19.02.2015 Views

Magonjwa ya kuku - 4-H Africa Knowledge Center.

Magonjwa ya kuku - 4-H Africa Knowledge Center.

Magonjwa ya kuku - 4-H Africa Knowledge Center.

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>Magonjwa</strong>(<strong>ya</strong>(<strong>kuku</strong>(((<br />

Muhtasari:(kuenea(<strong>kuku</strong>(magonjwa(kuambukiza(ndege(wengi(katika(kundi(na(kuwa(na(athari(kuporomoka(katika(uzalishaji(na(kiasi(cha(vifo(v<strong>ya</strong>(<br />

<strong>kuku</strong>.(Kwa(hiyo(ni(muhimu(kujifunza(kuhusu(magonjwa(<strong>ya</strong>(kawaida(hivyo(unaweza(kuamua(matibabu(sahihi(mbinu(kwa(ajili(<strong>ya</strong>(kuambukizwa(ndege(<br />

yoyote.((<br />

Sehemu-muhimu:(Kuzuia(magonjwa(ha<strong>ya</strong>(ni(mara(nyingi(rahisi(zaidi(<strong>ya</strong>(kujaribu(kutibu(na(kudhibiti(<strong>ya</strong>o.(Nzuri(<strong>ya</strong>(usafi(wa(mazingira(katika(nyumba(<br />

<strong>ya</strong>(<strong>kuku</strong>,(kuosha(viatu(na(nguo(kati(<strong>ya</strong>(kujali(kwa(makundi(mbalimbali(<strong>ya</strong>(<strong>kuku</strong>,(na(ufugaji(mazoea(mazuri(<strong>ya</strong>(kusaidia(ili(kuzuia(ugonjwa(huo(katika(<br />

