Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Lidia Wiśniewska – Kultura i kontrkultura (w perspektywie mitów i paradygmatów)
357
tura w antystrukturę” 53 , możemy zrozumieć, w jaki sposób kultura przechodzi w kontrkulturę
i odwrotnie. Nieunikniona łączność stałości i zmiany reprezentowanych przez
struktury i kontrstruktury 54 pociąga za sobą taką samą łączność kultury i kontrkultury.
Zarazem przekonanie Turnera, że „główne klasyfikacje i kategorie kultury wyłaniają
się z otoczki mitu, symbolu i rytuału” 55 ułatwia zakotwiczenie wspomnianych
kategorii w bardziej jeszcze podstawowych wzorcach, jakie stanowią mity i pochodne
od nich paradygmaty.
Paradygmaty te odnajdziemy, sięgając do Cassirerowskiej mieszczącej się w ramach
filozofii kultury, reinterpretacji koncepcji filozoficznej Kanta. Ten jednak w swojej
koncepcji proponował wyłonienie apriorycznych form oglądu rzeczywistości, które
na początku XX wieku zostają przez Cassirera zreinterpretowane. Nie jest zbiegiem
okoliczności, że przestrzeń sensualistyczna, która Berkeleyowi nie pozwalała uznać
abstrakcyjnej, geometrycznej „prawdziwej przestrzeni” Newtona (stojąca u podstaw
wyobrażenia przestrzeni u Kanta) za więcej niż fikcję umysłu, znajdzie u Cassirera odpowiednik
w przestrzeni charakterystycznej dla mentalności pierwotnej (ugruntowanej
w micie archaicznym), niezdolnej do posługiwania się schematycznym kształtem charakterystycznym
dla myślenia w kategoriach prostego prawa. Przy tej okazji pojawi
się zresztą u niego odwołanie do poglądów Platona, który mówi o przestrzeni jako
o „pojęciu mieszanym” 56 . Ostatecznie, wyraźnie już neokantysta ten stwierdzi:
(...) archimedesowy punkt, na którym [Kant] się oparł, i w oparciu o który usiłował
ruszyć z posad cały system poznania, nie może się już jawić jako punkt ustalony bezwarunkowo.
Factum geometrii utraciło swoją jednoznaczną określoność; zamiast jednej geometrii
Euklidesa, stanęliśmy dziś wobec wielości jednakowo uzasadnionych systemów
geometrycznych (...). A jeszcze większemu przekształceniu uległ system mechaniki klasycznej
odkąd w fizyce najnowszej mechaniczny obraz świata jest w coraz większym
stopniu wypierany i zastępowany przez obraz elektrodynamiczny 57 .
W rezultacie okazało się, że obraz stabilnego i skończonego świata trzeba uzupełnić
obrazem takim, jaki zaproponował Mikołaj Kuzańczyk (postrzegany nie tylko jako
teista, ale i panteista czy panenteista 58 ), wprowadzając koncepcję koincydencji „największego”
i „najmniejszego” oraz wielości i jedności przeciwieństw w nieskończoności,
w której wszelkie wielkości ulegają relatywizacji. W takiej sytuacji dla Cassirera
istotna sprzeczność pojawia się nie wtedy, kiedy posługujemy się wieloma formami
(ujęciami rzeczywistości), ale wtedy, kiedy rozmaite formy postrzegania usiłujemy sprowadzić
do jednej. Relatywizacja nie stoi w sprzeczności z ideą stałości i jedności przyrody,
ale raczej tę jedność umożliwia, bowiem „Jedność pojęcia przyrody (...) pozostawia
miejsce dla dualizmu założeń, który jako taki wydaje się konieczny i nieunikniony” 59 .
Cofając się jeszcze bardziej w czasie, ten dualizm założeń dla kultury/kontrkultury
znaleźć możemy w odróżnieniu dwóch typów mitów, do jakiego podstawę znajdziemy
u Eliadego 60 (przynajmniej w tej postaci jego poglądów, która jest możliwa do
55
Ibidem, s. 218.
56
E. Cassirer, Esej o człowieku, Wstęp do filozofii kultury, przeł. A. Staniewska, przedm. poprzedził
B. Suchodolski, Czytelnik, Warszawa 1971, s. 95.
57
Idem, O teorii względności Einsteina. Studium z teorii poznania, przeł. P. Parszutowicz, przekład
przejrzał i wstępem opatrzył M. Tempczyk, Wyd. Marek Derewiecki, Kęty 2006, s. 21.
58
Ibidem. Zob. też idem, Problem języka a początki nowożytnej filozofii [w:] idem, Symbol i język,
wyboru dokonał, przeł. i wstępem poprzedził B. Andrzejewski, Wyd. Naukowe Instytutu Filozofii
UAM, Poznań 1995, s. 70 i nast.
59
Idem, O teorii..., op. cit., s. 64.
60
M. Eliade, op. cit, Warszawa 1998.