Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja
Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja
Monika Banaś – Pogranicza kulturowe. Kultura Samów wobec szans i zagrożeń współczesności 38 Niewątpliwie, by przeprowadzić ową rachubę, potrzebne jest sprecyzowane kryteriów, na podstawie których osoba zostanie uznana za Sama lub Samkę. Zgodnie z norweskim (Sameloven §2-7 oraz §2-11) i szwedzkim (Sametingslagen, SFS 1992:1433) zapisem prawnym Samem jest osoba, która identyfikuje się jako Sam oraz deklaruje ścisły związek z kulturą Samów, a ponadto: – według prawa norweskiego (Sameloven, 1987:56): a) używa jako języka pierwszego, w domu, w komunikacji z najbliższymi języka samiska, lub b) której rodzice, dziadkowie lub przodkowie używali języka samiska jako pierwszego, lub c) która jest bezpośrednim potomkiem osoby należącej do zbiorowości Samów, – według prawa szwedzkiego (Sametingslagen, SFS 1992:1433): a) posługuje się lub posługiwał się językiem samiska jako pierwszym, b) jego rodzice lub dziadkowie używali samiska jako języka podstawowego, c) której przynajmniej jeden z rodziców jest/był Samem z prawem głosu w wyborach do parlamentu Samów (Sametinget). Wyznaczniki kulturowe Zbiór głównych symboli określających tożsamość Samów tworzy siedem elementów: hymn, flaga, kolten – tradycyjny strój, jojk – charakterystyczny śpiew, Sápmi – ziemia, samiska – język oraz duodji – tradycyjne rękodzieło. Isak Sabas, norweski Sam, nauczyciel i polityk żyjący na przełomie XIX i XX wieku, jest autorem wiersza Sámi Soga Lávlla, którego strofy stały się hymnem narodowym Samów. W wieszu-hymnie zawarte zostało to, co dla każdego Sama najważniejsze – szacunek i miłość do ziemi, przyrody, języka i samskiej kultury. 13 Kolejnym symbolem określającym tożsamość Samów jest flaga w swej grafice i kolorystyce łącząca wiele znaczeń. Przesunięty względem osi symetrii okrąg, przedstawia metaforyczne położenie krainy Samów, oddalonej od centrum kontynentu. Okrąg symbolizuje ponadto dwa ważne ciała niebieskie wyznaczające rytm życia i czasu: słońce oraz księżyc. Kolory flagi odpowiadają krwi (czerwony), przyrodzie (zielony), światłu (żółty) i wodzie (niebieski). Rysunek 2: Flaga Samów źródło: www.wikipedia.org Obchodzony corocznie 6 lutego Dzień Flagi jest świętem narodowym Samów. Celebrowany w każdej z czterech społeczności przypomina o dziejowym wydarzeniu z niedalekiej przeszłości, z roku 1917, kiedy w norweskim Trondheim powołana 13 http://www.isaksaba.no/index.php?cat=30903.
Monika Banaś – Pogranicza kulturowe. Kultura Samów wobec szans i zagrożeń współczesności 39 została do życia Narodowa Rada Samów. 14 Organizacja ta stała się pierwszym żywym przykładem konstruowania wspólnej, ponadregionalnej i ponadpaństwowej tożsamości Samów zamieszkujących Szwecję i Norwegię. W późniejszych dekadach do organizacji przystąpili Samowie fińscy. Duodji – tradycyjne rękodzieło chronione znakiem prawnym obejmuje przedmioty użytkowe oraz ozdobne. Nazwą tą określane są wszystkie charakterystyczne dla kultury Samów oryginalne formy narzędzi używane w codziennej pracy, związane ze sposobem gospodarowania: myślistwem, hodowlą, rybołówstwem i uprawą roślin. Tradycyjny ubiór, jego poszczególne części, ozdoby wraz z typową kolorystyką (tą samą, jaką odnajdujemy we fladze) także zostały objęte znakiem towarowym. Język Samów, jak to już wcześniej zostało podkreślone, obejmuje wiele dialektów i poddialektów. Na komunikację między Samami mieszkającymi