kundi(lako(<strong>kuku</strong>.((<br />

The 4-H Global <strong>Knowledge</strong> <strong>Center</strong>


Newcastle)Disease(<br />

Kusababisha<br />

Yanayoathiri(virusi(<br />

aina(zote(za(<strong>kuku</strong><br />

Umri)<br />

walioathirika<br />

Miaka(yote<br />

Dalili)(Hai) Dalili)(Wafu) Maambukizi Matibabu Kuzuia<br />

Kinga&<strong>ya</strong>&ishara:(chaf<strong>ya</strong>,(<br />

gasping(<strong>ya</strong>(hewa,(<br />

kukohoa,(drooping(<br />

mbawa<br />

Ujasiri&matatizo:(<br />

wakasokota(kichwa(/(<br />

shingo,(circling,(<br />

kupooza,(kutetemeka(<br />

misuli<br />

Utumbo&matatizo:(<br />

kijani(watery(kuhara,(<br />

matatizo(<strong>ya</strong><br />

Yai&mabadiliko:(<br />

kushuka(kwa(uzalishaji,(<br />

thinAshelled(ma<strong>ya</strong>i<br />

ishara&nyingine:(uvimbe(<br />

kuzunguka(macho(na(<br />

shingo,(kufa(ghafla<br />

• Hewa(kifuko,(<br />

trachea(<br />

kuvimba<br />

• Umwagaji(<br />

damu(<br />

matangazo(<br />

kwenye(<br />

proventriculus(<br />

au(matumbo,(<br />

au(kuangalia(<br />

maeneo(<br />

<strong>ya</strong>siyokuwa(<strong>ya</strong>(<br />

proventriculu,(<br />

utumbo,(na(<br />

tonsil(cecal<br />

• Kuambukizwa(<br />

virusi(v<strong>ya</strong>(ndege(<br />

kuenea(katika(<br />

kinyesi(na(kwa(<br />

kukohoa(/(chaf<strong>ya</strong>.<br />

• Ndege(nyingine(<br />

kupata(virusi(kwa(<br />

kuwasiliana(moja(<br />

kwa(moja(na(<br />

kinyesi(<br />

kuambukizwa(kwa(<br />

chakula,(maji,(au(<br />

takataka<br />

• Ndege(wanaweza(<br />

pia(kuwa(na(<br />

maambukizi(<strong>ya</strong>(<br />

inhaling(Droplets(<br />

kupumua((kinga(<strong>ya</strong>(<br />

karibu(na(ndege(<br />

walioambukizwa(<br />

ni)<br />

Hakuna<br />

Ukolezi:(Je,(si(kuleta(ndege(<br />

nje(katika(kondoo;(wala(<br />

matumizi(<strong>ya</strong>(bidhaa(ambayo(<br />

kuja(katika(kuwasiliana(na(<br />

ndege(nyingine.<br />

Usafi&wa&mazingira:(Ondoa(<br />

na(kuharibu(ndege(<br />

wagonjwa,(kushika(wadudu(<br />

nje(<strong>ya</strong>(kuwasiliana(na(kundi.<br />

Yote&katika&yote;out:(Keep(<br />

umri(mmoja(tu(katika(<br />

shamba(kwa(wakati(mmoja,(<br />

Je,(si(<strong>kuku</strong>bali(ndege(wa(<br />

af<strong>ya</strong>(haijulikani.<br />

Chanjo:(Tatu(tofauti(chanjo(<br />

za(kutosha(na(kupungua(<br />

kwa(kiasi(cha(ugonjwa(kwa(<br />

kundi.<br />

The 4-H Global <strong>Knowledge</strong> <strong>Center</strong>


Coccidiosis(<br />

Kusababisha<br />

Vimelea(kwamba(<br />

uharibifu(wa(<br />

matumbo(<strong>ya</strong>(<strong>kuku</strong><br />

Umri)<br />

walioathirika<br />

Vijana(ndege<br />

Dalili)(Hai) Dalili)(Wafu) Maambukizi Matibabu Kuzuia<br />

Kula&na&uzito:(si(kula(<br />

vizuri,(si(kupata(uzito<br />

Utumbo&matatizo:(<br />

kuharisha((inaweza(<br />

kuwa(umwagaji(damu),(<br />

upungufu(wa(maji(<br />

