Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Lidia Wiśniewska – Kultura i kontrkultura (w perspektywie mitów i paradygmatów)
348
nieoswojonej naturze). Kultura przeprowadzałaby go wtedy od tego stanu dzikości
do sobie właściwego, a jeszcze inaczej mówiąc, od animalnego do ludzkiego (tzn. świadomego,
racjonalnego etc.).
Trudniej wyglądałaby sprawa, gdyby przyjąć, że kultura kształtuje także świadomość,
a więc umysł poddany już rygorom linearnego myślenia, ale innego niż charakterystyczny
dla kultury roszczącej sobie pretensje do wyłącznego reprezentowania wartości
kulturowych. Oznaczałoby to, że istnieją różne rodzaje, inaczej mówiąc, stopnie
kultury: gorsze i lepsze (np. kultura oficjalna i nieoficjalna, wysoka i niska, kolonialna
i tubylcza, centrum i peryferii itd.). Ta lepsza dokonuje przeprowadzenia świadomości
na wyższy etap rozwoju. Rysuje to chyba wyraźną perspektywę: przejścia od stanu świadomości
właściwego dla człowieczeństwa o gorszym statusie, który wyklucza bycie
(zupełnie, wystarczająco etc.) kulturalnym, a tym samym nawet ludzkim, do innego stanu
świadomości, właściwego dla prawdziwego człowieczeństwa, gwarantowanego
przez prawdziwą (jedynie słuszną etc.) kulturę. Wrócilibyśmy w tym przypadku do
sygnalizowanej wcześniej przez Nowicką kwestii dyfuzji kulturowej, która w tym
przypadku może jednak raczej przybrać postać imperializmu kulturowego (zresztą
wspomniani autorzy wyraźnie podnoszą i umieszczają w sferze podejrzenia w swej
książce kwestię władzy na różnych poziomach kultury).
Oznaczałoby to nie tylko przeciwstawienie kultury temu, co nią nie jest, ale także wydobycie
wewnętrznego jej różnicowania się, prowadzącego do wyłonienia jej odmiennych
wcieleń – kultury lepszej od innych, jakby bardziej podszytych „niekulturą”, kontrkulturą
czy naturą. W konsekwencji oznaczałoby to także, że wcześniej wymieniona sytuacja,
w której kultura wyrastała na „niekulturze”, oplatając jej nieukształtowanie wyrazistymi
kształtami, zaczyna ujawniać swoją drugą stronę, gdy pomimo jakiegoś
ukształtowania kultury można z niej wydobyć, podkreślić, a nawet zabsolutyzować kompromitującą
„niekulturę” (która ujawnia się dzięki „inności” kultury).
Drugi ze wspomnianych przypadków poddawania jakiegoś nieukształtowanego
przedmiotu działaniu kultury czyni tym przedmiotem życie. Analogicznie jak w poprzednim
przypadku moglibyśmy pokusić się (z podobnymi jak poprzednio konsekwencjami)
o wydobycie dwu możliwości: kształtowania tego życia niejako od
stanu jego niewykrystalizowania, od biologicznej pierwotności i kształtowania go
na nowy sposób (poczynając od jakieś stanu niewystarczającego dla jakiejś określonej
kultury). W każdym razie, jeśli życie uznać za domenę zmienności (w przeciwieństwie
do śmierci), a tak w gruncie rzeczy postrzega je każda filozofia życia
od Fryderyka Nietzschego przez Wilhelma Diltheya po Georga Simmla, stająca w opozycji
do tradycyjnej metafizyki z jej stałością 16 , co czyni je jednostkowym odpowiednikiem
Natury – to wydobyta w ten sposób zostaje może najbardziej podstawowa
kategoria „pozakulturowa” podlegająca kształtowaniu przez kulturę. We
wspomnianym ujęciu nie życie jednak byłoby dominantą, bo niknie ono w kulturowym
„sposobie” (życia).
Jednak zarówno istnienie Kultury przez duże „k”, które domaga się przywołania
jej przeciwieństwa w postaci tego, co taką Kulturą – niejako czystą, idealną – nie jest,
16
Zob. S. Borzym, Wstęp [w:] G. Simmel, Filozofia życia. Cztery rozdziały metafizyczne, przeł. M. Tokarzewska,
wstępem opatrzył S. Borzym, Wyd. IFiS PAN, Warszawa 2007, s. 9: „Namysł nad życiem i jego
dynamiką wydawał się taką szansą zgoła odmiennej metafizyki, stąd u Simmla owe rozdziały metafizyczne
jednoznacznie określające intencję scalenia tego, co było i światem pozornym i światem rzeczywistym, czyli
tego, co sugerowało uprzednio dualizm”. Wydobyte tu połączenie tego, co poprzednio sugerowało dualizm,
stanowi w gruncie rzeczy realizację charakterystycznej dla łącznego ujęcia przeciwstawnych sił (Natury), zasady
coincidentia oppositorum.