Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Renata Tańczuk – „Mała ojczyzna” w dolnośląskich kolekcjach prywatnych
329
poradzić sobie najpierw z powracającą we wspomnieniach rodziców i dziadków,
często nieznaną z własnego doświadczenia, starą, mityczną już krainą przodków. Musiało
również włączyć w obręb własnej pamięci i wiedzy nieznane ich rodzicom dzieje
miejsca zamieszkania. Identyfikacja z regionem, uznanie miejsca, w którym się żyje,
za małą ojczyznę dla niektórych oznaczało konieczność uzupełnienia pamięci komunikatywnej
(Assmann) o „pamięć przyswojoną”, odnoszącą się do obcych, dawnych
mieszkańców regionu, do jego historii, o której oficjalne przekazy niewiele mówiły
lub raczej mówiły w sposób zideologizowany, budzący podejrzenia. Tę potrzebę pogłębienia
wiedzy o małej ojczyźnie, która pojawiła się w drugim pokoleniu wraz z postawieniem
pytania „skąd jestem?” oraz proces poszerzania pamięci o przeszłości
miejsca doskonale ukazał w krótkim eseju Gdańsk moich nadziei Mieczysław Abramowicz
3 . Doświadczenia autora, mieszkańca Gdańska, którego rodzina pochodzi z Lubelszczyzny,
wydają się bliskie doświadczeniom drugiego pokolenia mieszkańców
Dolnego Śląska. Abramowicz pisał: „Świat moich rodziców zniknął w ciągu chwili,
w czasie kilku zaledwie lat wojny. W dziejach rodziny pojawiła się dziura. Świat nowy
trzeba było zacząć mozolnie budować od nowa, w nowym miejscu. Dla moich rodziców,
którzy zaraz po wojnie przyjechali do Gdańska, to zburzone, niemieckie miasto
było światem zupełnie obcym. Nic nie przypominało w nim znanych, oswojonych pejzaży
nadbużańskich. W tym obcym świecie musieli się jakoś odnaleźć. I sądzę, że się
odnaleźli. Ja nie miałem problemu odnajdywania się w nowym świecie. Ulice Gdańska,
Oliwa, park opacki, Polanki, Dolina Samborowo – to są moje miejsca. […] Ale
przecież ten czas dziecięcej beztroski przeminął. Zaczęły pojawiać się pytania. A wśród
nich najtrudniejsze: skąd jestem? […] Czarna, wojenna dziura przecięła nie tylko dotychczasowe
dzieje mojej rodziny, ale odcięła mnie od moich korzeni. Tę ciągłość
własnych dziejów musiałem sobie sam jakoś budować. Z początku było to może dość
naiwne. Zbierałem, wymieniałem za znaczki i pięciozłotówki «ze słonecznikiem»,
kupowałem zdjęcia rodzinne ze starych, gdańskich albumów fotograficznych. […] Te
zdjęcia miały mi zapełnić lukę po pustych miejscach w moim prawdziwym, rodzinnym
albumie. Z czasem przyszła chęć poznania rzeczywistych losów ludzi, których zdjęcia
mam u siebie. Z czasem przyszła potrzeba poznania i zrozumienia losów tego
miasta, które przecież jest moim miastem. Poznanie historii Gdańska zbliża mnie do
ludzi, którzy kiedyś tu mieszkali. To, że znam dokładnie losy niektórych z nich powoduje,
że myślę o nich jak o kimś bliskim. Ale przecież nie jestem z nich. Tej czarnej
przepaści, którą wykopała historia nie da się zasypać. Na szczęście moje dzieci będą
już mówiły: mieszkamy tu od zawsze.” 4
Z pewnością najmłodsze pokolenie Dolnoślązaków nie ma problemów z identyfikacją
z regionem. Dolny Śląsk, miejscowości, wioski, w których się urodzili i mieszkają,
są przez nich traktowane bez wahania jako miejsce pochodzenia, prawdziwa
„mała ojczyzna”. Niemniej jednak praca nad pamięcią przeszłości, potrzeba rozpoznania
dziejów swej ojczyzny sprzed 1945 roku, dla niektórych z nich wydaje się nadal
konieczna. Dolnośląscy kolekcjonerzy gromadzący przedmioty pochodzące z miejsca
swego zamieszkania podejmują wysiłek podobny do pracy Abramowicza nad uzyskaniem
odpowiedzi na pytanie „skąd jestem?” 5 . W niniejszym tekście spróbuję rozważyć
3
M. Abramowicz, Gdańsk moich nadziei, Przegląd Polityczny, nr 35, 1997.
4
Tamże, s. 117.
5
W tekście Kolekcjonerskie praktyki pamięci przedmiotem mojej analizy była aktywność Mariusza
Kotkowskiego, młodego wrocławskiego kolekcjonera (R. Tańczuk, Kolekcjonerskie praktyki pamięci
[w:] O kulturze i jej poznawaniu. Prace ofiarowane Profesorowi Stanisławowi Pietraszce, red.
S. Bednarek, K. Łukasiewicz, Wyd. i Drukarnia DTSK „Silesia”, Wrocław 2009, s. 33-45.