Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Roman Bromboszcz – Pewne przejście przez granicę między etyką i teorią chaosu
67
prowadzi po labiryncie, który jest siecią. W dalszej części tekstu przyjrzę się pewnym
założeniom fenomenologii oraz przedstawię teorię sieci.
II
Zatrzymuję się teraz w poszukiwaniu najlepszych rozwiązań dla zarysowywanej
teorii umysłu, który jest labiryntem. Chcę poświęcić uwagę drodze w labiryncie oraz
granicy między pewnymi jego obszarami, takimi jak wartości, dobro i zło, a także
granicy między dziedzinami wiedzy, takimi jak teoria chaosu i etyka. Dlaczego wybrałem
fenomenologię na sprzymierzeńca? Powodem jest to, że jest to filozofia kierująca
się w stronę świata wewnętrznego, wewnątrz życia świadomości. Jednakże
przyglądając się jej blisko, dostrzegam tak dużo rozbieżności między moim projektem,
a projektem Husserla, a dalej również Heideggera i Merleau-Ponty'iego, że zastanawiam
się, na ile potrzebuję utrzymywać to przymierze.
Prześledźmy ze szczególną skrupulatnością, w jaki sposób określa fenomenologię
Husserl w Idei fenomenologii. 8 Określa ją jako analizę istotową i istotowe badanie
w ramach badania czysto oglądowego. 9 Pisze, że „poznanie istotowe kieruje się
ku istotom, esencjom, ku przedmiotom ogólnym.” W innym miejscu stwierdza, że fenomenologia
jest metodą filozoficzną, która nie czerpie z innych nauk np. przyrodoznawstwa,
matematyki, psychologii. 10 Ma ona rozwiązać zagadkę, jak jest możliwe
poznanie rozumiane jako transcendowanie ku rzeczom poza świadomością. 11 Fakt
ten zakładany jest jako oczywisty wszędzie poza filozofią i kognitywistyką.
Fenomenologia jest nauką o fenomenach, przejawach, przedstawieniach, aktach
świadomości, w których przedstawiają się przedmioty oraz o tych przedmiotach. Fenomenologia
jest nauką o istocie, której podporządkowana jest nauka o istocie poznania.
Fenomenologia rozjaśnia, rozróżnia, wyznacza odniesienia, dzieli na części i wyodrębnia
momenty. Fenomenologia stara się „dopuścić do głosu tylko oglądające oko i wyłączyć
przy tym wszelkie splecione z oglądaniem domniemywanie transcendujące,
rzekome posiadanie czegoś jako współdanego, wyłączyć to, co współpomyślane i ewentualnie
to, co dodatkowo winterpretowane przez dołączającą się refleksję.” 12
Husserl wielokrotnie zaznacza, że jego podejście jest czyste, absolutne i nie splątane.
13 W odróżnieniu od niego, zasadniczo ważnym momentem dla mojego przedsięwzięcia
są sploty, rozgałęzienia, rozwidlenia etc., co można wydobyć z umysłu,
który na mocy redukcji transcendentalnej ma zostać pozbawiony korzeni? Zdaniem
Husserla, w umyśle znajdują się wszystkie najważniejsze idee, które ukażą się w momencie
analizy transcendentalnej. Wystarczy jedynie zadać jakiś temat, jakiś przedmiot,
na przykład wspomnienie czerwonego owocu lub szarego dnia, a umysł oświetli
te dane świadomości promieniem idei. Być może. Pomimo tego że mam poważne wątpliwości
co do faktu, że w taki sposób, za pomocą oświetlania jednostkowych aktów
świadomości, wyłonić można konieczną i niezmienną strukturę umysłu, nie będę starał
się zawrócić z drogi wszystkich fenomenologów. Wskażę tylko różnice, jakie widzę
między teorią umysłu jako labiryntu a fenomenologią jako teorią poznania.
8
Edmund Husserl, Idea fenomenologii, tłum. Janusz Sidorek, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
2008.
9
Tamże, s. 69.
10
Tamże, s. 36.
11
Tamże, s. 34.
12
Tamże, s. 82.