Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Renata Tańczuk – „Mała ojczyzna” w dolnośląskich kolekcjach prywatnych
342
sukcesora wobec „obcego” dziedzictwa? Stawiając te pytania, nawiązuję do sformułowanej
przez Roberta Trabę tezy dotyczącej współczesnych mieszkańców Warmii,
którzy nie są już tylko depozytariuszami pruskiego dziedzictwa kulturowego,
ale stają się jego „duchowymi współsukcesorami” 40 . Traba tłumaczył:
Po raz pierwszy dzieje się tak nie z powodu prób narodowego zawłaszczania, lecz z naturalnej
potrzeby emocjonalnego utożsamienia się z ratowanym krajobrazem kulturowym.
Rekonstruowane, rewitalizowane, remontowane stare domy, pałace, kościoły, całe
przestrzenie krajobrazu kulturowego były w części niemieckie, mazurskie, warmińskie,
również polskie, dziś są najczęściej polskie i ukraińskie. Stają się też bezprzedmiotowo
„nasze”, gdy przejmujemy i wzbogacamy je ze świadomością całej spuścizny ich poprzednich
właścicieli. Tak rozumiem „duchową sukcesję”, która w sprzyjających okolicznościach
mogłaby się stać normą w odniesieniu do każdego „obcego” dziedzictwa
kulturowego. O ile w sformułowaniu „depozytariusz” można było odczytywać apel o uszanowanie
„inności”, o tyle jednocześnie mogło ono stwarzać wrażenie tymczasowości.
W określeniu „duchowy sukcesor” nie istnieje niebezpieczeństwo zawłaszczania „obcych”
dóbr kultury. Odnajduję w nim natomiast pragnienie stabilności i harmonii, tak potrzebne,
by czuć się „u siebie”. 41
Praktyki kolekcjonerskie Jana Sakwerdy, Andrzeja Sitarskiego i Mariusza Sondeja
można widzieć jako wyraz postawy „duchowego sukcesora”. Co więcej, stosunek Sakwerdy
i Sitarskiego do przeszłości regionu, w którym żyją, można interpretować jako
przejaw etycznego stosunku do przeszłości zarówno niemieckiej jak i polskiej, co pociąga
za sobą postawę odpowiedzialności za przeszłość, powinność świadczenia o niej 42 .
Jest on również wyrazem ich poczucia tożsamości, identyfikacji z małą ojczyzną.
40
R. Traba, Historia – przestrzeń dialogu, ISP PAN, Warszawa 2006, s. 160.
41
Tamże, s. 160-161.
42
Na temat etycznego stosunku do przeszłości zob.: I. Topp, Rola tradycji w kształtowaniu tożsamości
kulturowej pogranicza. Kudowa-Zdrój i okolice po 1945 roku [w:] Muzeum a dziedzictwo kulturowe pogranicza.
Kudowa-Zdrój – tożsamość i zbliżenie, red. R. Gładkiewicz, Kudowa-Zdrój 2008, s. 116.