üóí, ýþ çöí ëÿ
ýþð äö éöí ùÿð íÿ âàð ñà, ãèé ìÿ òè áè ëèí ìÿ éÿí
áèð ñÿð âÿò äèð. Ùà âà ñû, ñó éó, ÷þ ëö-÷ÿ ìÿ íè, ÷è ÷ÿê -
ëÿðè úàí äÿðìàíûäûð. Ãÿäèì äþâðëÿðäÿ Êÿëáÿúÿðÿ
ýÿë ìèø áèð ñÿé éàù áó éå ðè “ÿáÿ äè äè ðè ëèê
îúà üû” àä ëàí äû ðûá. Àì ìà èí äè áó äè ðè ëèê îúà üû
ÿñàðÿò àëòûíäàäûð. Ðóñ îðäóñóíóí êþìÿéè èëÿ åðìÿ
íè ãÿñá êàð ëà ðû 1993-úö èë àï ðåë àéû íûí 2-äÿ
÷îõ äàí ùÿñ ðÿ òèí äÿ îë äóã ëà ðû Êÿë áÿ úÿ ðÿ ùö úóì
åäÿ ðÿê èí ñàí ëà ðûí èë ëÿð óçó íó ãó ðóá-éà ðàò äûã -
ëà ðû íû òàð-ìàð åò äè ëÿð, áó éåð ëÿ ðè âè ðàí ãîé äó -
ëàð, ãûç-ýÿ ëèí ëÿ ðèí èñ ìÿ òè íÿ ÿë óçàò äû ëàð, ùÿ ëàê
îë ìóø ÿð îüóë ëà ðûí áàð ìàã ëà ðû íû êÿ ñÿ ðÿê íè øàí
öçöê ëÿ ðè íè ÷û õàðò äû ëàð. Åð ìÿ íè áàð áàð ëà ðû òÿ ðÿ -
ôèí äÿí Êÿë áÿ úÿ ðèí òÿ áèè ñÿð âÿò ëÿ ðè òà ëàí äû, éå ðè,
ýþ éö îä ëà ðà ãà ëàí äû.
Éàõ øû éà äûì äà äûð, áèð êÿë áÿ úÿð ëè ãà äûí-àíà
êþ÷ êöí ëöê äþâ ðö àù-íà ëÿ ÷ÿ êèá äå éèð äè: “Ö÷ íè -
øàíëû ãûçûìà òóòäóüóì úåð-úåùèç òàâàíà äÿéèðäè.
Áèð ÷þï áå ëÿ ýþ òöð ìÿ äÿí Êÿë áÿ úÿ ðè òÿðê åò äèê,
êþ÷ êöí îë äóã...”
“Êþ÷ êöí” – íå úÿ äÿ öðÿ êàü ðû äàí, öðÿê äàü -
ëà éàí ñþç äöð áó ñþç. Èí ñàí äà þç þë êÿ ñèí äÿ êþ÷ -
êöí îëàð ìû? Þç âÿ òÿ íèí äÿ âÿ òÿí ñèç îëàð ìû?
Éà äû ìà Àçÿð áàé úà íûí Serbiéà äà êû ôþâ ãÿ ëà -
äÿ âÿ ñÿ ëà ùè éйÿò ëè ñÿ ôè ðè, Rumыnиyada åð ìÿ íè ëÿ -
ðèí õàë ãû ìû çûí ÿëåé ùè íÿ àïàð äû üû òÿá ëè üà òûí
ãàðøûñûíû úÿñàðÿòëÿ àëàí, òöðê äöíéàñûíûí ãÿääàð
äöø ìÿ íè Àíä ðî íè êÿ ùåé êÿë ãî éóë ìà ñû íà ìà íå
îëàí, èì êàí âåð ìÿ éÿí åëîü ëó ìóç, áþ éöê âÿ òÿí -
ïÿð âÿð Åë äàð Ùÿ ñÿ íî âà ñÿ ìè ìè ùèñ ëÿ ðèì ëÿ ùÿñð
åò äè éèì “Éàõ øû äû” øåè ðè íèí áèð áÿí äè äöø äö:
Âÿ òÿí äÿ éà øà äûã âÿ òÿí ñèç, ãàð äàø,
Ãàë ìû øûã êöë ôÿò ñèç-÷ÿ òÿí ñèç, ãàð äàø,
Ðóù íå úÿ éà øà йар áÿ äÿí ñèç, ãàð äàø,
Þë ìÿ éÿ î éå ðèí äö çö éàõ øû äû.
