Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Bogusława Bodzioch-Bryła – Na pograniczu literatury i mediów, czyli...
52
łysawy Otello w garniturze
Odczytuje wyrok: „... niniejszym zostaje
Skazany na karę śmierci...” Zbliżenie kamery.
Łzy na policzkach, nerwowy tik szarpie podbródek.
[...]
Czy ma jakieś życzenie? Zbliżenie kamery.
Usta poruszają się jak pyszczek ryby.
Po chwili rozbrzmiewa jego piskliwy głos:
„Mam nadzieję, że spotkam w raju Pana Jezusa
i że dostanę dobrą pracę – w ogrodzie przy kwiatach
Albo w oborze przy zwierzętach”.
[P. Marcinkiewicz, Z notatnika: Mario Marquez; Świat dla opornych]
Wiersz przypomina zmontowany z krótkich ujęć kamery materiał filmowy ilustrowany
efektami dźwiękowymi (w tej roli zastosowane zostały quasi-cytaty), przy czym
istotną funkcję spełnia tu fragmentaryczność i zarazem szczegółowość wybranych elementów
charakterystyki bohaterów lirycznego wywodu mające charakter podzielonego
na sekwencje materiału filmowego, reportażu. Kluczowym zabiegiem staje się tu
symulacja ruchów kamery począwszy od planu ogólnego po wyjaskrawiony detal, co
sprawia, iż wiersz można opatrzyć mianem scenariusza czy nawet scenopisu.
Umberto Eco zwraca uwagę na istotną różnicę pomiędzy funkcją i stopniem jawności
niektórych elementów użyteczności dziennikarskiej, takich jak m.in. mikrofon
czy kamera. Podczas, gdy dawniej pokazywanie kamery uznawane było za
niedopuszczalne, obecnie sytuacja uległa zmianie, a działanie takie bywa wykorzystywane
celowo jako dowód mający potwierdzać autentyczność, wysoki stopień
realizmu („powiada: «Jestem tutaj, a jeśli tutaj jestem, to oznacza, że macie przed
sobą rzeczywistość, tzn. telewizję, która kręci [...]»” 9 ), podkreślenie autotematyczności
sytuacji lub wieloznaczności interpretacyjnej gatunkowo związanej z zabiegami
stylizacyjnymi, pastiszowymi, parodystycznymi itp. Eco zwraca też uwagę na
inną istotną właściwość. „Niepokojące jest to, że jeśli w telewizji widać kamerę, to
z pewnością nie jest to ta kamera, która właśnie pracuje (z wyjątkiem skomplikowanych
zabiegów reżyserskich z zastosowaniem luster). Tak więc za każdym razem,
kiedy pojawia się kamera, mówi ona jakieś kłamstwo” 10 . Inaczej rzecz dzieje się na
terenie młodej poezji, gdzie odnaleźć można przykłady przywoływania i wykorzystywania
motywu kamery, która, pełniąc funkcję argumentu, podkreśla wymowę
zabiegów nie tylko stylizacyjnych i pastiszowych, ale zmierza do wywołania
wrażenia autentyzmu lirycznego wyznania. Motyw kamery stanowi tu pewnego rodzaju
metaforę, konotuje podobne zwykle treści.
Kamera staje się tu również jedynym świadkiem doznań podmiotu, doznań o tyle
wstydliwych, co niesłychanie istotnych. Wprowadzenie w obręb utworu motywu kamery
okazuje się rodzajem asekuracji, pozwala bowiem bez zbytniej czułostkowości z zachowaniem
wszelkich zasad wstydliwości uczuć, pozornego obiektywizmu śledzić bohatera
lirycznego z dystansu, do jakiego obliguje pośrednictwo medium, wnioski opierając
wyłącznie na podstawie behawiorystycznej obserwacji jego reakcji i zachowań.
9
U. Eco, Semiologia życia codziennego, przeł. J. Ugniewska, P. Salwa, Czytelnik, Warszawa 1999, , s. 185.
10
Tamże, s. 185-186.