Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Monika Banaś – Pogranicza kulturowe. Kultura Samów wobec szans i zagrożeń współczesności
36
Pochodzenie Samów
W literaturze przedmiotu opisującej genezę grupy funkcjonują trzy główne i wiodące
hipotezy. Pierwsza z nich, dziewiętnastowieczna, traktuje tę zbiorowość jako
pierwszych osadników, którzy przybyli do północnej Skandynawii po ustąpieniu lodowca,
czyli około 9,6 tysięcy lat temu. Tak więc, ta cezura miałaby wyznaczać początek
obecności Samów na północnych ziemiach. 2
Według innej hipotezy Samowie przywędrowali do Norrlandu (dosł. „ziemia
północna”/ „kraj północny”) ze wschodu najprawdopodobniej w pierwszym tysiącleciu
przed naszą erą. Zmiany klimatyczne skutkujące znacznym ochłodzeniem
powodowały w konsekwencji zmniejszanie liczebności homo sapiens w obszarze
północnej Skandynawii. Otwierało to drogę nowym osadnikom wędrującym za przemieszczającymi
się stadami reniferów. Owe grupy myśliwych miały dać początek
późniejszym Samom. 3
Trzecia z branych pod uwagę hipotez przestawia Samów jako szczególną grupę powstałą
na skutek długotrwałego, wielopokoleniowego przebywania w wyjątkowo trudnych
warunkach klimatycznych. Sytuacja stresowa ciągle obecna w ich egzystencji
spowodowała ukształtowanie odmiennej zbiorowości pod względem fenotypowym. 4
Źródła historyczne
Początki historii Samów nie zostały spisane przez nich samych. Pierwsza wzmianka,
jaką napotykamy o tej grupie, pochodzi od Tacyta. W Germanii (98 rok p.n.e.)
czytamy o ludziach, których rzymski historyk nazywa Fennis. Według jego relacji,
Fennowie żyli ze zbieractwa i myślistwa, posługując się w przypadku tego ostatniego
włóczniami (strzałami) o grotach wykonanych z kości, a nie z żelaza, którego
nie potrafili wytwarzać. Ubierali się w skóry, a dodatkowo „(..) posiedli rzecz najtrudniejszą:
nie mają nawet życzeń”. 5
Kolejnego opisu Samów – późniejszego o sześć wieków – dostarczył bizantyjski
historyk Prokopiusz, wspominając w swoich relacjach o skrithifinoi, koczowniczym
ludzie łowieckim, w którym zarówno mężczyźni jak i kobiety parają się tym zajęciem. 6
Z roku 892 n.e. pochodzi opowieść naocznego świadka Ottar’a, który przed królem
Anglii, Alfredem, złożył relację z tego, czego sam doświadczył na dalekiej
północy. 7 Norweski kupiec i podróżnik często kontaktował się z Samami, nabywając
od nich skóry zwierząt, kaczy puch i suszone rośliny. Wspominał o tym, że Samowie
latem byli rybakami, a zimą myśliwymi, przez cały rok zaś hodowali renifery,
których stado powiększali poprzez oswajanie dzikich sztuk. 8
Wspomnienie autorstwa duńskiego mnicha Saxo Grammaticus’a z roku 1200 zawiera
wzmiankę o zręcznych myśliwych niezwykle sprawnie władających włócznią,
2
R. Kjellström, Samer, Kristianstad 2000, s. 24.
3
Ibidem.
4
Ibidem.
5
Tacyt, Germania, przekład T. Płóciennik, Poznań 2008, s. 97.
6
R. Kjellström, Samer, op.cit., 2000, s. 25.
7
Ibidem, s. 25-26. Ottar opowiadał najprawdopodobniej o Samach zamieszkujących dzisiejsze okolice
Tromsø w północnej Norwegii.
8
Oswajanie polegać miało na zwabianiu do posiadanego stada dzikiego osobnika przy wykorzystaniu
w tym celu wcześniej już oswojonego, dorodnego renifera – samicę lub samca. Dzikie zwierzę kierowane
instynktem rozrodczym i stadnym kierowało się do takiego sztucznie zbudowanego stada,
częstokroć przy nim już pozostając.