Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Bogusława Bodzioch-Bryła – Na pograniczu literatury i mediów, czyli...
53
W stronę form interaktywnych
Najbardziej zaawansowane przykłady wkraczania tekstu poetyckiego na tereny
dotychczas zarezerwowane dla mediów i multimediów opierają się na bardzo
zaawansowanych technikach upodabniających konstrukcję wiersza do przekazów
otwartych lub pozornie otwartych: interaktywnych gier komputerowych, banerów
hipertekstu, ankiet, audiotele komunikatów reklamowych itp.
Jako ilustrację zmierzchu epoki nowoczesnej w sztuce chętnie przywołuje się zbiór
sonetów Raymonda Queneau 11 , który z powodzeniem można określić mianem gry pomiędzy
czytelnikiem a tekstem. To – będąca jedną z najważniejszych pozycji w dorobku
grupy OuLiPo łączącej w swych działaniach matematykę z literaturą – dziesięciostronicowa
książeczka z wszystkimi kartkami pociętymi na czternaście pasków (zgodnie
ze strukturą gatunkową sonetu), które można osobno przewracać. Na każdym z nich zapisany
jest jeden wers sonetu, a czytelnik może odczytywać je na różne sposoby i w
konsekwencji przeczytać tysiąc miliardów (1 000 000 000 000) utworów poetyckich. W
2008 roku pozycja ta została wznowiona przez krakowską Korporację Ha!art w serii
Liberatura. Otwarta struktura książki stanowi zaproszenie do współkonstytuowania
dzieła literackiego o olbrzymich rozmiarach. Ów frapujący pomysł wykraczania poza
granice książki, który stanowi, jak pisze T. Miczka, znakomity przykład totalnie rozproszonej
tekstowości i otwartości interpretacyjnej, niewątpliwie charakterystyczny dla
sztuki ponowoczesnej, przykład, który antycypuje formy komunikacji komputerowej,
nie zapoczątkował nowej techniki edytorskiej ani nowego kierunku literackiego 12 poza
pojedynczymi eksperymentami literackimi, które pojawiały się przecież w procesie historycznoliterackim
niemal od jego początków.
Z podobną sytuacją mamy do czynienia w przypadku jednego z utworów Filipa
Zawady, który można czytać na sześć sposobów (linearnie lub zgodnie z kolejnościami
proponowanymi przez quasi-narratora), tworząc tyleż odmiennych wersji.
Wiersz zatytułowany „Dyska (psychozabawa)” pomyślany został jako gra w rodzaju
gatunków interaktywnych, zakładających współoddziaływanie dwu stron – odbiorcy
i tekstu przekazu. W przypadku tekstu Zawady banał treściowy nakazuje określić ten
przykład mianem parodii, kpiny z rzeczywistości z coraz większą częstotliwością
posługującej się uproszczonymi formami przekazu typu test, psychozabawa, ankieta
itp. (taka też interpretacja i tak nie jest w stanie uratować go od zarzutu grafomanii).
To dobrze nam wszystkim znana gra, w której „jeden ruch wymusza
kolejne. W zależności od tego, jakie będą te następne posunięcia, różny będzie udział
historii, w której przyjdzie nam uczestniczyć” 13 :
Piątek.
Paweł jest już po czterech piwach i setce
Na dysce w remizie jest już sporo ładnych dziewczyn
Z okolicznych wiosek
Wśród nich najbardziej oblegana Beata z Brzegu
11
Patrz: R. Queneau, Sto tysięcy miliardów wierszy, przeł. J. Gondowicz, Korporacja Ha!art, Kraków
2008; oraz R. Queneau, Cent Mille Milliards de Poemes, Gallimard, Paris 1961.
12
T. Miczka, Nowoczesność jako konieczność bycia ponowoczesnym (Differentia specifica dzisiejszej
komunikacji społecznej), [w:] Nowoczesność. Materiały z X Konferencji Pracowników Naukowych
i Studentów, red. M. Tramer, A. Bąk, Wydawnictwo Gnome, Katowice 2000, s. 51.
13
T. Pękala, Wirtualne światy słowa i obrazu, [w:] Pamięć – miejsce – obecność. Współczesne refleksje
nad kulturą i ich implikacje pedagogiczne, red. J. P. Hudzik, J. Mizińska, Wydawnictwo UMCS,
Lublin 1997, s. 98.