Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Agnieszka Ziętek – Media wobec (hiper)rzeczywistości w ujęciu Jeana Baudrillarda 371
pretekst do podjęcia krytycznej oceny współczesności oraz nieustannie podejmowanych
prób racjonalnego i obiektywnego wyjaśniania zachodzących w niej przeobrażeń?
Tekst składa się trzech zasadniczych części. W pierwszej dokonuję rekonstrukcji
tworzonej przez filozofa siatki pojęciowej odnoszącej się do jego opisu współczesnych
środków komunikacji. W części drugiej staram się wykazać, iż najbardziej znane i łączone
z teorią mediów pojęcia, odnoszą się również do koncepcji współczesności Baudrillarda.
Część trzecia stanowi próbę wskazania na najbardziej oryginalne jej aspekty.
Baudrillarda krytyka mediów
Centralne pojęcia myśli francuskiego filozofa to symulakry, symulacja, hiperrzeczywistość
i zasada rzeczywistości. Odnoszę je do krytyki mediów oraz swoistego
metapoziomu, czyli koncepcji rzeczywistości Baudrillarda. Pozwoli to, jak
sądzę, na udzielenie odpowiedzi na postawione pytania oraz wykazanie możliwości
wielopłaszczyznowej interpretacji jego teorii, w tym w szczególności podwójnej roli
systemu pojęciowego, a także teorii mediów jako narzędzia służącego zarówno rekonstrukcji
stanu współczesności, jak też rozważaniom na temat możliwości jej
pełnego zdefiniowania.
Zasadniczym pojęciem stanowiącym oś rozważań Baudrillarda na temat mediów
jest kategoria symulacji. Zastosowana do opisu sfery medialnej, symulacja ma być
zaprzeczeniem przedstawienia charakterystycznego dla epoki nowoczesności, w której
„znak” obdarzony był określonym ekwiwalentem i nieodłącznie towarzyszyło mu
przypisane znaczenie. Proces symulacji ma oznaczać zatem unieważnienie zasady referencji:
obraz/znak przestaje odsyłać do rzeczywistości. Wszelkie obrazy medialne,
informacje generowane przez media, nabierają charakteru autotelicznego, stają się
niezależne od rzeczywistych wydarzeń, zaczynają „żyć własnym życiem”. Przestają
być odzwierciedleniem zdarzeń oraz tego, co wydarzyło się „naprawdę” stając się nie
tylko zniekształconym obrazem, ale formą niezależną – Baudrillardowskim symulakrem.
2 Jest to więc proces „pozorowania” rzeczywistości, jej „zamykania” w przetwarzanych
za pomocą najnowszych technologii obrazach pozbawionych jakiejkolwiek
relacji z rzeczywistym światem. Sztucznie wygenerowane, w nieskończoność
powielane obrazy, zamiast stanowić faktyczne odzwierciedlenie rzeczywistości, jedynie
ją imitują, stają się samozwrotnymi, autoreferencyjnymi modelami zdarzeń,
zjawisk i faktów, a więc symulakrami. Efektem tego jest zacieranie różnicy pomiędzy
tym, co prawdziwe i rzeczywiste, a technologicznie wytworzonymi „pozorami” rzeczywistości.
Symulacja prowadzi do sytuacji, w której za prawdziwe i „rzeczywiste”
uważane są jedynie medialne przedstawienia-symulakry. Rozpowszechniane na masową
skalę fałszywe obrazy (bądź informacje) stają się zatem autentyczne, bardziej
„realne” niż sama rzeczywistość, tworząc jedyny doświadczany i znany nam „świat”.
Opisywana przez Baudrillarda zasada rzeczywistości (czyli zbiór reguł i sposobów
systematyzacji wyznaczających sposób opisu i interpretacji otaczającego świata
w celu jego wiernego przedstawienia) na poziomie analizy współczesnych środków
2
Symulakry są więc w rozumieniu Baudrillarda pustym pozbawionym referencji, znakiem, nie posiadającym
żadnego odniesienia do rzeczywistości. To uwolniony od dotychczasowego uwikłania semantycznego
znak, „kopia bez oryginału, znak bez odniesienia, mapa bez terytorium”, jak zauważa
komentujący myśl Francuza Andrzej Szahaj. Symulakry „symulują”, udają rzeczywistość. Symulakrami
są docierające do nas z ekranów telewizorów i monitorów komputerów obrazy; bezustannie przetwarzane,
poddawane nieustającej obróbce i modyfikacji za pomocą najnowszych zdobyczy technologicznych.
A. Szahaj, Jean Baudrillard – między rozpaczą a ironią, [w:] „Kultura współczesna”, nr 1/1994, s. 23.