mwilini<br />

Kifo:(Baadhi(<strong>ya</strong>(ndege(<br />

inaweza(kufa.<br />

• Kuambukizwa(<br />

vimelea(v<strong>ya</strong>(<br />

ndege(kuenea(<br />

katika(kinyesi.<br />

• Ndege(nyingine(<br />

kupata(<br />

kuambukizwa(<br />

kwa(kula(kinyesi(<br />

juu,(v<strong>ya</strong>kula(<br />

uchafu,(nk<br />

A(high(dozi(<br />

<strong>ya</strong>(madawa(<br />

<strong>ya</strong>(kulev<strong>ya</strong>(<br />

unaweza(<br />

kuongezwa(<br />

kwa(kulisha(<br />

kuua(<br />

vimelea.<br />

Kuongeza&madawa&<strong>ya</strong>&<br />

kulisha:(Nipe(<strong>kuku</strong>(<br />

kipimo(cha(chini(cha(<br />

madawa(<strong>ya</strong>(kulev<strong>ya</strong>(na(<br />

kuweka(viwango(kwa(<br />

vimelea(v<strong>ya</strong>(chini.<br />

Usafi&wa&mazingira:(<br />

Keep(vifaranga,(lishe,(na(<br />

maji(mbali(na(kinyesi,(<br />

kuondokana(na(pan<strong>ya</strong>;(<br />

kuepuka(msongamano(<br />

wa(ndege,(kuweka(<br />

takataka(kavu(na(<br />

kuondoa(madoa(mvua.<br />

Binadamu&usafi:(Osha(<br />

buti(na(nguo(kati(<strong>ya</strong>(<br />

sheds(sababu(binadamu(<br />

wanaweza(kuleta(<br />

vimelea(kumwaga(<br />

mmoja(na(mwingine.<br />

The 4-H Global <strong>Knowledge</strong> <strong>Center</strong>


Marek’s)Disease(<br />

Kusababisha<br />

A(virusi(ambayo(<br />

inaweza(<br />

kusababisha(<br />

magonjwa(<br />

mbalimbali(na(kifo(<br />

<strong>kuku</strong><br />

Umri)<br />

walioathirika<br />

Kuku(umri(<br />

kati(<strong>ya</strong>(miaka(<br />

<strong>ya</strong>(12(na(24(<strong>ya</strong>(<br />

wiki<br />

Dalili)(Hai) Dalili)(Wafu) Maambukizi Matibabu Kuzuia<br />

Uhamaji:(Delvis(au(<br />

kabisa(hawawezi((<br />

kusonga:(inaweza(<br />

kuathiri(miguu,(mbawa,(<br />

au(shingo<br />

Kupoteza(uzito,(<br />

kupoteza(uzito<br />

Upofu:(hasara(<strong>ya</strong>(mbele(<br />

jicho<br />

• Kubwa(kuliko(<br />

neva(kawaida(<br />

kwa(miguu(au(<br />

mbawa<br />

• Grey(au(madoa(<br />

meupe(katika(<br />

ini,(wengu,(<br />

mafigo,(mapafu,(<br />

makende,(ovari,(<br />

moyo,(au(misuli<br />

• Kuambukizwa(<br />

virusi(v<strong>ya</strong>(ndege(<br />

kuwa(katika(<br />

mavumbi(<strong>ya</strong>o(<br />

feather.<br />

• Ndege(nyingine(<br />

ni(kuambukizwa(<br />

na(kinga(katika(<br />

feather(vumbi.<br />

Hakuna<br />

Chanjo:(Chanjo(ni(<br />

madhubuti.<br />

Usafi&wa&mazingira:(<br />

Mazoezi(nzuri(<strong>ya</strong>(usafi(<br />

katika(sheds.<br />

Yote&katika&yote&nje:(<br />

Keep(moja(tu(umri(wa(<br />

ndege(wa(sasa(wakati(<br />

wowote(katika(shamba.<br />

Manyo<strong>ya</strong>:(uvimbe(<br />

katika(ngozi(ambapo(<br />

manyo<strong>ya</strong>(kuibuka<br />

The 4-H Global <strong>Knowledge</strong> <strong>Center</strong>


<strong>Magonjwa</strong>)<strong>ya</strong>)kuambukiza)Bursal)(Gmboro)<strong>Magonjwa</strong>)(<br />

