Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Monika Banaś – Pogranicza kulturowe. Kultura Samów wobec szans i zagrożeń współczesności
41
długa, w zależności od śpiewanej historii – powtarzana wielokrotnie, modyfikowana
jest tylko w niewielkim stopniu w kolejnych zwrotkach. Taki zabieg prowadzi często
do bardzo długich form. Śpiewająca osoba wykonująca utwór staje się opowiadaną
historią, stąd też właściwe śpiewanie jojku możliwym staje się nie tyle poprzez ćwiczenie
śpiewu, co zgromadzenie doświadczania życiowego. Dlatego osoby starsze są
lepszymi pieśniarzami. 18
Jojk w zależności od tematu bywa radosny, smutny, melancholijny, nastrojowo neutralny.
Czasami też zamiast konkretnych słów pojawiają się tylko krótkie niewiele
znaczące sylaby „la la”, lu lu”, „nu nu”. Postaciami, do których adresowany był/jest jojkowy
przekaz, mogły być zarówno osoby, ale też zwierzęta, rośliny czy duchy. O innym
edukacyjnym charakterze tego śpiewu świadczyło ukazywanie w nich postaw i zachowań
godnych naśladowania, nakłanianie do wybierania dobrych uczynków
służących jednostce i całej społeczności.
Jakkolwiek istniał zbiór wytycznych określających sposób wykonywania pieśni,
to odtwórcy czy twórcy jojka mogli improwizować. Przykładem tego są pieśni
Samów północnych przypominające wycie wilka, głos renifera lub łabędzia.
Współcześnie tradycyjna muzyka Samów bywa wykorzystywana przez dzisiejszych
muzyków nie-ludowych, a sięgających czy szukających inspiracji w muzyce
folkowej. Należą do nich takie osoby jak: Catarina Utsi, Frode Fjellheim, Wimme
Saari, czy zespoły: Angelit, lub Shaman.
Organizacje
Powstawanie i kształtowanie się organizacji Samów w trzech państwach skandynawskich
ma stosunkowo długą historię. Jednak zdecydowanie wyraźne przyspieszenie
działalności i zintensyfikowanie aktywności społeczno-politycznej Samów
nastąpiło w ostatnim półwieczu. Na przestrzeni XX wieku powstało wiele instytucji
i podmiotów zabezpieczających prawa Samów chroniących ich terytorium, tradycyjny
tryb życia, kulturę, język i tradycję.
Kształtowanie się coraz bardziej złożonej sieci organizacji etnicznych, a później
narodowych, zapoczątkował powołany w 1904 roku Centralny Związek Lapończyków
(Lapparnas Centralförbund). W Szwecji w roku 1937 miał miejsce Ogólnokrajowy
Zjazd Lapończyków ukazujący jednoczącą się zbiorowość o spójnej wizji
przyszłości Samów. Niespełna dziesięć lat później myśl owa została wyartykułowana
w haśle: „z Samami dla Samów i całego społeczeństwa”, które stało się mottem organizacji
powołanej do życia w 1945 roku o nazwie Sameätnam Lapska Odlingens
Framtid (Towarzystwo Dbałości o Lapońską Przyszłość).
Kolejną instytucją uznawaną i respektowaną przez władze szwedzkie był Ogólnokrajowy
Związek Szwedzkich Samów powstały w roku 1950 w Jokkmokk (Svenska
Samernas Riksförbund (SSR)). Niedługo potem, w 1956 roku, na arenie społecznopolitycznej
Skandynawii pojawiła się organizacja zwiastująca dojrzewanie i gruntowanie
świadomości narodowej Samów – Nordycka Rada Samów (Nordiskt Sameråd).
W kolejnych dekadach powstały parlamenty narodowe Samów fińskich (1973), norweskich
(1989) i szwedzkich (1993) (Sametingen).
Ukoronowaniem dotychczasowych wysiłków łączenia samskich zbiorowości
ponad państwowymi granicami stał się naczelny organ reprezentujący wspólny głos
18
Dostrzec w tym można podobieństwo ze śpiewem towarzyszącym flamenco. Starsze osoby,
zwłaszcza kobiety z racji doświadczenia i wiedzy życiowej, stają się lepszymi w sensie „prawdziwszymi”
wykonawcami.