Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Justyna Szlachta-Misztal – Czy istnieje kultura górnośląska? Rozważania na temat kultury regionu
315
oraz kształtowanie się nowej kultury górnośląskiej, instytucji, które działają zarówno
na terenie samego Górnego Śląska, jak i za granicą. Są to między innymi różnego typu
muzea 22 , instytucje kulturalne uwypuklające oraz rozwijające najważniejsze wyznaczniki
tej kultury 23 oraz wydawnictwa nie tylko promujące utwory o tematyce górnośląskiej,
ale również wydające ciągle powiększającą się liczbę czasopism.
Górnośląskość w literaturze
Pragnę w tym miejscu zasygnalizować, iż poszczególne elementy w zasadzie każdej
kultury regionalnej można dostrzec właściwie we wszystkich dziedzinach nauki.
Najczęściej jej ślad widać jednak w literaturze. Bowiem to literatura stanowi odzwierciedlenie
obecnej sytuacji społeczeństwa. Podobnie sytuacja wygląda w przypadku
kultury górnośląskiej.
Wiele jej aspektów znaleźć można w twórczości jednego z wielu przedstawicieli
twórczości o tematyce górnośląskiej, Feliksa Netza. Mimo iż jest to pisarz, który przybył
na ten teren, to w interesujący sposób przedstawia górnośląski światopogląd. Nie
kryje swojego nie-górnośląskiego pochodzenia: „Te pierwsze dni, ja z małego miasteczka,
z Lubania [...] na Ziemiach Zachodnich, w Jeleniogórskim dzisiaj, nad piękną
rzeką Kwisą. Inny świat.” 24 „Opuściłem Lubań w roku 1955, miałem szesnaście lat
[...].” 25 „13 marca, rok 1955. Pociąg Wrocław-Opole-Kraków. Wysiadam na dworcu,
tym starym, oczywiście […]. I wchodzę w Katowice, wtedy Stalinogród.” 26 To wejście
przeradza się w zastanie i wydaje dorodny owoc, który niewątpliwie stanowi jego
literatura. Literatura ukazująca fenomen małej ojczyzny.
Feliks Netz w swoich ostatnich esejach 27 analizuje utwory osób/pisarzy najbardziej
charakterystycznych dla śląskiego dorobku kulturalnego. Wspomina zatem tekst
Juliana Kornhausera 28 , który doskonale ukazuje górnośląską rzeczywistość. W utworze
tym dostrzec można najbardziej charakterystyczne cechy, które często określa się
wyznacznikami kultury górnośląskiej. Za przykład niech posłużą słowa: „J. dostrzegł
coś trwałego, constans, wartość niezmienną, coś z odwiecznego rytuału: porządek
w szafach, ład w szufladach, dbałość o dom widoczną w wyszorowanych schodach,
wyczyszczonych do połysku parkietach, kompotach w słoikach, wypranych i wyprasowanych
koszulach, w wypolerowanych szybach okiennych, w wytartych zmoczoną
watą liściach prymulek, w pomalowanych na ciemnoczerwony lub ciemnozielony
kolor parapetach, w wykrochmalonych na blachę białych firanach w oknach, przez
które wyglądały na ulicę kobiety [...].” 29 Bowiem Górnoślązaków odznacza szczególne
poczucie porządku. Widać go w środku domu, w samym mieszkaniu, jak i na zewnątrz
gospodarstwa, chociażby poprzez dokładnie pomalowane parapety. Feliks Netz
22
Oprócz jednostek działających w Polsce, istnieją muzea śląskie w Niemczech oraz w Czechach.
Trzy największe jednostki niemieckie to: Muzeum Śląskie w Görlitz, Oberschlesische Landesmuseum
w Ratingen-Hösel i Muzeum w Königswinter-Heisterbacherrott.
23
Mowa tu między innymi o Domie Współpracy Polsko-Niemieckiej, jednostce kulturalnej
działającej w Gliwicach oraz Opolu.
24
Pole widzenia, [w:] F. Netz, Ćwiczenia z wygnania, Instytut Mikołowski, Mikołów 2008, s. 314.
25
Zbójecka iskra, [w:] Tamże, s. 8.
26
Pole..., s. 313.
27
Jest to wcześniej cytowany utwór: F. Netz, Ćwiczenia z….
28
Człowiek niezbuntowany (do czasu). O Julianie Kornhauserze, [w:] F. Netz, Ćwiczenia…,
s. 349-354. Mowa o: J. Kornhauser, Dom, sen i gry dziecięce. Opowieść sentymentalna, Wydawnictwo
Znak, Kraków 1995.
29
Tamże, s. 351-352.