Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Bogusława Bodzioch-Bryła – Na pograniczu literatury i mediów, czyli...
Bogusława Bodzioch-Bryła
45
Na pograniczu literatury i mediów,
czyli medialność na papierowym nośniku
Życie w czasach „medialnie przesyconych” często opisywanych za pomocą
kategorii „społeczeństwa informacyjnego”, „społeczeństwa sieciowego”,
„społeczeństwa medialnego” dowodzi, iż spod wpływu nadwyżki mediów
nie sposób uciec nawet najbardziej wyizolowanym sferom kultury humanistycznej.
Łatwo znaleźć dowody przekonujące, że poezja współczesna zmierza w dobie zdominowanej
przez nowe technologie informacyjno-komunikacyjne w stronę formy
wizualnej, stanowiąc „strukturę, która chce/chciałaby być inną strukturą” 1 . Medialność
zyskała rangę kategorii charakteryzującej współczesny świat, a w nim
współczesnego człowieka, który nie tylko myśli i percypuje rzeczywistość w nieustającym
związku z mediami, ale którego percepcja okazuje się przez media zdeterminowana.
Pojawienie się hipertekstowych właściwości cyberprzestrzeni umożliwiło twórcom
literackim wykorzystywanie nietradycyjnego nośnika i nielinearnego układu.
W punkcie zderzenia się literatury i rhizomatycznej internetowej sieci pojawiło się
wiele interesujących zjawisk w postaci powieści i opowiadań hipertekstowych, poezji
cyfrowej itp., stanowiących bardzo wyraziste konsekwencje symbiozy nowych
mediów i dzieła literackiego 2 .
1
Słowa nawiązujące do wypowiedzi P. P. Pasoliniego. Zob.: P. P. Pasolini, Scenariusz jako „struktura,
która chce być inną strukturą”, [w:] J. Kossak, Kino Pasoliniego, Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe,
Warszawa 1976.
2
W dziejach literatury prób eksperymentów zmierzających do zanegowania tradycyjnych zasad linearności
tekstu podejmowali się m.in. Laurence Sterne, Raymond Queneau, a także wielu twórców
działających w duchu postmodernizmu. W Polsce autorem podobnych doświadczeń literackich był Stanisław
Czycz. Wymienieni twórcy wykorzystywali tradycyjny – papierowy nośnik treści, na którym eksperymentowali,
próbując zanegować tradycyjny układ tekstu.
Pomysły zerwania z linearnością lektury nie są zresztą wytworem współczesności, lecz sięgają dalekiej
przeszłości. W XVII wieku pojawiło się zjawisko ars combinatoria. Rolą poety było dostarczenie odpowiedniej
liczby obrazów, metafor, słów, czytelnik natomiast, wykorzystując algorytm – wzór matematyczny
lub zasady obowiązujące w grach opartych na przypadku (np. karcianych), uzyskiwał możliwość formowania
z nich dużych ilości nowych utworów. Na strukturze hipertekstowej opierają się niektóre księgi
święte: Tora, a nawet prastara chińska księga a I-Ching (do jej odczytania konieczne było rzucenie łodyg
krwawnika, których układ decydował o sposobie odczytywania, a zatem także przyszłych losów czytających
go). (Dokończenie na następnej stronie.)