Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Renata Tańczuk – „Mała ojczyzna” w dolnośląskich kolekcjach prywatnych
330
problem roli kolekcji w manifestowaniu i konstruowaniu tożsamości jednostki oraz we
wzmacnianiu jej związku z „małą ojczyzną”.
Kolekcja a tożsamość
Kolekcjonowanie przedmiotów związanych z miejscem urodzenia, zamieszkania
jest dość częstą praktyką, którą można interpretować jako jeden ze sposobów
manifestowania tożsamości kolekcjonera, jego identyfikacji z konkretną przestrzenią
geograficzną, społeczną i kulturową. Wskazywanie na kolekcję jako przejaw tożsamości
zbieracza wydaje się jednak zubażać jej oraz kolekcjonerstwa rolę w procesie
konstruowania i wzmacniania poczucia tożsamości osobistej, społecznej i kulturowej.
Interesujących wskazówek dla rozważań nad wzajemnymi oddziaływaniami
między kolekcją a tożsamością dostarcza koncepcja „rozszerzonej jaźni” (extended
self) Russela. W. Belk przedstawił ją w artykule Posessions and the Extended Self. 6
Belk w swoim tekście podejmuje problem relacji między jaźnią a własnością,
uznając, że dla wyjaśnienia zachowania konsumenckiego istotne jest zrozumienie
znaczenia, jakie jednostki wiążą z dobrami, które posiadają, bowiem „świadomie lub
nie, intencjonalnie lub nie uważamy nasze własności za część nas samych” 7 . W obręb
„jaźni rozszerzonej” włączone są obiekty należące do następujących kategorii: „ciało,
wewnętrzne procesy, idee i doświadczenia oraz te osoby, miejsca, rzeczy, do których
człowiek czuje się przywiązany” 8 . Pojęcie „rozszerzonej jaźni” określa Belk jako
„powierzchownie męską i zachodnią metaforę” obejmującą zarówno to, co postrzegane
jest jako „ja” (me, the self) jak i to, co postrzegane jest jako „moje” (mine) 9 . Dodać
należy, że nie wszystkie przedmioty, które jednostka traktuje jako część siebie,
są jej osobistą własnością. Jaźń jednostki może obejmować również wspólnotę, z którą
się identyfikuje, dlatego też może zostać poszerzona o obiekty znaczące dla tej wspólnoty.
Rozszerzona jednostkowa jaźń może więc obejmować np. miejsca, instytucje,
drużyny sportowe, gwiazdy filmowe, bohaterów narodowych, pomniki. Takie rozciągnięcie
„ja” pozwala, zdaniem Belka, wyjaśnić zaangażowanie jednostki w dobro wspólne:
„Uznanie, że część rozszerzonej jaźni może być wspólna lub co najmniej postrzegana
jako dzielona z innymi, pomaga wyjaśnić akty obywatelskiej odpowiedzialności,
patriotyzmu i dobroczynności. Wyjaśnienie to sugeruje, że takie akty altruizmu mają
6
R. W. Belk, Posessions and the Extended Self, „Journal of Consumer Research”, nr 15, 1988, s. 139-168.
Koncepcję Belka wykorzystała również w badaniach nad kolekcjonerstwem jako czynnikiem służącym autodefinicji
jednostek Susan Pearce (S. Pearce, Museums, Objects and Collections. A Cultural Study. Leicester and
London, U. Press, Leicester 1992; S. Perace, On Collecting. An Ivestigation into Collecting in the European Tradition,
Routledge, London-New York 1995).
7
R. W. Belk, Posessions and the Extended Self, s. 139.
8
R. W. Belk, Posessions and the Extended Self, s. 141. Dla rozważań Belka inspirująca okazała się koncepcja
„«ja» przedmiotowego” Williama Jamesa. Również dla moich wcześniejszych prób określenia relacji
między kolekcjonerem a kolekcją oraz rozważań nad kolekcją jako „urzeczowioną” tożsamością,
swego rodzaju obrazem tożsamości zbieracza, koncepcja Jamesa była bardzo ważna. Zarówno w Psychologii
Williama Jamesa, jak i w Filozofii pieniądza Georga Simmla odnajdywałam przesłanki dla odkrywania
roli kolekcji w manifestowaniu i potwierdzaniu tożsamości (R. Tańczuk, Tożsamość w kolekcji
– casus bibliofila, [w:] Bibliotekarz w świecie wartości. Materiały konferencji, Wrocław, 15-16 maja 2003,
Dolnośląska Szkoła Wyższa Edukacji TWP, red. S. Kubów, Wrocław 2003, s. 54-65; R. Tańczuk, Kolekcja
jako przedmiot biograficzny, [w:] Narracje – (Auto)biografia – Etyka, red. L. Koczanowicz, R. Nahirny,
R. Włodarczyk, Wyd. Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP we Wrocławiu, Wrocław
2005, s. 423-435). Niestety wtedy jeszcze nie były mi znane prace Belka i Pearce.
9
Tamże, s. 140.