Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Magdalena Grenda – Teatr przekroczonych granic. Teatr Usta-Usta
98
mankament. Teatr granic przed nim postawionych jeszcze nie przekroczył, lecz wciąż
przekracza, co z pewnością jest perpetum mobile tego obszaru twórczych poszukiwań.
Teatralne doświadczenie graniczności i transgresji to proces wielo perspektywiczny,
barwny i inspirujący nie tylko praktyków, ale i teoretyków różnych dziedzin humanistycznej
refleksji (culture studies, etnologii, teatrologii, psychologii, performatykii, socjologii).
Współczesny teatr jest zobligowany do ustawicznego wysiłku redefiniowania
swojej pozycji wobec innych dziedzin sztuki, miejsca w kulturze i życiu społecznym.
Sztuka Melpomeny nieustannie skłania się ku hybrydyczności, czyniąc ranty, które co
jakiś czas ustala niezwykle płynnymi.
W niniejszym artykule przede wszystkim skupię się na przekraczaniu granic pomiędzy
różnymi dziedzinami sztuki na obszarze teatru alternatywnego. Poruszę takie
problemy, jak: teatr w miejscach nieteatralnych, teatr w przestrzeni wirtualnej, mediatyzacja
i digitalizacja teatru, aktor w świecie multimedialnym, degradacja tekstu dramatycznego,
wpływ transmedialności przedstawień na przemianę w myśleniu o tożsamości
sztuki teatralnej.
„Nowoczesny sposób istnienia polega na kompulsywnym, obsesyjnym zmienianiu:
na zaprzeczaniu temu, co «jedynie jest», w imię tego, co mogłoby, a więc powinno,
zająć jego miejsce” 4 , twierdzi Zygmunt Bauman. W dobie i obliczu przyspieszenia rzeczywistości
(tak znamiennej dla XX i XXI wieku) rozwój nowoczesnych mediów stał
się prawdziwym wyzwaniem dla współczesnej kultury, jak i dla teatru. Ekspansja technologii
digitalnych objęła całą kulturę, także w obszarze sztuki Melpomeny. „Bez wątpienia
teatralni rewolucjoniści zerwali z niemal wszystkimi przestarzałymi formami
teatru, jednak zwracając się ku abstrakcyjnym i wywołującym efekt obcości środkom
scenicznym, nadal mocno trzymali się w teatrze mimesis, czyli naśladowniczego przedstawienia
akcji. Natomiast pod wpływem rozpowszechniania, a następnie wszechobecności
mediów w życiu codziennym już w latach siedemdziesiątych XX wieku doszło do
pojawienia się nowej wielopostaciowej formy dyskursu teatralnego…”. 5
Wobec tego należy zjawisko opisać, zinterpretować oraz wskazać celowość
posłużenia się technikami medialnymi w widowisku teatralnym; zabieg, który obecnie
można postrzegać w kategoriach prawdziwej rewolucji. Analizę owego procesu
przeprowadzę na minimalnie zakrojonym obszarze, omawiając działalność artystyczną
dwóch poznańskich teatrów alternatywnych: Teatru Usta-Usta Republika
oraz Teatru 2XU.
Obydwa zespoły sytuują się w nurcie nazwanym w Polsce alternatywnym, jako
teatry poza instytucjonalne, nie repertuarowe, nawiązujące do tradycji poszukiwań nowych
przestrzeni, form, środków wyrazu, technik i kreacji artystycznej (zapoczątkowanych
w działalności Kantora czy Laboratorium Grotowskiego). Interesujące mnie
zjawisko przekraczania granic jest procesem znamiennym dla teatru alternatywnego,
gdzie owo doświadczenie graniczności i transgresji jest jednym z nadrzędnych zagadnień.
Teatr alternatywny to nurt wyjątkowo niejednolity, bardzo żywiołowy, przekraczający
własne granice, wchodzący na inne obszary: sztuki, kultury, życia społecznego.
To nie tylko „instytucje” pracujące nad kolejnymi przedsięwzięciami teatralnymi, ale
zespoły zaangażowane w działalność impresaryjną (organizacja warsztatów, festiwali,
spotkań teatralnych) oraz społeczną (akcje ekologiczne, społeczne, terapeutyczne, edukacyjne).
Aby uniknąć nomenklaturowych kłopotów pragnę na początku rozwikłać
problemy terminologiczne.
4
Z. Bauman, Życie na przemiał, Znak, Kraków 2007, s. 27.
5
H. Lehman, Teatr postdramatyczny, Kraków 2004, s. 19.