Àëëàùûì, êÿðÿìèíÿ øöêöð, ñÿí íèéÿ áóíëàðû âÿòÿí
ñå âÿð èí ñàí ëà ðà ðÿ âà ýþ ðöð ñÿí àõû, íè éÿ?..
Ìÿí íèéÿ ãÿëáèì ãàí àüëàéà-àüëàéà, ýþçëÿðèìäÿ
éàø ýþéíÿéÿ-ýþéíÿéÿ Êÿëáÿúÿðè âÿñô åòìÿêäÿí
äîéìóðàì? ×öíêè âàõòèëÿ Êÿëáÿúÿðèí – àíà éóðäóí
ãÿäðèíè áèëìÿìèøèê. Òÿêúÿ Êÿëáÿúÿðèíìè?
Õåéð, áö òþâ ëöê äÿ äöø ìÿí òàï äà üûí äà èí ëÿ éÿí
Çÿíýÿçóðóí, Ãàðàáàüûí âÿ áàøãà èòèðèëÿí ãÿäèì
Àçÿð áàé úàí òîð ïàã ëà ðû íûí ãÿ äèð-ãèé ìÿ òè íè áèë -
ìÿ ìè øèê. Ìÿí áó ýöí äÿ íà ìó ñó äöø ìÿí ÿëè íÿ
êå÷ ìÿ ñèí äå éÿ þçö íö ãà éà ëàð äàí àòàí ãåé ðÿò ëè
Êÿëáÿúÿð ãûç-ýÿëèíëÿðèíèí, àíà-áàúûëàðûíûí ñÿñèíè,
ùàðàéûíû åøèäèðÿì. Âÿ éàäûìà ÿñàòèðëÿðäÿí, íàüûë
ëàð äàí, ÿô ñà íÿ ëÿð äÿí ýÿ ëÿí, äöø ìÿí ÿëè íÿ
êå÷ìÿñèí äåéÿ Òàíðûéà öç òóòàí, äàøà, ãàéàéà
÷åâðèëìÿñèíè äèëÿéÿí ãûçëàðûìûç, ýÿëèíëÿðèìèç äöøöð.
Äöøöíöðÿì êè, î ÿéèëìÿç ãàéàëàð, äàøëàð ñÿëòÿíÿòèíè
äèíäèðñÿí, íÿëÿð äàíûøìàç!..
Àé ðû ëû üûí áó ãÿ äÿð óçóí âÿ öçöí òö ëö, áóí úà
úÿ ùÿí íÿì îë äó üó íó êèì áè ëÿ áè ëÿð äè? Àíà áÿò -
íèí äÿ êþ÷ êöí äö øÿí âàð ëûã ëà ð, òÿ çÿ úÿ àéàã òó -
òóá ýÿ çè øÿí ôè äàí ëà ð èí äè бир иэид юмрц
йа ша йыrлар...
Ìÿ íèì äÿ éà øû ìûí öñ òö íÿ éàø ýÿ ëèð. Áèð
âàõò ëàð òÿð ÷è ÷ÿê êè ìè îë ñàì äà, èí äè äö øöí úÿ -
ëÿð ãîé íóí äà, ôè êèð ëÿð àëÿ ìèí äÿ, ãÿì äÿð éà ñûí -
äà éàì. Èí äè ãÿ ëÿ ìè ìÿ ýöú âå ðè ðÿì. Êþí ëö ìö
öøö äÿí, öðÿ éè ìè ýþé íÿ äÿí éà ðà ëû éà çû ëàð éà çû -