Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Renata Tańczuk – „Mała ojczyzna” w dolnośląskich kolekcjach prywatnych
338
Zdecydowanie tak, ponieważ z Dolnym Śląskiem jest związana moja rodzina, czyli
przez to, że tutaj przybyli (...), ja się tutaj urodziłem, no i bardzo mocno identyfikuję się
z Dolnym Śląskiem. Cieszę się, że miał taką bogatą historię. Ja siebie uważam za Dolnoślązaka
i to jest ciekawe, że Niemcy, którzy tu mieszkali, też się uważają za Dolnoślązaków.
(...) [M]oja mała ojczyzna to jest Ziemia Ścinawska. Stowarzyszenie, które
założyłem w 2002 roku, nazywa się Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne Ziemi Ścinawskiej
„Mała Ojczyzna”, a więc Ziemia Ścinawska to dla mnie mała ojczyzna. 37
Andrzej Sitarski, podobnie jak Sakwerda, choć z innych powodów, nie określiłby
siebie bez zastrzeżeń mianem kolekcjonera. Swojego zbioru nie nazywa, jak mówił
podczas wywiadu, kolekcją, ponieważ nie jest to zbiór ukierunkowany i uporządkowany.
Być może pod wpływem spotkania z przeprowadzającą wywiad, stwierdził, że
właściwie tak można jego zbiór określić. Sitarski zbiera rzeczy związane z Ziemią
Ścinawską, ponieważ, jak powiedział, gromadzi [jej] historię. Interesujące są dla
niego obiekty, które mają jakiś ślad związku z nią; inne kryteria selekcji materiałów
do zbioru nie mają znaczenia. Mówił:
Zbieram wszystko, dosłownie wszystko, ponieważ czasem niepozorny element
świadczy o jakieś historii (...) albo budowy czegoś, albo użytkowania czegoś, albo wyposażenia
samych domów, (...) mieszkań, gospodarstwa (…). Historia składa się z bardzo
różnych elementów. I ze sztuki i z codziennego życia, i z nauki, i z religii, i te elementy
po prostu świadczą o naszej historii. Także każdy z (...) elementów jest cenny, ciekawy
i wart zachowania.
Rzeczywiście jego zbiór zawiera obiekty bardzo różnorodne: są w nim książki,
prasa, dokumenty, sprzęt gospodarstwa domowego, narzędzia rolnicze, rzemieślnicze,
różnorodne rzeczy codziennego użytku, obrazy, tablice reklamowe i nagrobne, naturalia
– istny mikrokosmos materialny dawnych i obecnych mieszkańców Ziemi
Ścinawskiej. Przedmioty są dla Sitarskiego nośnikami przeszłości i historii ludzkich,
swoistymi urządzeniami mnemotechnicznymi. Niemy przedmiot, „który nie mówi
swojej historii”, to znaczy, który nie pomaga w poznaniu ludzkich losów, jest dla Sitarskiego
mniej wartościowy. Taki stosunek do przedmiotu wiąże się z jego osobistymi
próbami rekonstruowania losów jego rodziny na Kresach. Sitarski, podobnie jak przybywający
do Ścinawy byli jej mieszkańcy, jeździ do „małej ojczyzny” swojej matki,
szuka odpowiedzi na nurtujące go pytania dotyczące jego rodziny. Dlatego też, jeśli
któryś z przedmiotów zgromadzonych w jego zbiorze „pomaga [komuś] w odnalezieniu
jakiś swoich losów”, jest dla niego cenny.
Przygoda zbieracka Sitarskiego rozpoczęła się od szczególnego doświadczenia
przeszłości. Na początku lat 90' XX wieku Sitarski kupił dom, w którym mieszkał
znany mu bardzo dobrze człowiek. Dwa lata po jego śmierci wszedł do zakupionego
budynku i wyszedł z niego odmieniony:
Kiedy wszedłem do domu (…), zobaczyłem, że ktoś, jakby niedawno tam mieszkał,
żył. Tam była historia. Ręcznik wisiał na haczyku, [stały] garnki z pokrywkami, w pokoju
było łóżko z pierzyną, szafki, zasłony, a w szafie ubrania [...] jakieś służbowe, inne, ubrania
jego żony, która wcześniej zmarła, w szufladach różne rzeczy, papiery w różnych miejs-
37
Wywiad z panem Andrzejem Sitarskim przeprowadziła w czerwcu 2008 roku Katarzyna Mikołajczak,
studentka kulturoznawstwa Uniwersytetu Wrocławskiego w ramach badań prowadzonych
pod moim kierunkiem. Z Andrzejem Sitarskim rozmawiałyśmy raz jeszcze na początku lipca tego samego
roku. Uczestnikiem drugiego spotkania poza Katarzyną Mikołajczak i mną było trzech uczestników
projektu badawczego realizowanego przez Instytut Kulturoznawstwa dotyczącego miejsc
pamięci Dolnoślązaków.