Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Renata Tańczuk – „Mała ojczyzna” w dolnośląskich kolekcjach prywatnych
331
za swą podstawę dodanie splendoru poziomowi jaźni szerszemu niż ten, który jest
ograniczony do ciała i umysłu jednostki” 10 .
Istotnym pytaniem dla badań nad rozszerzoną jaźnią jest pytanie o to, które przedmioty
i w jaki sposób stają się jej częścią. Przywołując liczne badania nad związkiem
„ja” z przedmiotami, Belk zauważa, że sugerują one, iż za elementy naszej jaźni uznajemy
te obiekty, które możemy kontrolować, oraz te, którym jesteśmy podlegli: „im bardziej
wierzymy, że posiadamy lub jesteśmy posiadani przez przedmiot, tym bardziej
staje się on częścią jaźni” 11 . Częściami jaźni stają się przedmioty, które przywłaszczamy
sobie (np. siłą, nabywamy je za pieniądze) lub kontrolujemy, a także te, które
są naszymi wytworami 12 oraz te, o których posiadamy wiedzę. Do tych trzech sposobów
włączania przedmiotów w obręb jaźni: kontrola, tworzenie, wiedza, Belk dołącza
kontaminację, która w przeciwieństwie do nich nie zawsze pociąga za sobą aktywność
i intencję podmiotu, którego jaźń ulega rozszerzeniu 13 .
Częściami naszej jaźni mogą więc stać się przedmioty, które przejmujemy przez
nabycie umiejętności posługiwania się nimi (np. włączenie samochodu w obręb „ja” poprzez
opanowanie umiejętności prowadzenia go) i zdobycie ich w sensie bardziej metaforycznym
(np. zdobycie góry i zawłaszczenie krajobrazu, który jest zeń widoczny).
Wśród różnych obiektów, które tworzą jaźń rozszerzoną, Belk wskazał między innymi
kolekcje. Kolekcjoner, podobnie jak inni, włącza swój zbiór w obręb swej jaźni
poprzez jego tworzenie, zdobywanie (kontrolowanie) i posiadanie wiedzy o przedmiotach,
które go konstytuują. Kolekcja jest nie tylko kontrolowana przez zbieracza,
jest ona również jego autorskim dziełem 14 . Kolekcjonerzy usiłują, podobnie jak
artyści, oznaczyć swą kolekcję autorską sygnaturą. Taką próbą jest domaganie się
zachowania integralności kolekcji i eksponowania jej z wyraźnym zaznaczeniem,
czyim jest ona dziełem. Również umieszczanie pod eksponatami informacji, z czyjej
kolekcji pochodzą, jest nie tylko przekazywaniem komunikatu, kto jest lub był
właścicielem obiektu, ale także utrwalaniem związku między „ja” kolekcjonera i jego
kolekcją, wskazywaniem na autora zbioru, który przejawiał nie mniejszą wrażliwość
niż twórca dzieła. Kolekcjonowanie pociąga za sobą zdobywanie wiedzy o zbieranych
przedmiotach. Kolekcjoner ma więc obiekty również w sensie bardziej metaforycznym
– posiada je ze względu na to, że jest ich znawcą, tym, który zna sekrety
ich historii. To między innymi wiedza o przedmiocie stanowi o tym, że staje się on częścią
rozszerzonej jaźni kolekcjonera. Ze względu na to, że gromadzone przedmioty były
kiedyś własnością innych ludzi lub były ich wytworami, a więc stanowiły element
rozszerzonej jaźni ich twórców i poprzednich właścicieli, kolekcjoner rozpościera
swoje „ja” nie tylko na przedmioty same, ale i na nich. Poszerzenie własnego ja dokonuje
się tu w trybie kontaminacji.
10
Tamże, s. 154.
11
Tamże, s. 141.
12
Belk przywołuje psychologiczne wyjaśnienie Csikszentmihalyi i Rochberga-Haltona przyczyny
włączania produktów naszej aktywności w obręb jaźni. Badacze ci w swym znakomitym studium z 1981
roku The Meaning of Things: Domestic Symbols and the Self wskazywali, że „inwestujemy «psychiczną
energię»” w przedmioty, na które kierujemy nasz czas, uwagę i wysiłek (R.W. Belk, Posessions and the
Extended Self, s. 144). „Ta energia i jej produkty są uważane za część jaźni, ponieważ wyrosły one lub
wyłoniły się z «ja»”. (Ibidem).
13
Tamże, s. 151-152.
14
Warto w tym miejscu raz jeszcze przypomnieć, że tworzenie kolekcji może być również interpretowane
jako reakcja na doznane pomniejszenie własnej jaźni spowodowane utratą jakieś jej części
np. bliskiej osoby. Kolekcjonowanie jest wtedy próbą swego rodzaju odbudowania własnej jaźni (zobacz:
tamże, s. 143).