Kusababisha<br />

A(virusi(<br />

vinavyoshambulia(<br />

mfumo(wa(kinga(<br />

<strong>ya</strong>(<strong>kuku</strong><br />

Umri)<br />

walioathirika<br />

Kati(<strong>ya</strong>(umri(wa(<br />

wiki(4A6<br />

Dalili)(Hai) Dalili)(Wafu) Maambukizi Matibabu Kuzuia<br />

Wagonjwa&<br />

ndege:(huzuni,(si(<br />

kula(vizuri,(<br />

manyo<strong>ya</strong>(ruffled,(<br />

kujificha,(si(<br />

kusonga(kote,(<br />

kufumba(macho(<br />

Matumbo:(<br />

watery(nyeupe(<br />

kuhara,(soiled(<br />

matundu<br />

Kufa:(ghafla(kufa<br />

Kuvimba(au(Bursa(<br />

kubwa<br />

Spots(umwagaji(<br />

damu(katika(misuli(<br />

<strong>ya</strong>(mguu<br />

Kuvimba(mafigo<br />

• Kuambukizwa(<br />

virusi(v<strong>ya</strong>(ndege(<br />

kuwa(katika(<br />

feces(<strong>ya</strong>.<br />

• Virusi(anaweza(<br />

kuishi(kwa(muda(<br />

wa(miezi(katika(<br />

nyumba(za(<strong>kuku</strong>(<br />

na(kinyesi.<br />

• Hakuna(tiba(nzuri<br />

• Virutubisho(<br />

kuongeza,(<br />

kuboresha(<br />

upatikanaji(wa(<br />

maji<br />

Chanjo:(Chanjo(kwa(<br />

wiki(6A8(zamani,(na(<br />

tena(katika(umri(wa(<br />

wiki(18.<br />

Usafi&wa&mazingira:(<br />

Mazoezi(yote(katika(<br />

yote(nje(mbinu((umri(<br />

mmoja(tu,(<strong>ya</strong>(ndege(<br />

ni(sasa(wakati(<br />

wowote(katika(<br />

shamba),(na(<br />

disinfect(sheds(safi,(<br />

vifaa,(na(zana.<br />

The 4-H Global <strong>Knowledge</strong> <strong>Center</strong>


Mafua)<strong>ya</strong>)ndege(<br />

Kusababisha<br />

A(virusi(unaweza(<br />

kufanyika(katika(<br />

ndege(aina(nyingi<br />

Umri)<br />

walioathirika<br />

Wote<br />

Dalili)(Hai) Dalili)(Wafu) Maambukizi Matibabu Kuzuia<br />

Kifo:(Waliofariki(wengi(<br />

ghafla(katika(kundi,(au(<br />

ndege(kuonekana(<br />

utulivu(na(huzuni<br />

Kinga,(kukohoa,(kupiga(<br />

chaf<strong>ya</strong><br />

Uvimbe:(ngozi(chini(<strong>ya</strong>(<br />

macho(shavu(la(jogoo,(<br />

na(anasafisha(inaweza(<br />

kugeuka(bluu(au(<br />

nyekundu(sana<br />

Ma<strong>ya</strong>i:(ghafla(kushuka(<br />

kwa(uzalishaji,(lainiA<br />

shelled(au(shellAchini(<br />

ma<strong>ya</strong>i<br />

Matumbo:(kuhara<br />

• Kuambukizwa(<br />

virusi(v<strong>ya</strong>(ndege(<br />

kuenea(katika(<br />

kinyesi(na(kwa(<br />

kukohoa(/(<br />

chaf<strong>ya</strong>.<br />

• Mwitu(ndege(<br />

wanaweza(<br />

kuleta(virusi(<br />

kama(<br />

kuwasiliana(na(<br />

<strong>kuku</strong>.<br />

• Ndege(nyingine(<br />

mgonjwa(wakati(<br />

kupumua(kwa(<br />

virusi,(au(kula(<br />

chakula(au(maji(<br />

ambayo(imegusa(<br />

feces(<strong>ya</strong>.<br />

• Binadamu(<br />

wanaweza(<br />

kusafirisha(virusi(<br />

viatu,(vifaa,(na(<br />

nguo.<br />

Hakuna<br />

Ukolezi:(Keep(ndege(wa(<br />

pori(kutoka(kuwasiliana(<br />

na(<strong>kuku</strong>.<br />

Cull:(Ondoa(ndege(<br />

wagonjwa(mara(moja.<br />

Binadamu&usafi:(Osha(<br />

buti(na(nguo(za(kubadili(<br />

kati(sheds(au(<br />

mashamba.<br />

The 4-H Global <strong>Knowledge</strong> <strong>Center</strong>


Pullorum)<strong>Magonjwa</strong>(<br />

Kusababisha<br />

A(bakteria(ambayo(<br />

inaweza(<br />

kuhamisha(kutoka(<br />

<strong>kuku</strong>(na(ma<strong>ya</strong>i<br />

Umri)<br />

walioathirika<br />

Vifaranga(<br />

kutoka(<br />

kutotolewa(<br />

kwa(wiki(3(<br />

zamani<br />

Dalili)(Hai) Dalili)(Wafu) Maambukizi Matibabu Kuzuia<br />

Kifo:(waliokufa(katika(<br />

shell(au(muda(mfupi(<br />

baada(<strong>ya</strong>(kuzaliwa<br />

Utumbo:(nyeupe(<br />

kuharisha(na(pasted(<br />

vent<br />

Wagonjwa&ndege:(<br />

ruffled(manyo<strong>ya</strong>,(<br />

huddle(karibu(na(joto(<br />

chanzo,(dhaifu(au(<br />

usingizi(vifaranga<br />

• Watu(wazima(<br />

