Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Antonina Szybowska – Humanoetologia Desmonda Morrisa w poszukiwaniu granic ludzkiego zachowania
325
i obnażamy zęby? Morris pyta, jak walczymy? Na pewno nie w stylu hollywoodzkim.
Jak się kochamy, jak opiekujemy niemowlętami? Czy można wyróżnić jakiś
uniwersalny sposób pozdrawiania się? Istnieje pogląd, iż wszelkie tego typu zachowania
są uwarunkowane kulturowo. Jednak „każdy, kto studiował zachowanie prymatów
(Morris jest autorem osobnej książki na temat etologii prymatów), włączając
człowieka jako gatunek, czuje, że istnieje bogata różnorodność wzorów wrodzonych
zachowań. Ale intuicja to nie naukowa pewność”. 44 Należy też wziąć pod uwagę fakt,
iż większość ludzi dawno nie żyje w naturalnym środowisku.
Discovered action
Omawiane zachowania dyktowane są przez cechy naszej anatomii, przez układ
kostno – mięśniowy funkcjonujący w kontekście warunków fizycznych panujących
na Ziemi. Według Morrisa ludzie, jeśli ich ciała nie zostały w jakiś sposób zmienione
(przez czynniki genetyczne, operacje, wylewy, czy choroby neurologiczne), w indywidualny
sposób „odkrywają” ten sam zestaw gestów niezależnie od położenia geograficznego,
w którym się znajdują. Czasem, kiedy odkrywamy, jak posługiwać się
ciałem, jest dzieciństwo. Odbywamy wtedy pasjonującą i wieloetapową naukę prowadzącą
do powstania na własne nogi, siadania, stania, chodzenia. Zasadnicze cechy
pozostają wspólne, choć niektóre z odkrytych wtedy możliwości zostają w późniejszym
czasie porzucone wskutek oddziaływania sił kulturowych (zarówno milcząco
akceptowanego systemu przekonań co do tego, w jaki sposób nie „wypada” się poruszać,
siadać, ale także wskutek takiego, a nie innego sposobu ubierania się 45 ). Przykładem
może tu być pozycja kuczna, która przez dorosłych Europejczyków najczęściej
postrzegana jest jako w dłuższym czasie trwania niewygodna i zdziwienie budzi
fakt, iż dla wielu ludów pozaeuropejskich jest to naturalna pozycja spoczynku. Wystarczy
jednak przyjrzeć się dokładniej, jak wygląda owo przykucanie, a jasne stanie
się, że istnieją zasadnicze różnice: ciężar ciała mieszkańców np. Afryki spoczywa
na całych stopach, nie tylko na ich przedniej części, ciało jest stabilne, zaś uda i kolana
są wygodnie oddalone od siebie. Tak przykucają nasze dzieci, zainteresowane
mrówką podczas spaceru po parku, zanim na skutek upominania bądź własnych obserwacji
tego zaniechają.
Absorbed action
To zachowania, które nabywamy w sposób nieświadomy od naszych współtowarzyszy.
Mają charakter społeczny i zmieniają się w zależności od grupy, do której należymy
bądź pretendujemy. Gesty, sposób poruszania się, przyjmowane postawy
stanowią jeden z elementów behawioru (obok np. sposobu ubierania się czy zdobienia
(Dokończenie z poprzedniej strony) por. też Anthropos? Pismo Koła Naukowego Filozofii Kultury
Wydziału Filologicznego UŚ, red. A. Kunce, nr 12-13, 2009; http://www.anthropos.us.edu.pl (m.in.
artykuł: D. Wężowicz-Ziółkowska, W. Borkowski, O u-śmiechu biologicznie i memetycznie).
44
Anyone who has studied a number of primate species, including the human species, is bound to
feel this way. But a feeling is not a certainty. D. Morris, Manwatching…, s. 14.
45
Warto zwrócić tu uwagę na różnice w sposobach ubierania dzieci, na ograniczający ruchy gorset,
na zmiany w sposobach siadania spowodowane upowszechnieniem się jeansów, na inne niejednokrotnie
drastyczne przykłady daleko posuniętej ingerencji w strefę ludzkiego ciała jak deformowanie
stóp u małych chińskich arystokratek, wydłużanie szyi czy spłaszczanie czaszek. Wszystkie te tematy
i wiele innych zostały przez Morrisa poruszone.