Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Bogusław Dziadzia – Prawda i zaufanie na horyzoncie kultury popularnej
87
du bist was du ist) czy powiązać biblijnej walki Jakuba z Aniołem z narracją amerykańskiego
serialu Dr House. Pozostaje za Archiwum X stwierdzić the truth is out there i
wszystko znów z ufnością przyjmować bądź odrzucać na wiarę. Taka postawa jednak ma
swe poważne następstwa w postaci choćby relatywizmu jako postawy nadrzędnej, zwłaszcza
ponad wszelkim wartościowaniem. Ucieczka od wartościowania anihiluje potrzebę
zaufania i ma katastrofalne skutki dla wychowania i spójności społeczeństwa. Kultura bez
granic jest niczym. Roger Scruton bez ogródek stwierdza, że dziś życie nie jest już celebrowane
przez sztukę, ale jest jej celem 14 . W jednym ze swoich artykułów w samym tytule
nawołuje wręcz do obowiązku ratowania sztuki z narkotycznego stanu i brzydoty (Beauty
and Desecration. We must rescue art from the modern intoxication with ugliness).
Michał Anioł, wstępując do pracowni Domenico Ghirlandaio, pragnął zdobyć
kunszt i poczuć ducha odradzającej się Europy, która przeglądała się w oczach antyku.
Kiedy da Vinci terminował u Verrocchia, też chodziło o kunszt, warsztat jako podwalinę
tego, co mógł później osiągnąć. Kiedy Bach podróżował do Buxtehudego, też szło
o warsztat i doznanie niemożliwego, które okazało się przekraczalne. Podobnie syn
Jana Sebastiana Bacha, Carl Flilp Emmanuel (najsłynniejszy Bach wieku XVIII-tego)
ufał podwalinie, jaką dał mu ojciec Jan Sebastian. Jeszcze nawet José Ruiz y Blasco,
malarz i nauczyciel, w najwcześniejszych latach życia swojego syna Pabla, później
zwanego Picassem, był fundamentem późniejszych syna osiągnięć. Nawet Cage, pisząc
4'33, mimo rewolucyjności nie zrywał z tym, co dla muzyki jest konstytutywne – z czasem.
Dziś w obszarze sztuki motorem „postępu” jest kult transgresji. Z tym, że już niemal
brak jakichkolwiek granic do przekroczenia. Sama transgresja ma się dokonywać
na poziomie epistemologicznym, oderwana jest od przedmiotu, kunsztu, nawet samego
artysty. Idąc za tym przykładem, kultura popularna legitymizować może wszystko. Tak
jak wszystko może być w niej prawdą. Dziś tak jak sztuce dwudziestego wieku, z jednej
strony zarzuca się „prymitywizm, płytkość i uproszczenie, zredukowanie, skarlenie
bądź całkowitą eliminację jakości metafizycznych, z drugiej strony najpowszechniejszym
jest zarzut intelektualizmu” 15 . Jaka więc może być kultura, zwłaszcza
kultura popularna, kiedy wzór, który płynie od góry (kultury wysokiej), tonie w nieokreśloności?
Wizja odwrócenia tego pytania, troski o kulturę wysoką czerpiącą z kultury
popularnej jest nie mniej zatrważająca.
Wzory kultury wysokiej legitymizują kształt kultury popularnej. Elementy
rozkładu społecznych sensów, jak i próby jej artystycznego (artystowskiego?) definiowania
„na nowo”, programują zwątpienie jako obowiązującą normę. Wątpliwa jakość
kultury wysokiej – rzecz jasna w oczach nie przegotowanej do jej odbioru
publiczności – przy jednocześnie programowej postawie braku pewności w definiowaniu
sztuki i ucieczki od wartościowania, powoduje przyjmowanie bezpiecznej
postawy klienckiej wobec kultury. Obrazem tego są ramy koncepcji instytucjonalnej
teorii sztuki G. Dickiego. „Rdzeniem koncepcji Dickiego jest Świat Artystyczny (an
artworld), który stanowią zarówno takie instytucje, jak: galerie, muzea, teatry, uczelnie
artystyczne itp., jak i artyści, krytycy, marszandzi, odbiorcy. Jego trzon strukturalny
tworzy jednak układ: artysta – prezenter – odbiorca. Ogólnie rzecz ujmując, Świat
Artystyczny to zwyczajowo ustalona praktyka funkcjonowania sztuki, to znaczy jej
powstawania i istnienia.” 16 Każdy w tym układzie zna swe miejsce. Mechanizm zatem
14
R. Scruton, Beauty and Desecration. We must rescue art from the modern intoxication with ugliness,
City Journal, Spring, 2009, vol. 19, no. 2, za: http://www.city-journal.org/2009/19_2_beauty.html.
15
T. Adorno, Filozofia nowej muzyki, PIW, Warszawa 1974, s. 42.
16
A. Lipski, Elementy socjologii sztuki. Problem awangardy artystycznej XX wieku, Wrocław 2001,
s. 35. (Por.: G. Dickie, Art Circle: A Theory of Art, New York 1984 ).