Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Bogusława Bodzioch-Bryła – Na pograniczu literatury i mediów, czyli...
47
współczesny, coraz częściej będący rodzajem eksperymentu mającego za zadanie jak
najwierniej oddać specyficzny sposób percypowania świata okiem „skażonym” przez
kontakt ze zmediatyzowaną rzeczywistością, eksperymentu, który ze względu na
charakter i typ zabiegów dokonywanych na „tkance” przekazu poetyckiego mógłby
z powodzeniem nosić miano paramedialnego lub paramultimedialnego. Słowo pisane
w tradycyjnym rozumieniu tego pojęcia okazuje się dla współczesnej literatury
kodem niewystarczającym, tak jak zresztą tradycyjny, papierowy nośnik. Nie tylko
przezroczystość dyskursu prozatorskiego, ale też specyficzna kondensacja 4 stanowiąca
właściwość języka poetyckiego przestaje być zadowalającym środkiem wyrazu.
Prowadzi to nie tylko do eksperymentów bazujących na połączeniu literatury
i mediów, ale do zjawisk, które ze względu na swą powtarzalność określić należałoby
już chyba mianem tendencji w obrębie literackich środków wyrazu.
Między kartką papieru a nośnikiem interaktywnym. Medialność,
multimedialność i hipertekstowość współczesnej poezji
Niezwykle interesująco jawi się moment zderzenia poezji współczesnej realizowanej
w jej formie tradycyjnej – zapisanej na papierowym nośniku – z rzeczywistością
mediów i multimediów, a także obserwacje i opis tego, co w wyniku owego
zderzenia powstaje. Wynikiem wspomnianego poczucia niewystarczalności staje
się kilka istotnych (wyrazistych ze względu na wysoką częstotliwość występowania)
zjawisk, których specyfikę sformułować można w postaci następujących tez:
1. Medialność silnie realizuje się jako specyficzna właściwość współczesnego
tekstu poetyckiego oraz rzeczywistości tekstowej, pociągając za sobą konsekwencje
zarówno w postaci zjawisk całkowicie w literaturze nowych (np. pojawienia się
Liternetu) oraz pewnych – nadzwyczaj częstych – zmian dokonywanych w obrębie
utworu poetyckiego.
2. Tradycyjny kanał informacyjny zaczyna upodabniać się do kanałów innego
typu (medialnych, multimedialnych), co dowodzi zaufania, jakim darzone są najnowocześniejsze
techniki przekazu posługujące się obrazem i dźwiękiem, a także
techniki opierające się na interaktywności.
3. Gatunki liryczne krzyżują się z gatunkami wywodzącymi się z pogranicza rodzajów
literackich oraz z formami dzieła medialnego czy multimedialnego (lub pewnymi
jego składnikami), co skutkuje powstawaniem form, które można byłoby
określić mianem paramedialnych czy paramultimedialnych. Wchodzą w związki z formami
pochodzącymi z odmiennego strukturalnie systemu (opartego np. na scenariuszu
wykorzystującego na równych prawach również obraz, dźwięk, a przede wszystkim
animację), stając się formami niejednorodnymi. Tak uorganizowane utwory poetyckie
cechują się wysokim stopniem heterogeniczności. Relacje intertekstualne zaczynają
w tym zakresie obejmować teksty różnego typu, zarówno tekst poetycki, tekst
dzieła filmowego, jak i przestrzennie ustrukturyzowany hipertekst.
Wraz z wymienionymi tendencjami idzie w parze dążenie do skrótowości przekazu,
maksymalnej kondensacji znaczeń, czemu służyć ma coraz bardziej wyrazista
ikoniczność literatury, posługiwanie się skrótem myślowym, obrazem, cytatem czy
parafrazą sloganu reklamowego. Cechę tę określić można mianem cytatowości, kliszowości,
ikoniczności oraz heterogeniczności znakowej, gdyż realizuje się ona
4
Mam tu na myśli owo specyficzne zagęszczenie polegające na zakodowaniu języka w tkankę tropów
literackich, funkcję poetycką, ową projekcję zasady ekwiwalencji z osi wyboru na oś kombinacji.