Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Justyna Szlachta-Misztal – Czy istnieje kultura górnośląska? Rozważania na temat kultury regionu
309
najważniejsze z nich. Obok tych znanych regionów powstały również, z przyczyn bardziej
praktycznych, województwa, które swoje nazwy wzięły od największych miast:
lubelskie, opolskie czy łódzkie. Jednakże analiza nazw województw nie stanowi rozważań
tego artykułu. 7
Niezaprzeczalne jest, iż każdy z regionów posiada swoistą specyfikę. Cechuje go
przede wszystkim inne ukształtowanie terenu, krajobrazu, które wpływa w dosyć dużym
stopniu na egzystencję mieszkańców. Poszczególne regiony charakteryzuje często ich
odrębna lokalna historia (której wspólnym mianownikiem stała się współcześnie historia
Polski). Region to również lokalne tradycje, wierzenia, podania, legendy, charakterystyczne
zawody, specyficzne potrawy, nierzadko odrębny język, jakim jest gwara czy
dialekt oraz tworząca się tam literatura. To ona w zasadniczy sposób odzwierciedla/określa
specyfikę danego miejsca. Przez literaturę tożsamościową określaną również literaturą
małych ojczyzn, szerszemu społeczeństwu zostaje ukazana egzystencja oraz obecna
specyfika życia w konkretnie podanym miejscu. To właśnie literatura „korzenna” przekazuje
często treści celowo ukryte, pominięte czy też zapomniane, uwypukla trawiące
problemy, odświeża stare bolączki, które jednak w zasadniczy sposób wpływają na
współczesną kondycję społeczeństwa. Sięgając czasem głęboko w osobiste korzenie,
urasta jednak przeważnie do miana literatury-sumienia przeszłości, swoistego rozrachunku,
z jednej strony, z samym sobą, z drugiej, z szeroko pojętym społeczeństwem zarówno
tym lokalnym, narodowym, jak i wielonarodowym.
Czy w takim przypadku można powiedzieć, że poszczególne regiony tworzą
swoiste kultury, kultury regionalne? Jakie są jej wyznaczniki?
Pojęcie kultura
Na początku warto wyjaśnić, co rozumie się pod pojęciem kultura. Istnieje szereg
definicji tegoż pojęcia. W tym miejscu zostaną przytoczone dwie. Pierwsza, to
definicja słownikowa, najczęściej przywoływana, najbardziej ogólna. Druga, to definicja
starsza, jednakże jej treści do dzisiejszego dnia są w takim samym stopniu
ważne i uniwersalne.
Według Słownika języka polskiego kultura to „całokształt materialnego i duchowego
dorobku ludzkości, wytworzonego w ogólnym rozwoju historycznym lub w jego
określonej epoce.” 8 Jest to najbardziej ogólna definicja, która z jednej strony tylko
w niewielkim stopniu rysuje szerokie spektrum tego jakże pojemnego pojęcia.
Z drugiej strony, jest jednak w tym miejscu o tyle ważna i istotna, iż zakreśla ramy
tej tematyki. Określa w najogólniejszym stopniu zbiór potencjalnych zagadnień
związanych z tym terminem.
Podobnie kulturę definiuje Stefan Czarnowski, socjolog i historyk kultury 9 . Pomimo
iż jego teoria powstała w latach 30' XX wieku 10 , nie straciła nic z swego przekazu.
7
Zob. J. Wódz, Prospektywna definicja regionu w odniesieniu do nowych polskich województw –
szkic socjologiczny, [w:] Jaki region? Jaka Polska? Jaka Europa? Studia i szkice socjologiczne, red.
nauk. M. S. Szczepański, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2001, s. 149-160.
8
Słownik języka polskiego, tom trzeci, H-K, red. W. Doroszewski, S. Skorupka, Wiedza Powszechna,
Warszawa 1961, s. 1280.
9
Zob. Biogramy uczonych polskich. Materiały o życiu i działalności członków AU w Krakowie,
TNW, PAU, PAN, Część I: Nauki społeczne, Zeszyt 1: A-J, oprac. A. Śródka, P. Szczawiński, Zakład
Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1983, s. 248-251.
10
Tekst, z którego pochodzą w dalszej części cytaty jest fragmentem wstępnego rozdziału książki
Stefana Czarnowskiego Kultura, napisanej w latach 1933-37, wydanej pierwszy raz w 1938 roku. Zob.
S. Czarnowski, Kultura, Wydawnictwo Akademickie Żak Teresa i Józef Śniecińscy, Warszawa 2005.