Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Lidia Wiśniewska – Kultura i kontrkultura (w perspektywie mitów i paradygmatów)
349
jak i istnienie dominującej kultury zaszczepianej na „dzikim” podłożu jakiegoś czysto
(lub mniej czysto) „naturalnego” życia czy umysłu, co stanowi jakiś stan przejściowy,
wiodący jednak ku Kulturze, domaga się ostatecznie rekonstrukcji także drugiego
„czystego” bieguna sytuującego się po stronie przeciwnej niż Kultura. Jednak od razu
trzeba by było zaznaczyć, że właśnie ten biegun, co już jakoś zasygnalizowaliśmy, nie
zmierza do obrony „czystości”, lecz właśnie reprezentuje stan zmieszania. Jednak nie
byłby to stan przejściowy oparty na dominacji (jak w przypadku kultury nad Naturą)
w sensie hierarchicznym (w przestrzeni) ani oparty na postępie wiodącym do doskonałego
celu (w tym przypadku Kultury), ale stan zmieszania oparty na zasadzie coincidentia
oppositorum (w przestrzeni) i towarzyszącej jej zasadzie kołowego nawrotu
(w czasie) właściwy dla postrzegania świata w perspektywie Natury. Ten „czysty stan”
oznaczałby zatem nie czystość „substancjalną” (bytu), ale swoistą czystość czy raczej
prostotę samego przejścia (bycia) postrzeganego w kategoriach równości (coincidentia
opppositorum) różnorodności (wytwarzanej w kołowych nawrotach) zamiast nierówności
(hierarchia) różnic (przyjmujących postać zamkniętych w czasie jednostek
– tożsamości, osoby etc.).
Ten czwarty, interesujący nas stan ludzkiej rzeczywistości oparty na odwołaniu
do Natury (gdy Kultura zajmowałaby zdesakralizowaną pozycję Boga) można uznać
za sygnujący istnienie kontrkultury. Oczywiście przy takim podejściu kontrkultura
przestaje być jedynie konkretnym zjawiskiem wykrystalizowanym w połowie XX
wieku, choć z pewnością jego rewolucyjne dojście do głosu wówczas spowodowało
wyczulenie na uniwersalność tego zjawiska w ogóle 17 . Ową uniwersalność można
postrzegać w dwu wymiarach: czasu i przestrzeni.
Praktyka: kultura i kontrkultura
Przykład rozszerzenia wykorzystania pojęcia kontrkultury stanowi propozycja
Marii Janion 18 odnosząca się do romantyzmu (w pewnym przynajmniej jego ujęciu).
Żeby jednak zdać sobie sprawę ze sposobu dokonania przez nią opisu, zasygnalizujmy
współczesny punkt wyjścia. Kulturę Zachodu skłonni jesteśmy widzieć
przede wszystkim w powiązaniu z mitem nowoczesnym, tj. mitem Jedynego Boga
lub pochodnym od niego paradygmatem linearnym odpowiedzialnym za pojęcie
modernizmu (w ujęciu anglosaskim) dominującego w kulturze europejskiej. Jak to
ujmuje Gianni Vattimo, nowoczesność jako pogłos mitu nowoczesnego w nowy
sposób wypełnia stare struktury. Nawet jeśli odchodzi od sakralności wizji, to wiara
w postęp społeczny dokonujący się dzięki temu, co nowe, może być odczytywana
jako sekularyzacja opatrznościowej, czyli judeochrześcijańskiej, wizji historii 19 . Ale
obok tego porządku pojawia się kontrkulturowy – sam Vattimo zaakcentuje przejście
między Ulissesem a Finnegans Wake Joyce'a jako przejście między modernizmem
a postmodernizmem, co każe także ten drugi stawiać po stronie konsekwencji
wydarzeń kontrkulturowych. Po stronie tych konsekwencji pojawi się też ideologia
17
O dwu ujęciach kontrkultury – jako zjawiska obecnego w różnych epokach (U. Eco, J. M. Yinger) przypomina
A. Jawłowska, Kontrkultura w poszukiwaniu nowych koncepcji człowieka i ludzkiego świata [w:] Wolność
w systemie zniewolenia. Rozmowy o polskiej kontrkulturze, red. naukowa A. Jawłowska, Z. Dworakowska,
ISNS UW, Warszawa 2008, s. 7.
18
Maria Janion, Gorączka romantyczna [w:] eadem, Prace wybrane, t. I. Universitas, Kraków
2000, s. 24 i nast.
19
G. Vattimo, Struktura rewolucji artystycznych [w:] idem, Koniec nowoczesności, przekł. M. Surma-
Gawłowska, wstęp A. Zawadzki, Universitas, Kraków 2006, s. 95.