Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Jolanta Dąbkowska-Zydroń – Powroty do słowa w sztucenistyczna
77
wytłumaczenia i uzasadnienia postawy przez artystę.
Nie jest to zarzut ani w stosunku do twórcy, ani do współkreatora jego dzieła (obecnie
niezwykle rzadko nazywanego odbiorcą sztuki). Opowieści zamknięte w obiekcie
artystycznym odczytane zostaną przez tego, który pragnie odczytać, przebić się
przez wizualną jedynie powłokę. Jednak, aby dotrzeć do ich złożonych sensów, jak dowodzi
sztuka współczesna, potrzebne są słowa.
Sale muzealne, korytarze w galeriach wyposażone zostały zatem w element niezbędny
– pojemnik na wielokrotnie powielone teksty wystawiających artystów.
Krótkie CV i dłuższa eksplikacja założeń
Oczywiście, jest to kontynuacja nowożytnej postawy wobec dzieł, a nie koniecznie
postmodernistyczna metanarracja. Kiedy portugalski malarz i pisarz Francisco da Hollanda
powiedział Michałowi Aniołowi: „W Rzymie cenią tych, którzy Was znają, bardziej
Was niż Wasze dzieła. A ci którzy Was nie znają, cenią mniejsza część Was,
mianowicie dzieła Waszych rąk” 2 . W tym momencie rozpoczyna się pisanie biografii,
gdyż efekt pracy artystycznej był drugorzędny w stosunku do poznania jego autora,
jego postawy, poglądów, jego życia. Jak zauważył Arnold Hauser, „biografia artysty jest
(…) wyraźnie zdeterminowana przez jego dzieło jak dzieło przez jego biografię. Dzieło
i życie powiązane są ze sobą i wzajemnie uwarunkowane w wieloraki sposób. Życie
artysty jest ekspresją jego talentu, a talent produktem jego życia.” 3
Odwołanie do biografii nie ma nic wspólnego z voyeryzmem, gdyż to artysta wskazuje
na te fragmenty swojego życia, które determinują problematykę jego dzieł. Niejednokrotnie
przeżycia traumatyczne, bolesne i okrutne wydobyte zostają na powierzchnię
dzieł tuż obok momentów radosnych i dobrych.
Do rozważenia pozostaje kwestia odwrotna: czy stając przed obrazem (obrazem
czegoś, a nie inagardenowskim malowidłem, dop. JD-Z) z umysłem niezmąconym
wiedzą o jego twórcy, nie zobaczymy jego przekazu/przesłania czyściej? Pozbędziemy
się balastu uprzedzeń i skostniałego systemu wartości? Słowa otwiera i zaprasza,
ujawnia i mówi – nie mam nic do ukrycia. A może jednak, co niedookreślone
i nienazwane ciekawsze jest od pełnego otwarcia?
Obiekty wizualne bowiem nie tylko coś ukazują, ale i coś ukrywają. „Wyczytać”
i „zobaczyć” może być zastąpione, jak pisze Alicja Kępińska w „Sztuce w kulturze
płynności” 4 , wyrażeniem „podejrzeć”, „skonfrontować z nasza wyobraźnią”. Derridiańska
„prawda” i „realność” nie mogą się w pełni manifestować, gdyż język, w którym
jesteśmy uwięzieni, stanowi przeszkodę w uobecnianiu świata i jego rzeczy. Nie
ma słów przezroczystych, jest tylko gra języka i wbudowanych weń różnych typów
metafor 5 . A jednak coraz wyraźniej rysuje się powrót do przekazu słownego nie tylko
jako wskazania na inną rzeczywistość, ale też jako jego immanentną część.
„C’est ne pas une pipe”
„To nie jest fajka”, określił swoje dzieło Rene Magritte, a zatem skoro nie jest to
2
P. Trzeciak, Kształtowanie renesansu, Sztuka świata, praca zbiorowa pod red. P.Trzeciaka. Warszawa
1992, Wyd. Arkady, s. 7.
3
A. Hauser, Filozofia historii sztuki, PIW, Warszawa 1970, s. 80.
4
A. Kępińska, Sztuka w kulturze płynności, Wyd. Arsenał, Poznań 2003, s. 68-69.
5
J. Derrida, Off Grammatology, przeł. C. G. Spivak, JHU Press, Baltimore 1997, s.158.