w różnych krajach pozwala wspólnie przyjęta forma ujednoliconego języka nadal dopracowywana i udoskonalana. Wśród odmian językowych dominują trzy główne dialekty: wschodni (östsamiska), centralny (centralsamiska) i południowy (sydsamiska). Biorąc pod uwagę wszystkie cztery kraje, w których mieszkają Samowie, liczba użytkowników języka etniczno-narodowego (i jego odmian) szacowana jest na blisko 20 tysięcy osób. 15 Ten relatywnie niewielki odsetek mówiących w samiska jest skutkiem przez lata prowadzonej polityki rugowania języka etnicznego. Jeszcze w latach 60. i 70. XX wieku w Szwecji w szkołach obowiązywał zakaz mówienia w języku innym niż szwedzki. 16 Dzieci i młodzież zachęcano do porzucania dialektów na rzecz języka urzędowego, co miało stanowić gwarant dostępu do lepszej edukacji, otrzymania w przyszłości lepszej pracy, osiągnięcia lepszego statusu społecznego, ect. Dziś sytuacja jest inna. Szkolne i pozaszkolne programy nauczania języka i kultury narodowej cieszą się dużym zainteresowaniem młodych Samów, co jest faktem znaczącej wagi w procesie kulturowej rewitalizacji. Język Samów ciągle się rozwija i podąża za wymogami współczesności – nowe słowa i wyrażenia są dowodem żywotności tego medium oraz świadomości użytkowników co do zmian zachodzących w otaczającym świecie. Sápmi – ziemia, od wieków zasiedlana przez Samów, symbolizuje wartość, która scala Samów podzielonych mimo swej woli granicami czterech państw. Ziemia wraz z jej zasobami naturalnymi uznawana jest przez Samów jako ich wspólna własność, o czym traktuje zapis w deklaracji z 2004 roku, tzw. Deklaracji z Honningsvåg. Samowie postrzegają ziemię jako szczególne dobro, a troska o nią przybiera formę obowiązku a jednocześnie przywileju. To tłumaczy zaangażowanie Samów w ochronę środowiska naturalnego oraz życie w zgodzie z naturą, a nie przeciwko niej. Rysunek 3. Ziemia Samów. źródło: www.wikipedia.org 14 The Sámi People – a Handbook, Karasjok 2006. 15 Mikael Svonni, specjalista, znawca i badacz języków Samów, profesor uniwersytetu w Umeå w Szwecji. 16 http://www.samer.se/servlet/GetDoc?meta_id=1216.
- Page 2 and 3: Granice w kulturze Redakcja Andrzej
- Page 4 and 5: SPIS TREŚCI: Agnieszka Adamowicz-P
- Page 6 and 7: Agnieszka Adamowicz-Pośpiech - Cyw
- Page 8 and 9: Agnieszka Adamowicz-Pośpiech - Cyw
- Page 10 and 11: Agnieszka Adamowicz-Pośpiech - Cyw
- Page 12 and 13: Agnieszka Adamowicz-Pośpiech - Cyw
- Page 14 and 15: Agnieszka Adamowicz-Pośpiech - Cyw
- Page 16 and 17: Agnieszka Adamowicz-Pośpiech - Cyw
- Page 18 and 19: Agnieszka Adamowicz-Pośpiech - Cyw
- Page 20 and 21: Krzysztof Arcimowicz - Wizerunki m
- Page 22 and 23: Krzysztof Arcimowicz - Wizerunki m
- Page 24 and 25: Krzysztof Arcimowicz - Wizerunki m
- Page 26 and 27: Krzysztof Arcimowicz - Wizerunki m
- Page 28 and 29: Krzysztof Arcimowicz - Wizerunki m
- Page 30 and 31: Krzysztof Arcimowicz - Wizerunki m
- Page 32 and 33: Krzysztof Arcimowicz - Wizerunki m
- Page 34 and 35: Krzysztof Arcimowicz - Wizerunki m
- Page 36 and 37: Monika Banaś - Pogranicza kulturow
- Page 40 and 41: Monika Banaś - Pogranicza kulturow
- Page 42 and 43: Monika Banaś - Pogranicza kulturow
- Page 44 and 45: Monika Banaś - Pogranicza kulturow
- Page 46 and 47: Bogusława Bodzioch-Bryła - Na pog
- Page 48 and 49: Bogusława Bodzioch-Bryła - Na pog
- Page 50 and 51: Bogusława Bodzioch-Bryła - Na pog
- Page 52 and 53: Bogusława Bodzioch-Bryła - Na pog
- Page 54 and 55: Bogusława Bodzioch-Bryła - Na pog
