Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Antonina Szybowska – Humanoetologia Desmonda Morrisa w poszukiwaniu granic ludzkiego zachowania
326
ciała). Młodzieżowe subkultury to naturalnie jeden z najbardziej wyrazistych przykładów,
ale proces absorpcji może zachodzić znacznie bardziej subtelnie, rozciągając
się na dłuższy czas uwzględniający np. wymianę pokoleniową. Morris podkreśla, że
silna skłonność do imitacji to nasza cecha gatunkowa, a nawet więcej – to cecha rzędu
naczelnych, na co wskazuje też choćby potoczne określenie „małpować kogoś”. Co
ciekawe, także wśród naszych małpich towarzyszy imitacja zachowania współwystępuje
z inną cechą, jaką jest wysoko rozbudowana hierarchizacja grupy oparta na nieustannych
długodystansowych strategiach budowania własnej pozycji przez jej członków.
Słowem – im wyżej ktoś znajduje się w hierarchii uznawanej przez grupę, tym
chętniej jego zachowanie bywa kopiowane zarówno w kontaktach interpersonalnych,
jak i w komunikacji masowej. O ile jednak absorbed actions zakładają imitację odbywającą
się zasadniczo poza świadomym, celowym działaniem, to nastolatka ćwicząca
przed lustrem taneczne ruchy swojej idolki podpatrzone na Disney Channel, prezentowałaby
już schemat, który Morris nazywa:
Trained actions
To czynności, które wymagają treningu. Z jednej strony będą to tak trudne, wymagające
wielogodzinnych intensywnych ćwiczeń ewolucje jak chodzenie na rękach
czy salto, z drugiej, zachowania, które łatwo pomylić z kategorią wcześniejszą.
Jednak, jeśli przypomnimy sobie, ile wysiłku kosztowało nas w dzieciństwie nauczenie
się pstrykania palcami, gwizdania czy „puszczanie perskiego oczka”, stanie
się jasne, że ćwiczenie jest tu elementem niezbędnym i dystynktywnym dla tej kategorii.
Według Morrisa nawet potrząśnięcie dłońmi na powitanie wcale nie jest naturalną
formą powitania, lecz takim właśnie ruchem wyuczonym, dziecko musi dość
wcześnie opanować umiejętność przezwyciężenia własnej nieśmiałości, stanąć nieruchomo,
podać komuś rękę, a nadto pozwolić, by ten ktoś nią potrząsnął.
Morris podkreśla, że wyróżnione przez niego cztery typy nabywania kompetencji
kinetycznych omówione wyżej nie stanowią sztywnego podziału. Przeciwnie,
wiele zachowań zawdzięcza swoją dojrzałą formę przynależności do więcej niż jednej
kategorii. Nadto istnieją liczne ścieżki transformacji i sublimacji, czego badacz
tak niezwykłej dziedziny, jak zachowania niewerbalne, winien być świadomy, aby
móc uwzględnić przemiany rozciągłe w czasie, powodujące, iż „nadal uchylamy
rond nieistniejących kapeluszy” 46 .
Desmond Morris szczegółowo rozważa wiele innych szalenie interesujących kwestii.
Wymienię kilka z nich. To np. zachowania związane z walką (która u zwierzęcia
ludzkiego wygląda zupełnie inaczej niż w filmach hollywoodzkich – walczący szybko
się przewracają i splatają ze sobą chyba, że mamy do czynienia nie z walką spontaniczną,
lecz z rytualną). Morris zajmuje się też ciekawym i mało eksplorowanym zjawiskiem
opisanym przez niego jako postural echo 47 . Chodzi o przyjmowanie symetrycznych
pozycji ciała, ale także o coś więcej, coś, co Hall nazwał „synchronowaniem” 48
Nowsze badania, opisywane przez Vetulaniego dotyczą działania tzw. neuronów lustrzanych
odpowiedzialnych za mentalną symulację zachowań innego osobnika danego
46
D. Morris, Peoplewatching…, s. 19.
47
D. Morris, Peoplewatching …, s. 120-124.
48
O synchronowaniu por.: E. T. Hall, Poza kulturą, tłum. E. Goździak, PWN, Warszawa 2001, m.in.
rozdział Rytm i ruch ciała (s. 75-89). Hall często nawiązuje do kategorii etologicznych, zapożyczając i rozwijając
m.in. termin „łańcucha działań”.