Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Lidia Wiśniewska – Kultura i kontrkultura (w perspektywie mitów i paradygmatów)
362
Żadne społeczeństwo ludzkie nie jest całkowicie zintegrowaną całością. W każdym
istnieją otwarte lub skryte formy protestu przeciwko panującej strukturze hierarchicznej.
(...) Poza tematem dominującym istnieją zawsze odmienne wartości, z którymi
wiążą się, przynajmniej do jakiegoś stopnia, pewne grupy społeczne i które stanowią
jakby kontrapunkt linii melodycznej 77 .
Jak ujmie to też Georges Balandier 78 , istotne jest, aby rozpoznać kontrpartyturę
w partyturze kulturowej: dynamizm w strukturze (jak chce Balandier, w imię, akurat,
„antropologii kontestacji”), ale i – chciałoby się jednak dodać – odwrotnie, w kontrpartyturze
partyturę, a w dynamizmie strukturę.
Reprezentujący stałość prawa monoteistyczny Bóg i reprezentująca metamorfozę
Natura (z jej bogami-siłami) stanowią z pewnością modelowe ujęcia roli stałości
i zmiany. Jak się wydaje jednak, nawet determinujące te modelowe ujęcia mity – archaiczny
i nowoczesny – nie stanowią wzorców wystarczająco autonomicznych, by
w praktyce nie można było znaleźć w samym jądrze ich realizacji zarodków przeciwnego
modelu, nie mówiąc o ich samych nieustannym splataniu się w ramach ludzkiego
myślenia – i przemian kultury.
Jeśli interesuje nas tu myślenie o zdeterminowanej przez strukturę i formę, a więc
przez stałość, kulturze oraz o zdeterminowanej przez zmienność kontrkulturze, stajemy
wobec podobnej kwestii. W tej perspektywie albo ostry rozdział między kulturą
a kontrkulturą należałoby zakwestionować i przyjąć, że kultura w istocie swej zawiera
elementy kontrkultury i v.v., albo przyjąć, że kultura jednocześnie jest i nie jest zamkniętą
strukturą, formą czy systemem, być może występując tym przeciwko tradycyjnej
nauce 79 i jej zasadzie wewnętrznej niesprzeczności, ale nie przeciwko kulturze.
A więc jest i kulturą, i kontrkulturą jednocześnie.
79
Balandier (ibidem, s. 181) zauważa skoncentrowanie się na bardziej ustalonych i uprzywilejowanych
zjawiskach, pozwala łatwiej osiągnąć pewną ścisłość, ale zarazem o tyle zwodniczą, że redukcyjną.