Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Jolanta Dąbkowska-Zydroń – Powroty do słowa w sztucenistyczna
78
konkretna fajka, to poszukiwanie sensu obrazu musi odbyć się poza powierzchnią, na
której tak werystycznie została namalowana.
Na antypodach słów C’est ne pas une pipe i ich metaforycznej konsekwencji sytuują
się przedstawienia wizualne, wyraźnie akcentujące, parafrazując magritte’owski
tytuł, a więc: „Oto fajka” – „Oto dokładnie to, co widzisz”, „Rzeczywistość jest
właśnie taka”.
Konsekwencją powrotu do biografii jako powrotu do przeszłości tej zapamiętanej,
zasłyszanej i jej śladów w życiu „tu i teraz”, najczęściej niezbyt odbiegających od dawnego,
stają się dwa typy postaw artystycznych. Szczególnie istotna w takim kontekście
wydaje się postawa prowokacyjna i ironiczna, rozwinięta zwłaszcza w malarstwie,
grafice, ilustracji prasowej, często w przestrzeni miejskiej na billboardach i betonowych
konstrukcjach. I typ drugi – podejście nostalgiczne przejawiające się w fotografii,
instalacjach i obiektach artystycznych. Oba typy wyrazów łączy wiele. Wspólnym
mianownikiem są odwołania do kontekstów społecznych, politycznych, ale też niespełnionych
lub przekreślonych historią marzeń i planów.
Utrwalone schematy w nowej szacie
W Polsce lat osiemdziesiątych ubiegłego stulecia pojawiły się realizacje artystyczne
stanowiące zaskakujący konglomerat prowokacji, ironii i nostalgii. Młode
pokolenie artystów poszukiwało nowych (z powodu bojkotu starych, oficjalnych
instytucji) form aktywności kolektywnej. Tak powstała Gruppa: Ryszard Grzyb,
Paweł Kowalewski, Jarosław Modzelewski, Włodzimierz Pawlak, Marek Sobczyk
i Ryszard Woźniak. Młodzi warszawscy malarze operowali nie tylko tradycyjnym
olejem i płótnem, ale odwoływali się do zabawnych zbitek językowych, którym
określali kolektywne wystąpienia, manifesty i wystawy ( przykładem może być Niemrawy
młodzian śpiewa, sztywno wiruje dziewa). Malarstwo Gruppy przy zachowaniu
odrębności poszczególnych twórców wniosło do sztuki nową stylistykę
warsztatową i znaczeniową. Ryszard Grzyb, malując w 1988 roku „Lata sześćdziesiąte”,
posłużył się zarówno cytatami z powszechnie utrwalonych wizerunków ubiorów,
jak i odniesieniami do dzieciństwa – bałwanek z miotłą i nosem z marchewki.
Tuż obok rybka – welonka, do dziś ozdoba wielu domowych akwariów. W obrazie
namalowanym dziesięć lat później „Jedząc świnie, sam stajesz się świnią” wyeksponowane
kiełbasy są z tej samej materii, co człowiek – żart współczesny, a może
współczesny żart z czasów peerelowskich tzw. braków w zaopatrzeniu? Mon cheri
Bolsheviq Kowalewskiego z 1984 roku to przecież nie hołd człowiekowi w hełmie
z czerwoną gwiazdą, ale zadrażnienie rzeczywistości tych lat.
Drażni zresztą tu wszystko: zestawy kolorystyczne, przerysowane sylwetki postaci
i przedmiotów, ostre światło. Ekspresjonistyczny język malarski znakomicie korespondował
z gwałtownością nastrojów społecznych po 1981 roku, ale była to nie tylko
sztuka aktualna. W równym stopniu ukazywała (poprzez tematykę i tytuły prac) niezmienność
zachowań i lokalność, co szerzej można by nazwać polskością. To ostatnie
określenie używam w sensie takim, jak czynił to Edward Dwurnik w malarstwie
lat siedemdziesiątych, aktualnym i aktualizowanym przez niego i przez młodsze pokolenia
przez kolejne dekady.