Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Agnieszka Ziętek – Media wobec (hiper)rzeczywistości w ujęciu Jeana Baudrillarda 376
do filozoficznych pytań o naturę rzeczywistości. O ile bowiem twierdzenie o niemożliwości
obiektywnego – prawdziwego, adekwatnego – przedstawienia świata,
stworzenia wiernej, całościowej jego reprezentacji nie jest ideą nową 11 , o tyle oryginalna
jest zaproponowana aparatura pojęciowa oraz sposób jej wykorzystania do
analizy zarówno współczesnej komunikacji masowej, jak i fundamentalnych kwestii
ontologicznych i epistemologicznych.
Po trzecie wreszcie, Baudrillard nie tylko operuje kilkoma płaszczyznami analizy
12 , ale także posługuje się jedną z nich (krytycznym rozbiorem przemian i oddziaływania
współczesnych mediów oraz przypisanym mu zespołem pojęć. 13 ) w celu
stworzenia swoistego metapoziomu, będącego zasadniczą osią jego wizji współczesności.
Opisując przekształcenia, jakim podlegają współczesne media oraz skutki tych
przeobrażeń (nadmiar wiadomości, chaos informacyjny, oderwanie obrazu od rzeczywistego
pierwowzoru, zdominowanie rzeczywistości przez medialne, wizualne
obrazy/znaki), kreśli obraz współczesności niepoznawalnej, wymykającej się wszelkim
próbom jej komentowania i odtwarzania. Podważa w ten sposób rolę i możliwości
wielkich narracji – wszelkich prób obiektywnego i wyczerpującego opisu
świata oraz praw nim kierujących; obnaża ich bezradność w zetknięciu z wielowymiarową
rzeczywistością.
Rozważania na temat współczesnych środków komunikacji są dlatego nie tylko
opisem obszaru działania masowych mediów, ale przede wszystkim narzędziem, sposobem
na dekonstrukcję „kondycji ponowoczesnej”. W centrum rozważań Baudrillarda
znajduje się teoria poznania nowoczesnego świata społecznego, problemy natury
teoriopoznawczej związanej z możliwością uchwycenia tej rzeczywistości w konkretne
ramy naukowe/teoretyczne/filozoficzne. Demaskuje on więc wszelkie „naukowe” sposoby
jej ujmowania, nieustanne próby tworzenia jej racjonalnych reprezentacji. W tym
kontekście media oraz społeczno-kulturowe skutki ich oddziaływań obrazują próby
„ujarzmiania” rzeczywistości oraz podkreślenia bezcelowości tych działań. Metoda,
jaką posługuje się filozof w celu prezentacji swoich poglądów nie jest z pewnością
przypadkowa. Krytyczna ocena przekazów masowych oraz wytworów systemu kulturowego
pod kątem reprezentowanej i przekazywanej ideologii, będąca wersją podejścia
marksistowskiego oraz zdekonstruowana koncepcja znaku de Sausurre’a, stanowią
jak sądzę zrozumiały i czytelny punkt wyjścia do prowadzonych przez Baudrillarda
rozważań. Wraz z oryginalnym systemem metafor tworzą klucz do jego diagnozy
współczesności, do podważenia możliwości poznania rzeczywistości.
11
Realizowana była ona m.in. przez M. Heideggera oraz francuskich poststrukturalistów; więcej
na ten temat M. Kowalska, Dialektyka poza dialektyką. Od Bataille'a do Derridy, Warszawa 2000.
12
W tym wypadku mowa o dwóch obszarach, na których Baudrillard toczy swoje rozważania, choć
oczywiście w całej swojej koncepcji podejmował on znacznie więcej zagadnień dotyczących m.in.
społeczeństwa konsumpcyjnego, kwestii władzy, sztuki, czy też komentowania wydarzeń bieżących.
13
Dodać należy, iż pomimo niewątpliwego nowatorstwa, sposób, w jaki Baudrillard używa tworzone
przez siebie pojęcia jest częstym źródłem niezrozumień i trudności interpretacyjnych jego koncepcji.
Te same określenia używane do opisania zarówno poziomu komunikacji masowej, jak też
filozoficznego problemu dotyczącego możliwości poznania i opisania rzeczywistości (w połączeniu z
literackim i zawiłym stylem autora koncepcji symulacji) powodują, iż te dwa poziomy mogą być mylone,
bądź nawet w ogóle nie rozpoznawane.