Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Agnieszka Ziętek – Media wobec (hiper)rzeczywistości w ujęciu Jeana Baudrillarda 375
Wizja współczesności – poziomy interpretacji
Najbardziej znany sposób analizy koncepcji mediów Baudrillarda nawiązuje do
istniejących już teorii kulturoznawczych, językoznawczych i komunikologicznych 9
. Jednak analiza jego rozważań na temat mediów ograniczona jedynie do tezy o całkowitym
„zawłaszczeniu” i zdeterminowaniu kultury przez nowoczesne technologie
i środki komunikacji, z pewnością byłaby spojrzeniem fragmentarycznym i tendencyjnym
zarazem, lokującym omawianą teorię w nurcie tzw. determinizmu technologicznego.
Konieczna staje się dlatego bardziej pogłębiona rekonstrukcja krytycznej
myśli filozofa w odniesieniu do nowoczesnych środków przekazu, zrealizowana na
poziomie obejmującym całość jego spojrzenia na współczesność, a także wskazanie
zasadniczych cech wyróżniających ją na tle znanych już koncepcji. Dopiero taka rekonstrukcja
pozwoli, jak sądzę, wskazać oryginalne punkty jego koncepcji. Przynajmniej
trzy z nich. Oto one:
Po pierwsze, Francuz nie jest epigonem, nie wpisuje się automatycznie w zastane
teorie mediów, przeciwnie, w charakterystyczny dla siebie sposób dokonuje raczej ich
hiperbolizacji, doprowadza je do ich teoriopoznawczych granic, przerysowuje tezy
przez nie stawiane. W ten sposób krytyczną analizę frankurtczyków o dominującej
roli przemysłu kultury (w tym masowych mediów) rozwija w kierunku tezy o zdominowaniu
rzeczywistości przez medialne, wizualne obrazy, jej totalnym zawłaszczeniu
i „zniknięciu” w niezliczonej ilości sztucznie generowanych przez media „światów”
i przedstawieniach rzeczywistości. W podobny sposób podważa również semiotyczną
teorię znaku, prowadząc ją w stronę twierdzenia o zupełnym załamaniu związku pomiędzy
znaczącym a znaczonym. Znak, który cechuje zupełny brak referencyjności
i niczego już nie przedstawia, do niczego się nie odwołuje, staje się Baudrillardowskim
symulakrem, efektem dążeń do wiernego przedstawienia świata, stworzenia
substytutu realności. 10
Po drugie, omawiany autor tworzy niekonwencjonalną siatkę pojęciową, wykorzystując
ją na różnych poziomach analizy i różnych kontekstach dyskursywnych,
zarówno przy omawianiu współczesnych środków komunikacji, jak i w odniesieniu
(Dokończenie z poprzedniej strony) ...który, stanowiąc zewnętrzny punkt odniesienia, umożliwiałby stworzenie
metateorii ujmującej w swoje ramy całą rzeczywistość wraz z jej poszczególnymi systemami (polityką,
ekonomią, sferą społeczną). Sfery te mają charakter umowny, odnoszą się tylko do ustalonego i zaakceptowanego
porządku, poza którym nie mają żadnego znaczenia i odniesienia; J. Baudrillard, O radykalnej
niepewności lub myśl jako sobowtór, [w:] „Sztuka i Filozofia”, nr 29/2006, s. 45-47.
9
Będą to koncepcje zarówno szkoły frankfurckiej jak i semiotycznych analiz kultury. Nie będę w tym
miejscu rozwijać tej kwestii, przypomnę jedynie, iż przedstawiciele szkoły frankfurckiej (m.in. Adorno,
Horkheimer, czy Marcuse) kładą szczególny nacisk na relacje pomiędzy kulturą, a sferą ekonomii i władzy.
Według ich założeń efektem powstania tzw. przemysłu kultury jest masowa produkcja dóbr kultury,
ich ujednolicenie, homogenizacja i postępująca standaryzacja. Dobra należące do sfery kultury stają się
towarami, podlegają urynkowieniu tak jak wszelkie inne przedmioty materialne. Takiego charakteru nabierają
także przekazy medialne, które konkurują ze sobą na rynku powszechnie dostępnej informacji i rozrywki.
Zob. np. T. Adorno, M. Horkheimer, Dialektyka Oświecenia. Fragmenty filozoficzne, tł. Małgorzata
Łukasiewicz, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 1994.
10
W tym zatem ujęciu teoria symulakrów, symulacji i hiperrzeczywistości odnosi się do mediatyzacji
otaczającego świata, do nasycenia go nic nie reprezentującymi i nieznaczącymi, pozbawionymi
referencji obrazami/znakami. Coraz większa ilość środków przekazu oraz rozprzestrzenianych przez
nie informacji wraz z autoreferncyjnością i samozwrotnością komunikatów prowadzą do nadprodukcji
i nadmiaru sensu przekazywanych treści, który zastępowany jest przez niekończącą się intertekstualność.
Nie istnieje zatem nic poza coraz szybciej produkowaną informacją, a jedyną prawdę
stanowi „prawda ekranu”.