Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Monika Banaś – Pogranicza kulturowe. Kultura Samów wobec szans i zagrożeń współczesności
40
Sápmi rozciąga się od półwyspu kolskiego na wschodzie do zachodnich wybrzeży
Norwegii. Powierzchnia tego obszaru przez stulecia ulegała zmianie w zależności
od wędrówek Samów podążających za stadami reniferów. Dziś Sápmi obejmuje ok.
157 tysięcy kilometrów kwadratowych. 17 Ważniejszymi miastami w krainie Samów
są miejscowości: Lujávri/Lovozero (w Rosji), Enare/Anár (w Finlandii), Karasjok/Káráśjohka
oraz Kautokeino/Guovdageaidnu (w Norwegii), Östersund/Luvlieluspie
i Kiruna/Giron (w Szwecji), gdzie swoją siedzibę ma parlament szwedzkich
Samów, prócz tego teatr, radio i telewizja Samów; oraz Jokkmokk/Jåhkåmåhkke,
gdzie znajdują się muzeum kultury Samów i centrum szkolnictwa Samów.
Kolejnym ważnym wyznacznikiem tożsamości Samów jest tradycyjny strój zwany
kolt lub koltem. Jeszcze w połowie ubiegłego stulecia był używany jako codzienny
strój, dziś jednak zakładany jest podczas świąt narodowych (tzw. święta flagowe) lub
w szczególnych okolicznościach, np. podczas uroczystości zaślubin, chrztu, pogrzebu,
komunii, urodzin etc. Wygląd poszczególnych wariantów stroju zależy od regionu zamieszkania
osoby noszącej ów strój, płci, wieku, a także pory roku. Wszelako jedno
jest wspólne – kolorystyka niezmiennie nawiązująca do podstawowej symboliki:
słońca, nieba, wody i ziemi.
Materiałami używanymi do wyrobu strojów były i nadal pozostają (współcześnie
częściowo zastępowane zamiennikami syntetycznymi) skóry reniferów, zwierząt futerkowych,
ścięgna zwierzęce, wełna, jedwab czy aksamit. Strój dawniej zwykle szyty
w domu, dziś już wytwarzany jest w specjalistycznych zakładach. Klasycznymi dodatkami,
elementami stanowiącymi uzupełnienie stroju, są buty, czapka, rękawiczki,
torebka lub torba – wszystkie z nich posiadają warianty na porę letnią i zimową, zaprojektowane
i wykonane w sposób zapewniający pełną użyteczność w północnoskandynawskich
warunkach.
Zdjęcie 2: Tradycyjny strój Samów
źródło: www.saami.info
Wymiarem samoidentyfikacji Samów jest także jojk – tradycyjna forma śpiewu
wykonywanego do niedawna a capella, dziś słyszana także z akompaniamentem instrumentu,
najczęściej bębna lub fletu. Ten rodzaj rytmicznego śpiewu wykonywany
był niemal przy każdej okazji, gdy powstała potrzeba wyrażenia myśli, uczuć, przekazania
informacji, podzielenia się historią z dawnych i niedawnych dziejów Samów.
Teksty pieśni cechuje rytmiczność i pewnego rodzaju monotonność. Utwory nie
mają wyraźnego początku ani końca, zaczynają się i kończą nagle. Fraza – krótka lub
17
www.samer.se.