walioambukizwa(<br />

wala(kuangalia(<br />

wagonjwa,(lakini(<br />

bakteria(ni(<br />

kupitishwa(kwa(<br />

vifaranga(v<strong>ya</strong>ke(<br />

ndani(<strong>ya</strong>(<strong>ya</strong>i.<br />

• Vifaranga(<br />

kuambukizwa(<br />

vimelea(kuenea(<br />

katika(kinyesi.<br />

• Vifaranga(<br />

nyingine(<br />

mgonjwa(wakati(<br />

kugusa(kinyesi(<br />

<strong>ya</strong>.<br />

Hakuna<br />

Kitambulisho:&Kuna(ni(<br />

kipimo(cha(damu(<strong>ya</strong>(<br />

kupata(ndege(<br />

walioambukizwa.<br />

Cull:(Lazima(kuondoa(<br />

<strong>kuku</strong>(walioambukizwa.<br />

The 4-H Global <strong>Knowledge</strong> <strong>Center</strong>


Ndege)<strong>ya</strong>)matumbo(<br />

Kusababisha<br />

A(bakteria(ambayo(<br />

inaweza(<br />

kusababisha(<br />

ugonjwa(huo(<br />

katika(miaka(yote<br />

Umri)<br />

walioathirika<br />

Vifaranga(na(<br />

poults,(lakini(<br />

hasa(kwa(<br />

ndege(<strong>ya</strong>(<br />

watu(wazima<br />

Dalili)(Hai) Dalili)(Wafu) Maambukizi Matibabu Kuzuia<br />

Vifaranga:(Ugonjwa(<br />

inaonekana(kama(<br />

Pullorum(ugonjwa<br />

Wagonjwa&watu&&<br />

Wazima&ndege:(ruffled(<br />

manyo<strong>ya</strong>,(huzuni,(si(<br />

kusonga(kote<br />

Utumbo:&kuhara<br />

Kula:(kula(na(kunywa(<br />

chini,(kupoteza(uzito(<br />

kawaida<br />

• Kuambukizwa(<br />

ndege(kuenea(<br />

bakteria(katika(<br />

kinyesi.<br />

• Ndege(nyingine(<br />

mgonjwa(wakati(<br />

wao(kula(kinyesi(<br />

kuwa(ni(katika(<br />

chakula(au(maji.<br />

• Bakteria(pia(<br />

anaweza(kuishi(<br />

katika(kinyesi(<br />

kwenye(ndege(<br />

waliokufa,(viatu,(<br />

nguo,(au(vifaa.<br />

Hakuna<br />

Kitambulisho:A(kupima(<br />

damu(inapatikana(<br />

kutambua(ndege(<br />

kuambukizwa(kwamba(<br />

bado(ni(mgonjwa.<br />

Cull:(Makundi(<strong>ya</strong>(ndege(<br />

mtihani(chan<strong>ya</strong>(<br />

wanapaswa(kuondolewa(<br />

kutoka(kundi.<br />

Usafi&wa&mazingira:(<br />

Ondoa(ndege(waliokufa(<br />

na(kuwaweka(mbali(na(<br />

shamba.<br />

Kuonekana:(rangi(na(<br />

ndogo(anasafisha(na(<br />

shavu(la(jogoo<br />

Binadamu&usafi:(Osha(<br />

buti(na(nguo(kati(<strong>ya</strong>(<br />

sheds(hivyo(feces(hana(<br />

uhamisho(kati(<strong>ya</strong>(<br />

makundi(<strong>ya</strong>(ndege.<br />

The 4-H Global <strong>Knowledge</strong> <strong>Center</strong>


Campylobacteriosis(<br />

Kusababisha<br />

A(bakteria(katika(<br />

<strong>kuku</strong>(<br />

vinavyosababisha(<br />

kuharisha(kwa(<br />

binadamu<br />

Umri)<br />

walioathirika<br />

Miaka(yote(<strong>ya</strong>(<br />

<strong>kuku</strong><br />

Dalili)(Hai) Dalili)(Wafu) Maambukizi Matibabu Kuzuia<br />

Kuonekana:(Ndege(<br />

anaweza(kuambukizwa(<br />

na(sio(kuonekana(<br />

wagonjwa.<br />

• Kuambukizwa(<br />

ndege(kueneza(<br />

bakteria(katika(<br />

kinyesi.<br />

• Ndege(nyingine(<br />

kupata(bakteria(<br />

kula(chakula(au(<br />

maji(machafu.<br />

Hakuna.<br />

Kushika(<br />

ugonjwa(huu(<br />

nje(<strong>ya</strong>(kundi(<br />

ili(watu(kula(<br />

<strong>kuku</strong>(si(<br />

kupata(<br />

wagonjwa.<br />

Usafi&wa&mazingira:(<br />

Hakikisha(maji(safi(<strong>ya</strong>(<br />

kunywa;(kudhibiti(<br />

pan<strong>ya</strong>,(safi(na(disinfect(<br />

<strong>kuku</strong>(nyumba(kati(<strong>ya</strong>(<br />

makundi,(kuondoa(maiti(<br />

ndege(na(kuondoa(mbali(<br />

na(shamba(<strong>kuku</strong>.<br />

Binadamu&usafi:(Osha(<br />

mikono(mara(kwa(mara;(<br />

buti(kunawa(na(<br />

kubadilisha(nguo(kati(<strong>ya</strong>(<br />

maeneo(<strong>ya</strong>(ndege.<br />

The 4-H Global <strong>Knowledge</strong> <strong>Center</strong>

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!