Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Justyna Szlachta-Misztal – Czy istnieje kultura górnośląska? Rozważania na temat kultury regionu
311
Opola i okolic najważniejszą rolę odgrywa mniejszość niemiecka, która w bardzo widoczny
sposób istnieje na arenie życia społecznego 16 . Inaczej wygląda to w przypadku
przemysłowego Górnego Śląska. Może to wpływać w dosyć zasadniczy sposób na powstawanie
innych wyznaczników kultury regionu opolskiego. W ramach pewnej
ścisłości, w dalszej części będzie pojawiał się termin „górnośląski”, lecz należy interpretować
go właśnie jako „górnośląski przemysłowy”.
Charakterystyczny zasób materialny Górnego Śląska
Jak każdy region, również teren Górnego Śląska, szczególnie tego przemysłowego,
długo skoncentrowanego na przemyśle ciężkim, zwłaszcza górniczym i hutniczym,
charakteryzuje się specyficznym zasobem materialnym, który nie tylko wyróżnia
w zasadniczy sposób jego charakterystyczne cechy i wyznaczniki, ale ukazuje
zarazem zadania, jakie teren ten miał do spełnienia.
Pierwszy, wizualny czy wręcz namacalny element, który należy do zbioru materialnego
dorobku, to architektura. W przypadku regionu górnośląskiego to zetknięcie
się dwóch kultur, niemieckiej i polskiej, których efekty uwidaczniają się w budownictwie,
planie miast, gospodarce oraz zaplanowaniu przestrzennym. Warto w tym
miejscu zaznaczyć, iż fenomen przemysłowego Górnego Śląska przejawia się w specyficznej
urbanistyce aglomeracyjnej. Nie można właściwie wskazać podobnego
regionu. Bowiem ten Górny Śląsk to w zasadzie jedno „wielkie miasto”. Oczywiście,
są to poszczególne, nierzadko niezależne od siebie miasta. Jednakże ich granice
zacierają się w takim stopniu, w którym trudno wyznaczyć ich faktyczne widoczne
wizualnie krańce.
Mówiąc o architekturze Górnego Śląska, nie można zapomnieć o budownictwie
dosyć charakterystycznym dla tego regionu. To zazwyczaj „czerwone” neogotyckie
kościoły, jak na przykład, kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Mysłowicach
czy rybnicki kościół św. Antoniego. To tylko dwa przykłady, które jednakże ukazują
panoramę ogromnej liczby powstających w okresie początku lat 20' XX wieku śląskich
kościołów. Warto może w tym miejscu zadać pytanie, co spowodowało ten wzrost?
Górnośląska architektura to jednakże najbardziej słynne familoki czy dwurodzinne
sigmy, zwane często bliźniakami. Są to najbardziej wizualne wyznaczniki śląskiego
krajobrazu. Wystarczy w tym miejscu wspomnieć chociażby katowicki czerwony Giszowiec
czy Nikiszowiec. Wzniesione z czerwonej cegły, jednopiętrowe, wielorodzinne
budynki, o charakterystycznych czerwonych framugach, o specyficznym projekcie
bram, okien, komórek oraz dziedzińców, na których nie brakuje kwiatów, krzewów
oraz ławek, występują właściwie na całym terenie górniczego/przemysłowego Górnego
Śląska. To właściwie one swym specyficznym zabudowaniem dokumentują już
historyczne „zadanie” Górnego Śląska. Budynki te były bowiem przygotowane dla
przybyłych pracowników. Stąd w projekcie nie zapomniano o komórkach na ewentualną
hodowlę, miejscach odpoczynku po pracy, czy pomyślano choćby o rozwiązaniu
problemu szybko brudzących się framug. Z czasem te funkcjonalne zabudowania
urosły do rangi wizytówki tego „spracowanego” regionu.
(Dokończenie z poprzedniej strony) Wynik dyskusji był właściwie jednoznaczny: na dzień dzisiejszy
pozostaje to raczej śpiewem przyszłości. Już wynik tej dyskusji może wskazywać na fakt, iż
te dwa regiony w rzeczywistości są odmienne.
16
Można tu wspomnieć między innymi o Towarzystwie Społeczno-Kulturalnym Niemców Województwa
Śląskiego oraz osobę księdza Wolfganga Globischa, Duszpasterza Mniejszości Narodowych
i Etnicznych Diecezji Opolskiej.