- Page 56 and 57: Bogusława Bodzioch-Bryła - Na pog
- Page 58 and 59: Bogusława Bodzioch-Bryła - Na pog
- Page 60 and 61: Bogusława Bodzioch-Bryła - Na pog
- Page 62 and 63: Roman Bromboszcz - Pewne przejście
- Page 64 and 65: Roman Bromboszcz - Pewne przejście
- Page 66 and 67: Roman Bromboszcz - Pewne przejście
- Page 68 and 69: Roman Bromboszcz - Pewne przejście
- Page 70 and 71: Roman Bromboszcz - Pewne przejście
- Page 72 and 73: Roman Bromboszcz - Pewne przejście
- Page 74 and 75: Roman Bromboszcz - Pewne przejście
- Page 76 and 77: Jolanta Dąbkowska-Zydroń - Powrot
- Page 78 and 79: Jolanta Dąbkowska-Zydroń - Powrot
- Page 80 and 81: Jolanta Dąbkowska-Zydroń - Powrot
- Page 82 and 83: Bogusław Dziadzia - Prawda i zaufa
- Page 84 and 85: Bogusław Dziadzia - Prawda i zaufa
- Page 86 and 87: Bogusław Dziadzia - Prawda i zaufa
Monika Banaś – Pogranicza kulturowe. Kultura Samów wobec szans i zagrożeń współczesności<br />
38<br />
Niewątpliwie, by przeprowadzić ową rachubę, potrzebne jest sprecyzowane kryteriów,<br />
na podstawie których osoba zostanie uznana za Sama lub Samkę.<br />
Zgodnie z norweskim (Sameloven §2-7 oraz §2-11) i szwedzkim (Sametingslagen,<br />
SFS 1992:1433) zapisem prawnym Samem jest osoba, która identyfikuje się<br />
jako Sam oraz deklaruje ścisły związek z kulturą Samów, a ponadto:<br />
– według prawa norweskiego (Sameloven, 1987:56):<br />
a) używa jako języka pierwszego, w domu, w komunikacji z najbliższymi języka<br />
samiska, lub<br />
b) której rodzice, dziadkowie lub przodkowie używali języka samiska jako<br />
pierwszego, lub<br />
c) która jest bezpośrednim potomkiem osoby należącej do zbiorowości Samów,<br />
– według prawa szwedzkiego (Sametingslagen, SFS 1992:1433):<br />
a) posługuje się lub posługiwał się językiem samiska jako pierwszym,<br />
b) jego rodzice lub dziadkowie używali samiska jako języka podstawowego,<br />
c) której przynajmniej jeden z rodziców jest/był Samem z prawem głosu w wyborach<br />
do parlamentu Samów (Sametinget).<br />
Wyznaczniki kulturowe<br />
Zbiór głównych symboli określających tożsamość Samów tworzy siedem elementów:<br />
hymn, flaga, kolten – tradycyjny strój, jojk – charakterystyczny śpiew, Sápmi<br />
– ziemia, samiska – język oraz duodji – tradycyjne rękodzieło.<br />
Isak Sabas, norweski Sam, nauczyciel i polityk żyjący na przełomie XIX i XX<br />
wieku, jest autorem wiersza Sámi Soga Lávlla, którego strofy stały się hymnem narodowym<br />
Samów. W wieszu-hymnie zawarte zostało to, co dla każdego Sama najważniejsze<br />
– szacunek i miłość do ziemi, przyrody, języka i samskiej kultury. 13<br />
Kolejnym symbolem określającym tożsamość Samów jest flaga w swej grafice<br />
i kolorystyce łącząca wiele znaczeń. Przesunięty względem osi symetrii okrąg,<br />
przedstawia metaforyczne położenie krainy Samów, oddalonej od centrum kontynentu.<br />
Okrąg symbolizuje ponadto dwa ważne ciała niebieskie wyznaczające rytm<br />
życia i czasu: słońce oraz księżyc. Kolory flagi odpowiadają krwi (czerwony), przyrodzie<br />
(zielony), światłu (żółty) i wodzie (niebieski).<br />
Rysunek 2: Flaga Samów<br />
źródło: www.wikipedia.org<br />
Obchodzony corocznie 6 lutego Dzień Flagi jest świętem narodowym Samów.<br />
Celebrowany w każdej z czterech społeczności przypomina o dziejowym wydarzeniu<br />
z niedalekiej przeszłości, z roku 1917, kiedy w norweskim Trondheim powołana<br />
13<br />
http://www.isaksaba.no/index.php?cat=30903.
Change language