Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Renata Tańczuk – „Mała ojczyzna” w dolnośląskich kolekcjach prywatnych
333
interesować nas może to, jak określają jednostkę inni, w oparciu o jakie kryteria orzekają
o jej tożsamości. Prowadząc rozważania nad tożsamością z jednostkowego
punktu widzenia, dotykamy więc takich pytań jak: czy jednostka ma poczucie własnej
odrębności, ciągłości i spójności swojego „ja”, jakiej odpowiedzi udziela sobie
na pytanie: „kim jestem?”, a więc przy pomocy jakich treści określa siebie. Zastanawiając
się nad tożsamością jednostki z perspektywy jej zewnętrznych obserwatorów,
osób, z którymi wchodzi w relacje, szukamy odpowiedzi na pytanie, za kogo jednostka
jest przez nich uważana, kim według nich jest. Możemy również szukać odpowiedzi
na pytanie o to, jakie kryteria pozwalają obserwatorom zewnętrznym twierdzić,
że mimo upływu czasu mają do czynienia z tą samą osobą.
Zarówno w obrębie psychologii, psychologii społecznej, jak i socjologii pytanie
o tożsamość jednostki sprowadzone jest przede wszystkim do pytania o to „kim jest
dana jednostka?” 23 , choć także rozważany jest problem tożsamości ujętej relacyjnie.
Również w obrębie psychologii częściej można spotkać się z podmiotowym ujęciem
tożsamości, to jest pojmowania jej jako „poczucia tożsamości” niż z ujęciem
przedmiotowym, np. „jako element wiedzy o sobie” 24 . Marek Majczyna, w tekście
Podmiotowość i tożsamość prezentującym różne ujęcia tożsamości w obrębie psychologii
pisze, że elementem wspólnym dla wielu definicji „tożsamości (poczucia
własnego istnienia)” jest „klasyfikacja jej kryteriów”. Są to: „poczucie odrębności
od otoczenia”, „poczucie ciągłości (względnej niezmienności) własnego «ja» pomimo
upływu czasu i zmian, jakie w człowieku zaszły”, „poczucie wewnętrznej
spójności” i „poczucie posiadania wewnętrznej treści” 25 .
Pozostając przy charakteryzowanym tu psychologicznym ujęciu tożsamości jako
poczucia tożsamości, możemy dowodzić, że kolekcja przyczynia się do posiadania
i utrzymania przez jednostkę poczucia odrębności, ciągłości, spójności oraz posiadania
wewnętrznej treści. Kolekcja stanowi również manifestację poczucia tożsamości
społecznej w wyżej określonym znaczeniu, przyczynia się do wzmocnienia identyfikacji
społecznej. Kolekcjonowanie i kolekcja biorą udział w tworzeniu i artykulacji
tożsamości rozumianej jako samookreślenie, autodefinicja, która wskazuje zarówno
na korzenie jednostki – jej przeszłość, jak i przyszłość, oraz na przyjmowane przez nią
wartości. Takie ujęcie tożsamości jednostki wynika z przekonania, że tożsamość jest
przede wszystkim samookreśleniem poprzez odniesienie do wartości, poprzez to, co
ma zasadnicze znaczenie, zasadniczą ważność 26 . Zwrócenie uwagi na przeszłość i przyszłość
wydaje się istotne, jeśli chcemy uwzględnić dynamikę jednostkowego życia,
jego rozwój w czasie oraz to, że samookreślenie może podlegać zmianom: „Aby mieć
jakieś wyobrażenie tego, kim jesteśmy, musimy mieć wyobrażenie tego, jak stawaliśmy
się i dokąd zmierzamy” 27 . Takie rozumienie tożsamości pociąga również uznanie,
że tożsamość staje się uchwytna w narracji biograficznej, która jest wyrazem
refleksyjnego stosunku do samego siebie.
Dla niniejszej pracy najważniejsze jest pytanie o to, w jaki sposób w kolekcjach
Dolnoślązaków przejawia się ich identyfikacja z małą ojczyzną, oraz jaki jej obraz
23
Tomasz Grzegorek pisze: „dla psychologów wyrażenia «tożsamość» i «tożsamość osobowa» oznaczają
to samo, mianowicie pewną «treść», która charakteryzuje człowieka jako jednostkę." (T. Grzegorek, Tożsamość
a poczucie tożsamości. Próba uporządkowania problematyki [w:] Tożsamość człowieka, red. A. Gałdowa,
Wyd. UJ, Kraków 2000, s. 58). Zobacz również: M. Melchior, Społeczna tożsamość jednostki...
24
M. Majczyna, Podmiotowość a tożsamość, [w:] Tożsamość człowieka…, s. 43.
25
Tamże, s. 46-47.
26
Zob.: C. Taylor, Etyka autentyczności, przeł. A. Pawelec, Wyd. Znak, Kraków 1996, s. 38.
27
C. Taylor, Źródła podmiotowości. Narodziny tożsamości nowoczesnej, przeł. M. Gruszczyński, O. Latek,
A. Lipszyc, A. Michalak, A. Rostkowska, M. Rychter, Ł. Sommer, PWN, Warszawa 2001, s. 94.