Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Justyna Szlachta-Misztal – Czy istnieje kultura górnośląska? Rozważania na temat kultury regionu
314
Górny Śląsk najbardziej znany jest jednak jako konsument, ale i zarazem producent
piwa. Najbardziej znane to Browary Tyskie. W pewnym sensie konsumpcja piwa
stała się już utartym stereotypem. Bardzo często bowiem postać Górnoślązaka, utożsamianego
z górnikiem, kojarzy się przede wszystkim właśnie z faktem częstego picia
dużej ilości piwa.
Ważnym elementem każdego społeczeństwa stają się święta oraz uroczystości.
W przypadku Górnego Śląska są to między innymi święto górników czyli Barbórka,
dożynki oraz pielgrzymki do Piekar Śląskich.
Największym świętem górników jest Barbórka, czyli święto ich patronki, świętej
Barbary. Podczas tłumnych mszy odświętnie ubrani górnicy modlą się o pomyślność
dla siebie oraz wspominają kolegów, którzy zginęli podczas pracy. Taka uroczystość nie
może się odbyć oczywiście bez „kopalnianej” orkiestry. Następnym etapem staje się świętowanie
przy piwie w karczmie. Ważnym świętem w życiu Śląska są dożynki, czyli
„żniwne”. Liczne procesje z wieńcami, wykonanymi z płodów ziemi to normalny wizerunek
śląskiej rzeczywistości. Ważnym wydarzeniem stają się również tłumne pielgrzymki
do Piekar Śląskich. Najbardziej znane to coroczne majowe pielgrzymki mężczyzn
oraz sierpniowe kobiet. Warto w tym miejscy dodać, iż Piekary Śląskie to prawdopodobnie
jedyne miejsce, gdzie odbywają się właśnie pielgrzymki męskie.
Z obchodem większości uroczystości wiąże się występowanie charakterystycznych
strojów ludowych, które to wyróżniają czasem najmniejsze miejscowości, nie wspominając
o większych grupach, jakimi są często poszczególne parafie, gminy, powiaty
czy inne grupy miejscowości, które wyróżniają oparte na różnych kryteriach wspólne
cechy. Podobnie jak inne regiony, tak również region górnośląski charakteryzuje się
specyficznym regionalnym strojem. Oprócz stroju, podobnie jak każdy region, odznacza
się specyficzną kuchnią i charakterystycznymi potrawami. Najbardziej znane to śląskie
kluski, mięsne rolady oraz „modra”, czyli czerwona kapusta.
Typowym górnośląskim zwyczajem jest również obchodzenie urodzin (gyburstagów)
zamiast typowo polskich imienin. Zasadą jest to, iż na urodziny nie zaprasza
się. Dlatego ważne jest, aby zapamiętać daty tych ważnych uroczystości.
Do najbardziej charakterystycznych wyznaczników górnośląskiej kultury należy
jednak zaliczyć górnośląską godkę, czyli gwarę (czy też dialekt, etnodialekt), która
przetrwała poprzez przekaz międzypokoleniowy. Horst Bienek, jeden z głównych
przedstawicieli twórców powieści silesiana przy pracy nad swą pierwszą książką o tematyce
śląskiej 19 , stwierdził: „Nie wiem, jak mógłbym wprowadzić «wasserpolnisch».
Ten górnośląski dialekt – jeżeli to jest w ogóle dialekt, a nie odmiana języka o swoistym
kolorycie, którego nie dałoby się zupełnie odtworzyć tak, by nie wyglądało to na przedrzeźnianie.”
20 Warto w tym miejscu szczególnie mocno zaznaczyć, że pisarz stwierdza,
iż jest to odmiana języka. Warte jest to odnotowania tym bardziej, iż są to pewnego
rodzaju przeprowadzane rzetelne badania do mającej powstać książki. Pomimo iż pisarz
stwierdza, że wspomniana językowa odmiana „to raczej niemiecki o polskiej
składni z (przypadkowo?) wtrąconymi polskimi słowami...” 21 , jednakże to właśnie ta
specyficzna „mowa” pełna w sporą liczbę germanizmów często związanych najczęściej
z górnictwem oraz dużą ilością bohemizmów, w zasadniczy sposób charakteryzuje
górnośląską społeczność.
Odrębnym zagadnieniem staje się wpływ wielu instytucji kultury na re-rozwój
19
Mowa o Pierwszej polce. Zob. H. Bienek, Pierwsza polka. Die erste Polka, przeł. M. Przybyłowska,
Wydawnictwo „Wokół nas”, Gliwice 2008.
20
H. Bienek, Opis pewnej prowincji, przeł. B. Fac, Wydawnictwo ATEXT, Gdańsk 1994, s. 14-15.
21
Tamże, s. 22.