Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Bogusława Bodzioch-Bryła – Na pograniczu literatury i mediów, czyli...
46
Dokąd zmierza jeż, czyli Jacquesa Derridy spojrzenie na poezję
Jacques Derrida w wizjonerskim tekście Che cos’è la poesia? charakteryzuje poezję
w następujący sposób:
„Jam jest dyktandem, głosi poezja, weź mnie do serca i naucz się mnie na pamięć,
odtwórz w sobie, czuwaj nade mną i strzeż mnie, dostrzeż mnie, mój dyktat,
tuż przed sobą: ścieżka dźwiękowa, wake, ślad światła, fotografia uroczystości
żałobnych. […] Chciałbyś wziąć sobie do serca formę absolutnie wyjątkową, zdarzenie,
którego nieuchwytna jednostkowość nie oddziela już idealności, sensu idealnego
od […] ciała słowa. Dzięki pragnieniu tego absolutnego nieoddzielenia,
nieabsolutnego absolutu, oddychasz u źródeł poetyckości.
Wynika stąd nieskończony opór wobec transferu litery […]. Zjeżenie jeża. Czego
chce zjeżony jeż? Obronić się. […] Jeż: oślepia sam siebie. Zwinięty w kłębek, najeżony
kolcami, bezbronny i niebezpieczny, wyrachowany i nieprzystosowany (wyczuwając
niebezpieczeństwo na autostradzie, zwija się w kłębek i w ten sposób
prowokuje wypadek). Nie ma poematu bez wypadku, nie ma poematu, który nie
otwierałby się jak rana, i sam nie byłby raniący. […] Dar poematu […] pojawia się
tam, gdzie się go nie spodziewasz, zatykając dech w piersiach, zrywając z poezją
dyskursywną, a zwłaszcza literacką. Na popiołach owej genealogii. Ani Feniks, ani
orzeł, ale jeż, bardzo nisko, całkiem nisko, tuż przy ziemi. […]
Odtąd poematem będziesz nazywał pewną namiętność do jednostkowych znamion,
sygnaturę, powtarzaną w rozproszeniu, niezmiennie poza kręgiem logosu,
nieludzką, ledwo oswajalna, nie do przygarnięcia przez rodzinę podmiotu: zwierzę
przenicowane, zwinięte w kłębek, zwrócone ku innemu i ku sobie, w sumie coś
skromnego, dyskretnego, bliskiego ziemi, Jego Uniżoność, jeśli chciałbyś to opatrzyć
jakimś przydomkiem, który będąc imieniem, jednocześnie nim nie będzie, jeż
katachretyczny, z igłami postawionymi na sztorc, gdy ta pozbawiona wieku ślepa
rzecz słyszy, choć nie widzi, jak zbliża się śmierć.
Poemat może zwijać się w kłębek, lecz nie po to tylko, by wystawić swe naostrzone
znaki na zewnątrz. Oczywiście może być odzwierciedleniem jakiegoś języka,
może też wypowiadać słowa poezji, nigdy jednak nie odnosi się sam do siebie […].
Jego zdarzenie zawsze narusza lub podkopuje wiedzę absolutną, autoteliczne istnienie
w absolutnej bliskości siebie” 3 .
Z tekstu Derridy wynikają m.in. trzy istotne dla niniejszych rozważań cechy poezji:
jest formą niejednorodną, zawiera w sobie bowiem poza językiem dźwięk,
światło, fotograficzny obraz utrwalonej rzeczywistości, rzeczywistości odchodzącej,
w każdej mijającej sekundzie niepowtarzalnie umierającej. Stanowi formę otwartą.
Podkopując wiedzę absolutną, rozbija kanony liryki, jest pęknięciem. Dotyka codzienności.
Będąc zagęszczoną w sobie samej w tkankę metafor, nie jest wyizolowana,
lecz zwrócona ku światu, ku rzeczywistości, nigdy nie odnosi się wyłącznie
do samej siebie.
Przywołany tekst nadzwyczaj trafnie diagnozuje stan, w jakim znalazł się wiersz
(Dokończenie z poprzedniej strony) Hipertekstowy charakter nadał swemu wielkiemu encyklopedycznemu
dziełu etimologiarum św. Izydor z Sewilli (od kilkunastu lat uważany za patrona Internetu)
działający na przełomie i VII w. n.e. Poszczególne segmenty encyklopedii powiązał ze sobą tzw. odsyłaczami.
Od dawna podobnie postępują autorzy encyklopedii i słowników. Zob.: Z. Bauer, Media
i medioznawstwo [w:] Słownik wiedzy o mediach, red. E. Chudziński, Wydawnictwo ParkEdukacja,
Warszawa-Bielsko-Biała 2007, s. 47-48.
3
J. Derrida, Che cos’è la poesia?, przeł. M. P. Markowski, Literatura na Świecie, nr 11-12, 1998.